Czym jest złamanie kości?
Złamanie kości definiuje się jako przerwanie ciągłości tkanki kostnej na skutek urazu mechanicznego. Urazom może ulegać zarówno tkanka zdrowa, jak i chora.
Złamania w obrębie kości zmienionych chorobowo nazywa się patologicznymi. W każdym przypadku tkanka ulega przerwaniu pod wpływem ucisku przekraczającego jej wytrzymałość, a często wraz z nią rozdarciu ulega okostna, czyli tkanka pokrywająca zewnętrzną stronę kości. Złamaniu towarzyszy niekiedy krwawy wylew miejscowy oraz uszkodzenie bezpośrednio sąsiadujących z nim stawów i mięśni.
Urazy kości najczęściej zlokalizowane są w obrębie kończyn, ze względu na ich budowę anatomiczną i dużą ruchomość.
Oprócz złamań kości ulegają też innym urazom jak stłuczenie czy pęknięcie. Przy stłuczeniu nie dochodzi do przerwania tkanki kostnej, a jedynie do uszkodzenia tkanek miękkich z nią sąsiadujących. Pęknięciem natomiast potocznie nazywa się złamanie częściowe, w którym dochodzi do przerwania tkanki, ale kość nie zostaje całkowicie odłamana.
Reklama
Jakie są przyczyny złamań kości?
Do najczęstszych przyczyn złamań kości należą: upadki, uderzenia, zmiażdżenia, przygniecenia i postrzały. Mogą one powodować urazy zarówno w obrębie tkanki zdrowej, jak i chorej.
Złamanie patologiczne to przeważnie efekt osteoporozy. Choroba ta prowadzi do stopniowego zaniku tkanki kostnej i utraty jej naturalnej odporności na działanie zewnętrznych czynników mechanicznych. Im bardziej zaawansowana osteoporoza, tym mniejsza siła potrzebna, by doszło do złamania kości. Na złamania spowodowane procesem osteoporozy narażone są głównie kobiety w wieku pomenopauzalnym. Spowodowane jest to spadkiem estrogenów (żeńskich hormonów płciowych), które stymulują tworzenie tkanki kostnej.
Podobna jest przyczyna złamań u osób starszych. Z wiekiem gęstość tkanki kostnej maleje, a im ona rzadsza, tym bardziej podatna na urazy. Ludzie starsi częściej ulegają upadkom, a następstwa błahych często urazów mogą być przyczyną bezpośredniego zagrożenia życia. Starsze osoby szczególnie źle znoszą opatrunki gipsowe i unieruchomienie, dlatego też preferuje się u nich postępowanie operacyjne. Wymagają oni specjalnej opieki zarówno przed, jak i pooperacyjnej.
Skąd natomiast biorą się częste złamania u dzieci? U najmłodszych, kości są jeszcze dość miękkie i elastyczne, jednak maluchy z reguły pozostają w ciągłym ruchu, a przy tym zachowują mniejszą ostrożność niż dorośli. W efekcie ulegają powszechnie urazom. W przeciwieństwie do tkanki kostnej osób dorosłych, dzieci mają jednak bardzo dużą zawartość tkanki chrzęstnej która nadaje jej dużą elastyczność i sprężystość. Dlatego też u dzieci powstają głównie złamania typu „zielonej gałązki”.
U małych dzieci bardziej podatny na złamanie jest trzon kości niż okolica nasadowa. Charakterystyczne także dla tego wieku jest urazowe uszkodzenie chrząstki nasadowej, które prowadzi do jej oddzielenia od kości i tzw. „złuszczenia nasady”. Są one bardzo niebezpieczne, gdyż mogą prowadzić do zahamowania wzrostu kończyny. Jednakże złamania u dzieci leczą się wyjątkowo szybko ze względu na duży potencjał i biologiczne siły młodej rosnącej kości.
Które kości są najbardziej narażone na złamania? Przede wszystkim tzw. kości długie, czyli głównie te wchodzące w skład szkieletu kończyn górnych i dolnych:
- udowa,
- piszczelowa,
- strzałkowa,
- promieniowa,
- ramienna,
- łokciowa.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Jak objawia się złamanie kości?
Objawy złamania kości mogą być różne, w zależności od rodzaju urazu, stopnia jego skomplikowania itd. Istnieją jednak pewne symptomy wspólne, które pojawiają się niemal zawsze. Najczęstsze objawy złamania to nagły, silny ból, utrudnione lub uniemożliwione poruszanie częścią ciała, w obrębie której doszło do urazu, obrzęk i zasinienie skóry.
Zaobserwowanie takich dolegliwości nie może zostać zlekceważone. Każde podejrzenie złamania kończyny lub urazu w innym rejonie ciała powinno zostać poddane odpowiedniej diagnostyce.
