Co to jest PCOS?
Zespół policystycznych jajników to choroba znana też jako:
- PCOS – od ang. Polycystic Ovary Syndrome,
- zespół wielotorbielowatych jajników,
- androgenizm jajnikowy.
Charakteryzuje się zaburzeniami równowagi hormonalnej w organizmie, a jej bezpośrednią przyczyną jest nadmierna produkcja hormonów oraz wzrastające w jajnikach pęcherzyki.
Choroba PCOS jest jednym z najczęściej występujących u kobiet zaburzeń endokrynologicznych, a przy tym – najczęstszą przyczyną kobiecej niepłodności. Szacuje się, że problem może dotykać nawet co piątej kobiety w wieku rozrodczym.
Jak wyglądają policystyczne jajniki? Na skutek zbyt silnego działania męskich hormonów – które w pewnym stężeniu fizjologicznie występują w organizmie kobiety – na narządach tych tworzą się liczne, drobne torbiele o postaci wypełnionych płynem pęcherzyków.
Policystyczny jajnik ma ich co najmniej dwadzieścia i z reguły jest powiększony.
Reklama
Przyczyny PCOS
Bezpośrednią przyczyną zespołu policystycznych jajników jest nadmierna produkcja hormonów (głównie męskich hormonów płciowych – androgenów) przez nieprawidłowo dojrzewające i wzrastające w jajnikach pęcherzyki, co powoduje rozchwianie równowagi hormonalnej organizmu kobiety.
Etiologia (pochodzenie) PCOS wciąż nie jest do końca znana. Najnowsze badania sugerują, że główną przyczyną policystycznych jajników są nieprawidłowo działające komórki, z których jest zbudowany dojrzewający w jajniku pęcherzyk zawierający komórkę jajową. Komórki te u zdrowych kobiet produkują niewielką ilość specyficznych substancji chemicznych – hormonów.
Należą do nich żeńskie hormony płciowe – estrogeny i progesteron oraz męskie hormony płciowe – androgeny (niewielka ilość męskich hormonów płciowych produkowanych przez organizm kobiety nie jest patologią, lecz jest niezbędna do prawidłowego działania całego organizmu!).
Komórki budujące pęcherzyk u kobiet cierpiących na PCOS produkują zbyt wiele progesteronu i androgenów. Powoduje to zachwianie równowagi hormonalnej żeńskiego organizmu.
U każdego zdrowego człowieka równowaga hormonalna jest utrzymywana m.in. przez dwie części mózgu – podwzgórze i przysadkę. Kontrolują one poziom większości hormonów wydzielanych w ludzkim organizmie i wysyłają sygnały do zwiększenia lub zmniejszenia ich produkcji.
Hormony powstają w bardzo wielu tkankach i narządach ludzkiego organizmu – m.in. jajnikach. Przysadka steruje jajnikami za pomocą dwóch hormonów – folikulotropowego (FSH) i lutenizującego (LH).
Stężenia LH i FSH zmieniają się cyklicznie – ich poziom zależy od fazy cyklu miesiączkowego. Poziom pozostałych żeńskich hormonów płciowych jest również ściśle związany z momentem cyklu miesiączkowego.
Reklama
Objawy PCOS
Zaburzenia hormonalne u kobiet zwykle dość wyraźnie dają o sobie znać. Do głównych objawów zespołu policystycznych jajników należą:
- nieregularne miesiączkowanie (u 90% pacjentek),
- niepłodność, czyli niemożność zajścia w ciążę pomimo rocznego regularnego współżycia seksualnego przy braku stosowania środków antykoncepcyjnych (>50% pacjentek),
- nadmierne owłosienie o umiejscowieniu i typie charakterystycznym dla mężczyzn – hirsutyzm (u 90% pacjentek),
- otyłość lub przybieranie na wadze (u 50% pacjentek),
- problemy z cerą – tłusta skóra, trądzik – PCOS i inne choroby związane z zaburzeniami hormonalnymi często objawiają się ropnymi zmianami, głównie na skórze twarzy.
Powyższe objawy policystycznych jajników mogą pojawić się jednocześnie lub w odstępach czasu. Mogą mieć też bardzo różne nasilenie – od ledwo widocznego po natychmiast rzucające się w oczy.
Pojawienie się nieregularnych miesiączek, niepłodności czy nadmiernego owłosienia typu męskiego (hirsutyzmu) stanowi bezwzględne wskazanie do szybkiej konsultacji lekarskiej.
Choroby zaburzające gospodarkę hormonalną często objawiają się nie tylko zmianami w fizycznym funkcjonowaniu organizmu, ale dają również objawy psychiczne. PCOS może niekiedy wywoływać stany depresyjne, lękowe oraz zachowania afektywne i dwubiegunowe.
