Zespół Ehlersa-Danlosa (choroba EDS) - objawy, diagnostyka, leczenie

Zespół Ehlersa-Danlosa (EDS) należy do grupy chorób genetycznych tkanki łącznej, wywołanej mutacjami punktowymi genów kodujących struktury kolagenu lub regulujących obróbkę postranslacyjną lub postranskrypcyjną białka.

Kolagen w tkance łącznej - jaką pełni rolę?

Kolagen należy do białek strukturalnych macierzy zewnątrzkomórkowej tkanki łącznej. Jego główną funkcją jest zapewnienie właściwej wytrzymałości fizycznej, odporności mechanicznej oraz elastyczności tkanek.

W przypadku niedoboru białka dochodzi do zaburzenia objawiającego się zwiotczeniem tkanki (z braku elastycznego białka tkanka traci swoja sprężystość oraz wytrzymałość). Objawy kliniczne obserwowane w przydatku zmian patologicznych skóry są bezpośrednim następstwem zmniejszenia ilości „sprężystego” kolagenu – dlatego też skóra jest rozciągliwa, podatna na urazy mechaniczne i zranienia.

Trudności w gojeniu się ran również są bezpośrednim następstwem zmniejszonej ilości białka strukturalnego. W trakcie procesu gojenia ran białka strukturalne macierzy zewnątrzkomórkowej stanowią swoiste rusztowania dla nowych komórek, odbudowywujących zniszczona tkankę.

Podobne zjawisko osłabienia mechanicznego tkanki zachodzi w przypadku struktur ścian naczyń krwionośnych.

Zmniejszona ilość kolagenu w strukturach budujących torebki stawowe również powoduje, iż stają się one nienaturalnie elastyczne – dlatego też u pacjentów charakterystyczne są „umiejętności” ekstremalnego wyginania palców itp.

Kolagen stanowi również białko strukturalne przyczepów mięśni szkieletowych. Osłabione przyczepy powodują, iż u pacjentów stwierdza się nieprawidłowe napięcie mięśniowe (wiotkość mięśni) oraz ich zmniejszoną masę w stosunku do średniej.

Reklama

Przyczyny powstawania zespołu Ehlersa-Danlosa

Częstość EDS wynosi (w zależności od źródeł i grup etnicznych) 1 na 5 do 10 tysięcy żywych urodzeń. Zaburzenia genetyczne w równym stopniu dotykają mężczyzn oraz kobiety.

W chwili obecnej sklasyfikowanych jest 13 różnych typów zespołu Ehlersa-Danlosa (chociaż można spotkać się ze stwierdzeniem, iż 8 jest nazwanych, a pozostałe klasyfikowane są jako nieokreślone). Klasyfikacja uzależniona jest od rodzaju zmiany genetycznej, jaka wystąpiła u pacjenta.

Wystąpienie EDS spowodowane jest zaburzeniem struktury i funkcji kolagenu w tkance łącznej. Kolagen jako białko strukturalne pełni ważną funkcję, mianowicie odpowiada za sprężystość i wytrzymałość tkanki. Jakiekolwiek zaburzenia w jego budowie prowadzą zawsze do konsekwencji zmian patologicznych.

Jak wspomniano,wyróżniamy 12 różnych typów zespołu Ehlersa-Danlosa. Każdy z nich prezentuje różne nasilenie cech patologicznych, jak również inną przyczynę genetyczną choroby. W tabeli poniżej zestawiono poszczególne typy choroby z genami, których mutacja wywołuje zaburzenia.

Zestawienie to będzie pomocne przy zrozumieniu dalszej części tekstu.

Zespół Ehlersa–Danlosa powodowany jest wystąpieniem mutacji punktowych w jednym z genów odpowiedzialnych za kodowanie bądź późniejszą obróbkę białka (kolagenu).

Większość mutacji dziedziczy się w sposób autosomalny dominujący, jedynie w przypadku postaci kifoskoliotycznej oraz skórnej zespołu EDS zachodzi dziedziczenie autosomalne recesywne. Typ V i IX zespołu Ehlersa-Danlosa związany jest z chromosomem X.

W przypadku dziedziczenia autosomalnego dominującego wystarczy zmiana w jednej kopii genu, aby fenotyp zmutowany (czyli zespół) ujawnił się. Oznacza to, że nosiciele takiej mutacji zawsze chorują. W przypadku mutacji dominujących autosomalnych szanse przekazania zmiany dziecku wynosi 50%, co jednoznaczne jest z 50% szansą na urodzenie się chorego dziecka.

Mutacje autosomalne recesywne do manifestacji fenotypowej „wymagają” obecności dwóch zmutowanych genów.