Nasilenie objawów zależy oczywiście od stopnia urazu. Przy pęknięciu kości będą one z pewnością mniej odczuwalne niż przy skomplikowanym złamaniu otwartym. Inne objawy, które mogą pojawić się w przypadku złamania to np.:
- deformacja części ciała objętej urazem (np. kończyny) lub jej nienaturalne ułożenie,
- słyszalne trzeszczenie złamanej kości,
- ograniczona lub patologiczna ruchomość,
- bardzo silny ból przy poruszaniu.
Reklama
Rodzaje złamań kości
W ortopedii wyróżnia się wiele rodzajów złamań kości, ze względu na ich głębokość, rozległość, uszkodzenie tkanek sąsiadujących, ilość miejsc przerwania tkanki kostnej itd. Przede wszystkim złamania dzieli się na:
- zamknięte - ciągłość skóry pozostaje nienaruszona, złamanej kości nie widać więc z zewnątrz. Aby potwierdzić obecność złamania lub pęknięcia, konieczne jest wykonanie badania obrazowego. Często pojawiają się przy nim jednak symptomy zauważalne gołym okiem - zaczerwienienie lub zasinienie, opuchlizna;
- otwarte - ciągłość skóry zostaje przerwana przez złamaną kość, która częściowo wydostaje się na zewnątrz i jest widoczna gołym okiem. Złamaniu takiemu zwykle towarzyszy obfity krwotok, a diagnoza nie pozostawia wątpliwości.
Ze względu na przebieg szczeliny złamania wyróżnia się:
- złamanie skośne,
- złamanie poprzeczne,
- złamanie spiralne.
Uraz powodujący złamanie kości może być bezpośredni (w miejscu zadziałania siły) lub pośredni (z dala od miejsca zadziałania siły). Mechanizm bezpośredni prowadzi zazwyczaj do rozległego zmiażdżenia tkanek miękkich (skóry, mięśni) i powstania w obrębie kości złamania poprzecznego. Złamania z mechanizmu pośredniego zazwyczaj powodują mniejsze obrażenia tkanek miękkich a szczelina złamania kości jest spiralno-skośna. Bardzo silne urazy mogą spowodować zmiażdżenie lub rozkawałkowanie kości.
Ze względu na ilość naruszonych tkanek wyróżnia się:
- złamanie proste - uszkodzeniu ulega tylko kość i nie ulega ona przemieszczeniu, pozostając na swoim naturalnym miejscu;
- złamanie skomplikowane - oprócz tkanki kostnej znacznemu uszkodzeniu ulegają także sąsiadujące z nią tkanki miękkie - mięśnie, stawy, nerwy i naczynia krwionośne. W zależności od lokalizacji i rozległości urazu uszkodzeniu mogą ulec wszystkie wymienione tkanki lub tylko niektóre z nich. Uraz tkanek miękkich nie tylko zwiększa ból i obrzęk, ale często też jeszcze bardziej ogranicza ruchomość,
- wieloodłamowe - gdy kość łamie się na wiele części.
Złamanie kości może być także kompletne lub niekompletne. Przy tym pierwszym dochodzi do całkowitego przerwania ciągłości kości, a leczenie wymaga jej łączenia. Złamanie niekompletne to częściowe przerwanie tkanki, np. jej miejscowe pęknięcie.
Choć wymienione rodzaje złamań są najbardziej podstawowe i znane, w medycynie wyróżnia się ich znacznie więcej.
Złamanie z przemieszczeniem i bez
Złamanie kompletne często przebiega z przemieszczeniem kości, czyli jej przesunięciem względem prawidłowego położenia. Przemieszczenie to poważny stan, ponieważ często dochodzi przy nim do znacznego uszkodzenia miękkich tkanek sąsiadujących - przerwania nerwów, naczyń krwionośnych, uszkodzenia mięśni lub stawów.
Złamanie z przemieszczeniem przeważnie wymaga długiego czasu leczenia. Często nie obywa bez operacji, która ma na celu nastawienie i stabilizację odłamanych fragmentów. Złamanie bez przemieszczenia goi się znacznie szybciej, ponieważ uszkodzona kość pozostaje na swoim właściwym miejscu. Nie przesuwając się, nie niszczy tkanek obok, dzięki czemu rekonwalescencja jest krótsza i w wielu przypadkach nie wymaga leczenia chirurgicznego, a jedynie unieruchomienia.
Złamaniu z przemieszczeniem ulega często kość promieniowa zlokalizowana w górnej kończynie. Dzieje się tak, kiedy człowiek, upadając, podpiera się ręką i cały ciężar ciała przeniesiony zostaje właśnie na tę jego część. W sytuacji takiej nierzadko dochodzi też do złamania nadgarstka, które bywa skomplikowane i długo się zrasta.