Reklama
Leczenie PCOS
Leczenie zespołu policystycznych jajników przede wszystkim ma na celu:
- uregulowanie cyklu miesiączkowego,
- przywrócenie płodności,
- obniżenie insulinooporności,
- usunięcie hirsutyzmu i trądziku,
- zapobieganie późnym powikłaniom choroby (tj. cukrzyca typu 2, nadciśnienie, choroba wieńcowa, zawał serca, rak endometrium).
Leczenie bywa długotrwałe (liczone w miesiącach i latach) oraz ciągłe – zaprzestanie terapii prowadzi do nawrotu dolegliwości i grozi wystąpieniem powikłań choroby.
Leczenie policystycznych jajników można podzielić na:
- niefarmakologiczne,
- farmakologiczne,
- chirurgiczne.
Leczenie niefarmakologiczne stosuje się zwłaszcza wtedy, gdy pacjentka ma nadwagę lub jest otyła.
Polega ono na zmniejszeniu masy ciała za pomocą odpowiedniej diety (zmniejszenie ilości cukrów prostych, większa ilość warzyw) oraz regularnego wysiłku fizycznego.
Jak leczyć PCOS farmakologicznie? Leki pozwalają usunąć lub zmniejszyć dokuczliwe objawy. Wszystkie z poniższych leków przepisuje lekarz, stosować je można wyłącznie zgodnie z jego zaleceniami i pod jego kontrolą. W leczeniu PCOS stosuje się kilka grup leków:
- Leki o działaniu przeciw-androgenowym – ich zadaniem jest zmniejszenie produkcji lub zahamowanie działania androgenów. Powoduje to usunięcie lub znaczne ograniczenie hirsutyzmu, trądziku i łojotoku. Niektóre z leków z tej grupy zawierają dwa składniki – zmniejszające ilość androgenów (hormonów męskich) i zwiększające ilość estrogenów (hormonów żeńskich).
- Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne – których głównym zadaniem w leczeniu PCOS jest obniżenie poziomu androgenów i LH we krwi pacjentki, co przywraca równowagę hormonalną i stabilizuje cykl miesiączkowy.
- Leki pobudzające owulację – po obniżeniu poziomu androgenów i osiągnięciu prawidłowej masy ciała u części pacjentek cykl miesiączkowy stabilizuje się – dojrzewanie komórek jajowych wraca do normy, a kobieta jest w stanie zajść w ciążę bez dodatkowych leków. W części przypadków jednak, poza stosowaniem leków o działaniu przeciw-androgenowym, konieczne jest zastosowanie substancji, które wywołają owulację i umożliwią zajście w ciążę.
- Leki obniżające insulinooporność – gdy sama dieta i aktywność fizyczna nie zlikwidują problemu nieodpowiedniej reakcji tkanek na insulinę, konieczne jest wprowadzenie leczenia. Poza regulowaniem cyklu miesiączkowego, leki z tej grupy zapobiegają części odległych powikłań PCOS takich jak cukrzyca typu drugiego czy choroba wieńcowa.
Leczenie chirurgiczne stosuje się w przypadku niepowodzenia leczenia farmakologicznego. Polega ono na operacyjnym usunięciu części chorych jajników.
Zabieg wykonuje się w znieczuleniu ogólnym, polega na otwarciu jamy brzusznej za pomocą klasycznego cięcia i wycięciu fragmentu jajników.
U zdecydowanej większości kobiet następuje trwała poprawa.Alternatywą dla tradycyjnej operacji może być mniej inwazyjny zabieg laparoskopowy.
Reklama
Badania przy PCOS
Warto konsultować z lekarzem (najlepiej specjalistą ginekologiem) wszelkie podejrzenia wystąpienia choroby PCOS. Jakie badania wykonuje się celem potwierdzenia lub wykluczenia zespołu?
Diagnostyka tej choroby opiera się na badaniach laboratoryjnych i obrazowych. Ginekolog podejrzewający u pacjentki policystyczne jajniki zwykle najpierw przeprowadza standardowe badanie ginekologiczne, a następnie zleca lub sam wykonuje obrazowe badanie USG.
PCOS przeważnie diagnozowane jest przez ultrasonografię endowaginalną, która daje wyraźniejszy obraz zmian niż USG wykonane przez powłokę brzucha.
Z reguły oprócz badań w gabinecie ginekologicznym, lekarz zleca badania laboratoryjne pozwalające na określenia stężenia w organizmie tych hormonów, których gospodarka przy chorobie tej ulega zaburzeniu.
Jakie hormony zbadać przy PCOS? Przede wszystkim warto skontrolować poziom męskich hormonów – testosteronu i androstendionu. Ponadto lekarze często zlecają badanie TSH, LH, prolaktyny, insuliny czy glukozy.
Ponieważ nieleczony zespół policystycznych jajników jest groźny dla zdrowia, należy bezwzględnie wykonać wszystkie badania zlecone przez lekarza prowadzącego diagnostykę.