W przypadku takiego dziedziczenia, jeżeli rodzic jest osobą chorą - szanse na przekazanie wadliwego genu dziecku wynoszą 100%, co nie jest jednoznaczne z chorobą.

W tabeli poniżej przedstawiono wszystkie możliwe warianty dziedziczenia recesywnego (litera m oznacza zmutowaną formę genu, w – formę dziką niezmutowaną).

Reklama

Objawy choroby EDS

Zespół Ehlersa-Danlosa nie stanowi jednolitej jednostki klinicznej, zarówno pod względem przyczyn, jak i manifestacji klinicznej. Generalnie rzecz ujmując EDS dotyczy głównie skóry oraz stawów, co nie wyklucza obecności innych symptomów mniej lub bardziej specyficznych.

Poniżej wymieniono najważniejsze (w ujęciu generalnym) cechy fenotypowe pacjentów dotkniętych EDS:

• miękka, delikatna, aksamitna, niejednokrotnie przejrzysta skóra,
• skóra podatna na zasiniaczenia, obicia, obrzęki,
• różny stopień rozciągliwości skóry,
• słabe i bardzo powolne gojenie się ran,
• blizny,
• mięsiste zmiany patologiczne na skórze zlokalizowane w rejonach punktów stałego ucisku,
• nadmierna ruchliwość stawów,
• luźne, niestabilne stawy z tendencją do częstych dyslokacji,
• bóle stawów, niejednokrotnie ciągłe nieustępujące,
• stawy o nadmiernej ruchomości,
• częste stany zapalne stawów (obserwowane już w wieku szkolnym, nasilające się w życiu dorosłym),
• chroniczne, częste bóle mięśni szkieletowych,
• kruchość dużych naczyń krwionośnych,
• pęknięcia i uszkodzenia narządów wewnętrznych, macicy w okresie ciąży,
• skolioza
• stopy końsko-szpotawe,
• słabe napięcie mięśniowe,
• wypadanie zastawki dwudzielnej,
• choroby dziąseł,
• problemy ze wzrokiem (odklejenie siatkówki).

Objawy zespołu nie zawsze muszą wydawać się charakterystyczne. Zważywszy na możliwość różnego nasilenia cech fenotypowych stwierdzenie zaburzeń u pacjenta nie musi nastąpić we wczesnym okresie życia.

Reklama

Zespół Ehlersa-Danlosa a ciąża

Niezwykle istotną kwestią jest ciąża u chorych na jakikolwiek typ zespołu EDS. Jak wspomniano w rozdziale Objawy choroby u pacjentek ciężarnych może dojść do pęknięcia macicy, co może w bezpośredni sposób zagrażać samej ciąży. B

ardzo często dochodzi do rozchylenia talerza kości miednicznych oraz nadwyrężenia stawów (biodrowego i kolanowego). W przypadku kobiet chorych, planujących ciążę konieczna jest konsultacja kardiologiczna oraz dokładna diagnostyka obrazowa głównych naczyń krwionośnych – u części pacjentek dochodzi do osłabienia ścian tętnic, a co za tym idzie - wzrasta ryzyko pęknięcia naczynia.

Do pęknięcia może dojść w przypadku intensywnego wysiłku fizycznego, jakim jest poród siłami natury, dlatego też niezbędne są konsultacje ze specjalistą. W większości przypadków proponuje się rozwiązanie poprzez cesarskie cięcie.

Reklama

Zespół Ehlersa-Danlosa - powikłania i dziedziczenie choroby

Osłabienie mięśni szkieletowych prowadzi do osłabienia struktur osi ciała – powięzi kręgosłupa. U chorych odnotowuje się częstsze występowanie wad kręgosłupa (skoliozy, lordozy).

Pośrednim następstwem zaburzeń w strukturach stawów i ich niestabilności jest wzrost częstości zapalenia stawów. Dolegliwości bólowe nasilają się wraz z wysiłkiem fizycznym oraz wiekiem – w większości przypadków stanowią element najbardziej uciążliwy dla pacjentów.

W przypadku wystąpienia zmiany dotyczącej chromosomu X, dziedziczenie (ryzyko) związane jest z płcią chorego rodzica i płcią dziecka. W przypadku matki będącej nosicielką mutacji istnieje 50% szans na przekazanie mutacji wszystkim dzieciom, niezależnie od ich płci. W przypadku ojca nosiciela każda z jego córek odziedziczy mutację, natomiast wszyscy synowie będą zdrowi.

Niestety nie istnieją żadne sposoby zapobiegania wystąpienia choroby. Obecność mutacji determinuje w całości fenotyp pacjenta.