Zamknięte złamanie z przemieszczeniem objawia się deformacją części ciała, w której jest ono zlokalizowane, i całkowitym ograniczeniem ruchomości.
Złamanie zmęczeniowe
Ten rodzaj złamania, nazywany również złamaniem przeciążeniowym, dotyczy przede wszystkim zawodowych sportowców i innych osób bardzo aktywnych fizycznie. Najczęściej zapadają na nie biegacze, a złamanie zmęczeniowe przeważnie zlokalizowane jest w stopie lub goleni (przede wszystkim - kości piszczelowej będącej jej głównym elementem).
Nie jest ono skutkiem jednego poważnego urazu, ale całej serii mikro-urazów powstających na skutek przeciążeń danego miejsca. Złamanie zmęczeniowe - w przeciwieństwie do innych rodzajów złamań - powstaje tygodniami, a nawet miesiącami.
Najważniejszym objawem jest nasilony ból w rejonie urazu, często nasilający się stopniowo, zwykle opisywany jako ćmiący i rozpierający. Zwykle bardzo nasila się podczas treningu, a częściowo lub całkowicie ustępuje po dłuższym odpoczynku.
Złamanie awulsyjne
Jest to złamanie, do którego dochodzi najczęściej przy zbyt gwałtownym lub nienaturalnym ruchu. Czynnik mechaniczny nie działa w tym przypadku bezpośrednio na kość, jak dzieje się to w przypadku innych złamań.
Złamanie awulsyjne polega na oderwaniu fragmentu kości w miejscu, gdzie jest ona silnie przyczepiona do innej tkanki, przeważnie - mięśnia. Podczas ruchu mięsień silnie pociąga kość, co prowadzi do przerwania ciągłości tkanki kostnej.
Miejscem, które najczęściej ulega takiemu razowi, jest przedni górny kolec biodrowy. Leczenie złamania awulsyjnego zależy od jego lokalizacji oraz rozległości urazu. Kiedy towarzyszy mu znacząca niestabilność połączeń stawowych, konieczna jest interwencja chirurgiczna. W innych przypadkach stosuje się głównie unieruchomienie gipsem lub specjalną szyną. Zwykle pacjentowi podaje się też środki przeciwbólowe i przeciwzapalne, ponieważ dolegliwości bywają bardzo nasilone.
Złamanie bokserskie
Złamanie kości śródręcza nazywa się złamaniem bokserskim. Najczęściej urazowi ulega V kość śródręcza, na skutek uderzenia zaciśniętą pięścią w twardą powierzchnię. Do urazu może dojść rzeczywiście podczas walki bokserskiej lub innej bójki, zdarza się jednak, że pacjent uderza pięścią w ścianę lub inne podłoże, niekiedy zupełnie przypadkiem.
Anatomia ludzkiej dłoni jest dość skomplikowana. Z jednej strony zapewnia to precyzję ruchów, z drugiej jednak - naraża tę część ciała na urazy stosunkowo złożone.
Złamanie bokserskie może przebiegać z przemieszczeniem, co objawia się deformacją dłoni i uszkodzeniem jej tkanek miękkich. Leczenie rozpoczyna się wówczas od operacji mającej na celu przywrócenie prawidłowej budowy kośćca ręki. W kolejnym etapie dłoń zostaje unieruchomiona, zwykle za pomocą ortezy, by zrosła się we właściwy sposób.
Reklama
Pierwsza pomoc przy złamaniach kości
Kiedy na pewno lub prawdopodobnie doszło do złamania, przede wszystkim nie wolno podejmować żadnych prób poruszania w miejscu objętym objawami. Jeśli urazowi towarzyszy rana, należy delikatnie przykryć ją jałowym opatrunkiem, a poszkodowanego ułożyć lub posadzić w bezpiecznej pozycji i podtrzymywać go na duchu.
Przy podejrzeniu złamania kończyny należy w miarę możliwości ją unieruchomić. Jak to zrobić? Kończynę górną najlepiej „przymocować” do tułowia, dolną - do drugiej, zdrowej nogi. Na złamaną kończynę nie stosuje się deseczek ani innych twardych przedmiotów.
Pierwsza pomoc przy złamaniach kończyn opiera się na unieruchomieniu, ponieważ zapobiega ono dalszym urazom i głębszemu uszkodzeniu tkanek miękkich. Pomoc przedlekarska ma niekiedy kluczowe znaczenie dla późniejszego procesu gojenia. Złamania nigdy nie wolno samodzielnie próbować nastawiać. Tego rodzaju praktyki mogą być podejmowane wyłącznie przez lekarza specjalistę.
Reklama
Diagnostyka złamań kości. Jakie badania wykonać?