Interpretacji ich wyników powinien dokonać ten sam lekarz i w oparciu o nie, a także szczegółowy wywiad i wyniki innych badań – postawić diagnozę.
Reklama
Owulacja przy PCOS
Jaka wygląda zależność między zespołem policystycznych jajników a ciążą? Dlaczego PCOS wpływa negatywnie na starania o dziecko i jaki ma związek z owulacją?
Jajniki to dwa niewielkie, okrągłe narządy umiejscowione symetrycznie po bokach macicy. U zdrowej kobiety w okresie rozrodczym co miesiąc w jednym z jajników dojrzewa jeden pęcherzyk (pozostałe, które początkowo rozwijają się równolegle z nim, zanikają).
Wewnątrz pęcherzyka znajduje się komórka jajowa. Gdy pęcherzyk dojrzeje – pęka, a uwolniona z niego komórka jajowa przemieszcza się jajowodem do wnętrza macicy. Proces ten nosi nazwę owulacji (z łac. ovum – jajo). W tym samym czasie pęknięty pęcherzyk przekształca się w tzw. ciałko żółte.
Jak wygląda zależność PCOS a owulacja? Policystyczne jajniki prowadzą często do zaburzeń lub braku owulacji, który z kolei uniemożliwia zapłodnienie komórki jajowej przez męską komórkę rozrodczą – plemnik.
Przy PCOS owulacja albo nie następuje w ogóle, albo w momencie innym niż u zdrowej kobiety, co znacząco utrudnia obliczenie dni płodnych, a tym samym – starania o dziecko.
U podłoża tego rodzaju nieregularności często leżą właśnie policystyczne jajniki, a owulacja występująca systematycznie jest niezbędna do planowania ciąży. Często zaburzenia owulacyjne prowadzą do nieregularności samej miesiączki, dlatego jakiekolwiek wahania cyklu warto skonsultować ze specjalistą.
Reklama
Suplementy przy PCOS
Zespół policystycznych jajników w każdym przypadku trzeba bezwzględnie leczyć zgodnie z zaleceniami specjalisty.
Fachowej terapii nie można zastępować domowymi sposobami czy suplementami diety. Można jednak – po uprzedniej konsultacji z lekarzem – wesprzeć nimi ową terapię.
Jaka suplementacja przy PCOS jest wskazana i które substancje mogą być pomocne? Aby zaburzony cykl menstruacyjny mógł zostać uregulowany, bardzo ważny jest w organizmie kobiety odpowiedni poziom witaminy D, najlepiej podawanej razem z wapniem.
Ponadto dla właściwego funkcjonowania układu rozrodczego niezwykle ważne są takie substancje jak:
- kwasy tłuszczowe DHA i EPA – obniżają poziom androgenów, regulują gospodarkę lipidową oraz gospodarkę insulinowo-lipidową;
- selen – wykazuje właściwości antyoksydacyjne i poprawia gospodarkę insulinową i lipidową (uwaga! Jego nadmiar w organizmie jest toksyczny);
- inozytol – wspomaga walkę z insulinoopornością, poprawia profil lipidowy, pomaga odzyskać owulację i wyregulować poziom hormonów.
Bez względu, jakie suplementy przy PCOS pacjentka ma zamiar przyjmować, powinna przed rozpoczęciem suplementacji skonsultować się z lekarzem.
Leczenie naturalne przy PCOS
Podobnie, jak w przypadku suplementów, tak i w przypadku naturalnych metod, należy pamiętać, że nie mogą one zastąpić tradycyjnej terapii, a jedynie ją wspierać.
Leczenie policystycznych jajników można np. wspomagać odpowiednią dietą. Powinna ona przede wszystkim:
- wyrównywać poziom lipidów,
- regulować gospodarkę glukozową organizmu,
- zwiększać tolerancję organizmu na insulinę,
- regulować gospodarkę węglowodanową.
Ponieważ ryzyko zapadania na zespół zwiększają otyłość i nadwaga, dieta powinna także mieć na celu redukcję masy ciała. Warto postawić na dietę bogatą w warzywa, owoce i produkty pełnoziarniste. Dają one uczucie sytości, a przy tym nie są zanadto kaloryczne.
Nie zawsze leczenie PCOS bez antykoncepcji lub innej farmakologii jest możliwe, jednak zmiana trybu życia może skutecznie wspomóc terapię i przyspieszyć jej efekty. Bardzo ważna jest systematyczna aktywność ruchowa, która pomaga zrzucić zbędne kilogramy i utrzymać dobrą kondycję fizyczną.
Inna naturalna metoda wspomagająca leczenie PCOS to też wyrównanie rytmu dobowego. Regularne odżywianie i sen powtarzający się o tych samych porach korzystnie wpływają na funkcjonowanie organizmu, w tym układu rozrodczego.