Reklama

Diagnostyka i leczenie zespołu Ehlersa-Danlosa

Pacjenci z podejrzeniem zespołu EDS najczęściej trafiają do poradni genetycznej celem konsultacji. Po przeprowadzeniu badań fizykalnych oraz genetycznych specjalista stawia diagnozę „ostateczną”.

W przypadku stwierdzenia EDS i określenia jego typu pacjent powinien zostać poinformowany o charakterze zmian genetycznych. Niezwykle istotne jest określenie sposobu dziedziczenia danej mutacji – ma to duży wpływ przy podejmowaniu przez chorego decyzji o posiadaniu potomstwa.

Diagnostyka zespołu EDS oparta jest na badaniach genetycznych genów szlaku syntezy i obróbki kolagenu. Badanie wykonuje się poprzez analizy molekularne DNA wyizolowanego bezpośrednio z krwi obwodowej pacjenta. Badania genetyczne w chwili obecnej są badaniami ostatecznymi.

W przypadku najcięższego typu zespołu EDS – postaci naczyniowej istnieją dodatkowe kryteria diagnostyczne:

1. kryteria większe:

• osłabienie lub pęknięcie ściany tętnic, przewodu pokarmowego lub macicy,
• cienka, przezroczysta skóra,
• zwiększona podatność na urazy skóry z charakterystyczną skłonnością do tworzenia się siniaków,
• charakterystyczna twarz,

2. kryteria mniejsze:

• obciążony wywiad rodzinny np. nagłe zgony,
• akroteria,
• nadmierna ruchliwość stawów (zwłaszcza małych),
• wcześniejsze przerwania mięśni i ścięgien,
• obecność końsko-szpotawych stóp,
• obecność zmian żylakowych już w okresie dzieciństwa,
• odma opłucna lub krwiak opłucnej.

W przypadku chorób o podłożu genetycznym nie istnieją skuteczne sposoby leczenia, stosowane jest leczenie doraźne mające na celu łagodzenie dolegliwości.

W chwili obecnej prowadzone są eksperymentalne prace nad terapiami genetycznymi (oparte na technologii i zastosowaniu komórek macierzystych). Prace dotyczą nie tylko zespołu EDS, ale również innych schorzeń związanych z zaburzeniami syntezy i ilości kolagenu w tkankach.

Pierwsze efekty terapeutyczne (stosowane w polskich ośrodkach) w przypadku dzieci z wrodzoną łamliwością kości dają mocne podstawy do słuszności i skuteczności proponowanego rozwiązania.

Reklama

Jak żyć z zespołem Ehlersa-Danlosa?

Jedną z najbardziej uciążliwych dolegliwości towarzyszących zespołowi EDS są chroniczne, nieustające bóle stawów wywołane zwyrodnieniem struktur stawowych i ubytkiem chrząstki. Chorzy najczęściej otrzymują preparaty zawierające kwas hialuronowy w celu niwelowania i powstrzymania procesu degradacji chrząstki (zjawiska nasilonego w przypadku patologii stawów).

Pacjentom zaleca się również przyjmowanie regularne witaminy C, której stały wyrównany poziom jest konieczny do syntezy kolagenu.

Suplementacja kolagenu w diecie jest stosowana u większości osób, jednakże wciąż brak dowodów na efektywność i działanie takiego postępowania.

Osoby chore na zespół EDS zarówno pod względem intelektualnym, jak i rozwojowym nie odbiegają od osób zdrowych. Problem stanowią jedynie ograniczenia wynikające ze słabszej kondycji i możliwości fizycznych.

Chorzy muszą pamiętać o zasadzie nieobciążania stawów, dlatego też wykonanie pewnych czynności wymaga dodatkowego sprzętu np. prozaiczna czynność, jaką jest pisanie długopisem wymaga „użycia” długopisu o większej średnicy tak, aby osoba o mniejszej sile uchwytu umiała się nim sprawnie posługiwać.

Rodzice powinni zwracać szczególną uwagę na dzieci w okresie szkolnym – chorzy z EDS wymagają indywidualizacji zajęć sportowych proponowanych w ramach zajęć w-f (w wielu przypadkach konieczna będzie dodatkowa rehabilitacja), muszą unikać obciążenia wynikającego z noszenia ciężkich podręczników itp., co nie oznacza, iż pacjenci nie mogą być fizycznie sprawnymi osobami.

Problemy skórne również zmuszają pacjentów do stosowania pewnych środków ostrożności – wzmożonej uwagi na unikanie ewentualności zranień, obić. Chorzy powinni również unikać nadmiernej ekspozycji na światło słoneczne.

Pacjenci muszą być również pod stałą opieką specjalisty – dotyczy to głównie przypadków postaci naczyniowej EDS, gdzie monitorowanie układu sercowo-naczyniowego może ustrzec chorego przed przykrymi konsekwencjami.