Zawsze, jeśli istnieje podejrzenie złamania kości, należy skorzystać z fachowej pomocy medycznej. Jeśli poszkodowany nie ma możliwości samodzielnego poruszania się (np. w przypadku złamań kończyn dolnych), należy wezwać pogotowie. W innych sytuacjach można zawieźć go na pogotowie lub szpitalną izbę przyjęć, korzystając z własnych środków transportu.
Kiedy złamanie jest otwarte i ma wątpliwości, że doszło do przerwania ciągłości tkanki kostnej, wykonuje się od razu badanie RTG. W przypadku złamań zamkniętych obecnie diagnostykę rozpoczyna się od nieszkodliwego badania ultrasonograficznego. Dopiero, gdy USG potwierdzi obecność złamania kości, robi się RTG, na którym widać więcej szczegółów i dzięki temu można opracować dokładny plan leczenia.
W wyjątkowo trudnych i skomplikowanych przypadkach lekarz może zlecić wykonanie tomografii komputerowej, która daje jeszcze dokładniejszy obraz niż badanie rentgenowskie. Ogólnie rzecz biorąc, diagnostyka złamań kości opiera się na badaniach obrazowych.
Reklama
Leczenie złamań. Jak długo zrastają się złamane kości?
To, ile czasu trwa zrastanie się kości po złamaniu, zależy od wielu czynników, a przede wszystkim - od stopnia skomplikowania i rozległości urazu, wieku pacjenta i podjętego leczenia. Leczenie zawsze ma na celu przywrócenie w możliwie największym stopniu sprawności fizycznej części ciała, która uległa urazowi.
U osób starszych złamania goją się dłużej, ponieważ gęstość kości jest u nich mniejsza, a poziom składników budulcowych, takich jak kolagen - niższy niż u osób młodych.
Odpowiednią metodę wybiera się w zależności od rodzaju i umiejscowienia złamania. W przypadku urazów skomplikowanych lub z przemieszczeniem, zaczyna się od operacji zespolenia kości po złamaniu, nastawienia i stabilizacji odłamanych fragmentów. Niekiedy konieczne jest też operowanie tkanek miękkich, jeśli uległy one znacznemu uszkodzeniu. W przypadku złamań otwartych zakłada się szwy na rozerwaną skórę.
Drugim etapem terapii po składaniu złamanej kości jest jej unieruchomienie, sprzyjające prawidłowemu gojeniu. Dawniej jedyną dostępną metodą usztywniającą był gips. Stosuje się go powszechnie do dziś, jednak oprócz gipsu dostępne są również różnego rodzaju stabilizatory szyny, ortezy.
W przypadku kończyny dolnej po złamaniu lekarz może zalecić jej elewację, czyli unieruchomienie jednoczesne z uniesieniem ku górze. Pozytywnie wpływa ono na krążenie i tym samym sprzyja gojeniu. O rodzaju usztywnienia powinien zawsze decydować lekarz od złamań, czyli ortopeda albo chirurg.
Co przyspiesza zrost kości po złamaniu? Po konsultacji ze specjalistą proces gojenia można wspomagać tabletkami na wzmocnienie kośćca, zawierającymi głównie wapń i witaminę D. Substancje te przyspieszają regenerację i podnoszą odporność kości na uszkodzenia mechaniczne.
Przy złamaniu kości i w procesie leczenia istotną rolę odgrywa też dieta. Warto jeść to, co również zawiera większe ilości wapnia i witaminy D (nabiał, morskie ryby, zielone warzywa itd.), a przy tym ograniczyć picie kawy i mocnej herbaty, ograniczających wchłanianie dobroczynnych składników.
Rehabilitacja po złamaniu kości
Często leczenie złamania nie kończy się na unieruchomieniu. Po zdjęciu gipsu lub innego stabilizatora lekarz zaleca jeszcze poddanie się rehabilitacji, która stopniowo ma doprowadzić do przywrócenia ruchomości i sprawności.
Z reguły jest ona zalecana po złamaniach kończyn, ale nie tylko. Obejmuje ona zwykle zestaw ćwiczeń ruchowych, które zawsze muszą być dostosowane odpowiednio do przebytego urazu, ogólnego stanu pacjenta i jego wieku.
Konkretne ćwiczenia wskazuje zwykle wykwalifikowany rehabilitant. Niektóre z nich można wykonywać w warunkach domowych, bywają jednak i takie, których wykonywanie może odbywać się jedynie pod okiem specjalisty. Oprócz ćwiczeń rehabilitacja po złamaniu może obejmować rozmaite zabiegi:
- pole magnetyczne,
- ultradźwięki, lasery - zabiegi regeneracyjne, przyspieszające zrastanie kości (),
- krioterapię,
- elektrostymulację mięśni,
- lampę sollux, która poprawia ukrwienie i odżywienie tkanek miękkich,
- masaż tkanek głębokich.
