Leki moczopędne

Czym są diuretyki i jak działają leki moczopędne?

Istnieją sytuacje, w których mocz produkowany jest przez organizm w zbyt małych ilościach i konieczna jest stymulacja nerek. Zdolność taką wykazują leki moczopędne, czyli tzw. diuretyki. Czym są te środki i jak one działają? Wpływają one na pracę układu moczowego człowieka, stymulując nerki do wzmożonej pracy i produkcji większej ilości wydalanego z organizmu moczu.

Mocz jest cieczą, zawierającą uboczne produkty przemiany materii, a więc substancje bezużyteczne lub wręcz szkodliwe. Jego wytwarzanie oraz pozbywanie się go (ogół tych procesów nazywa się diurezą) jest zatem bardzo ważne dla ogólnego stanu zdrowia.

Kiedy diureza nie przebiega prawidłowo, a ilość produkowanego i wydalanego moczu jest zbyt mała, należy wspomóc ją lekami moczopędnymi. Ich działanie polega na zwiększaniu stężenia jonów sodu w kanalikach nerkowych, co skutkuje pozostawaniem w nich wody wydalanej następnie wraz z moczem.

Wskazaniami do stosowania diuretyków są rozmaite choroby, jednak rzadko stosowane są one jako jedyne środki w danej terapii. Zwykle przyjmuje się je wraz z innymi lekami.

Czy leki moczopędne są bezpieczne dla organizmu? Jak wszystkie leki, mogą wywoływać one działania niepożądane, powinno się więc stosować je w konkretnych przypadkach, zgodnie z zaleceniami lekarza. Farmakologia wyróżnia kilka grup diuretyków.

Podział leków moczopędnych

Klasyfikacja leków ATC leki moczopędne zawiera w grupie C – układ sercowo-naczyniowy, przy czym diuretyki oznaczone są symbolem C03, a ich podział wygląda następująco:

• C03A - Diuretyki o umiarkowanym działaniu, tiazydy:
  • C03AA - Tiazydy;
  • C03AB - Preparaty złożone zawierające tiazydy i związki potasu;
  • C03AH - Preparaty złożone zawierające tiazydy i psycholeptyki i (lub) leki przeciwbólowe;
  • C03AX - Preparaty złożone zawierające tiazydy i inne leki;
• C03B - Diuretyki o umiarkowanym działaniu z wyłączeniem tiazydów:
  • C03BA - Sulfonamidy;
  • C03BB - Preparaty złożone, zawierające sulfonamidy i związki potasu;
  • C03BC - Diuretyki zawierające rtęć;
  • C03BD - Pochodne ksantyny;
  • C03K - Preparaty złożone zawierające sulfonamidy i inne leki;
  • C03BX - Inne diuretyki i umiarkowanym działaniu;
• C03C - Diuretyki o silnym działaniu:
  • C03CA - Sulfonamidy;
  • C03CB - Preparaty złożone zawierające sulfonamidy i związki potasu;
  • C03CC - Pochodne kwasu arylooctowego;
  • C03CD - Pochodne pirazolonu;
  • C03CX -Inne diuretyki o silnym działaniu;
• C03D - Diuretyki oszczędzające potas:
  • C03DA - Antagoniści aldosteronu;
  • C03DB - Inne leki oszczędzające potas;
• C03E - Preparaty złożone zawierające diuretyki i leki oszczędzające potas:
  • C03EA - Preparaty złożone zwierające diuretyki o umiarkowanym działaniu i leki oszczędzające potas;
  • C03EB - Preparaty złożone zwierające diuretyki o silnym działaniu i leki oszczędzające potas.

Jak widać, podział leków moczopędnych obejmuje liczne podgrupy różniące się między sobą m. in. siłą działania. Popularne diuretyki tiazydowe i tiazydopodobne najczęściej stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego (zazwyczaj w skojarzeniu z innymi środkami). Procesy diurezy silnie związane są z pracą układu sercowo-naczyniowego, dlatego w klasyfikacji leków umieszczono je w grupie C.

Tiazydowe leki moczopędne hamują usuwanie wapnia wraz z moczem i jako takie zapobiegają powstawaniu złogów wapniowych w obrębie dróg moczowych. W leczeniu nadciśnienia przeważnie stosuje się diuretyki o działaniu umiarkowanym, jednak niektóre przypadki wymagają zastosowania silnych leków zwanych diuretykami pętlowymi.

Skąd ta nazwa? Otóż działają one we fragmencie kanalika nerkowego zwanego pętlą Henlego. Oprócz nadciśnienia wskazaniami do ich zażywania są poważne choroby, jak choćby ostre uszkodzenie nerek. Wśród leków moczopędnych o silnym działaniu warto wymienić:

• diuretyki rtęciowe - pierwsze stosowane diuretyki pętlowe,
• diuretyki osmotyczne - np. mannitol, stosowane m. in. przy ostrej niewydolności nerek.

Czy istnieją diuretyki naturalne? Niektóre substancje pochodzenia roślinnego wykazują działanie moczopędne, stymulując organizm do wzmożonej produkcji i częstego wydalania moczu. Są to np. pokrzywa, skrzyp polny, mniszek lekarski. Istnieje też grupa zwana ksantynowymi lekami moczopędnymi.

Pochodne ksantyny zawarte są np. w herbacie, kawie czy ziarnach kakowca. Ich diuretyczne właściwości ulegają jednak osłabieniu przy długotrwałym stosowaniu.

Na co pomagają leki moczopędne?

Zastosowania leków moczopędnych są rozmaite. Na co stosuje się je najczęściej? Przyjmowane są one przy nadciśnieniu, które jest jednym z najpowszechniej występujących zaburzeń pracy układu krążenia. Leki moczopędne na nadciśnienie działają, zwiększając wydalanie z moczem wody i sodu.

Oprócz zbyt wysokiego ciśnienia, stosuje się je także w niewydolności serca, ponieważ organizmy chorych z NS często ulegają przewodnieniu. Podstawowymi lekami zapobiegającymi mu są właśnie diuretyki, przede wszystkim pętlowe, ale niekiedy też te o działaniu umiarkowanym.

Nadmiar wody w organizmie może powodować obrzęki. Leki moczopędne skuteczne są więc na obrzęki pochodzenia sercowego, wynikające z nadciśnienia i niewydolności serca, ponieważ pomagają pozbyć się z organizmu nadmiaru wody. Zastosowanie leków moczopędnych wymaga zawsze odpowiedniego dawkowania.

Przyjmowanie zbyt dużej ich ilości grozi bowiem nadmiernym obniżeniem ciśnienia, co również jest groźne dla zdrowia. Stosując diuretyki, należy systematycznie kontrolować wartości ciśnienia tętniczego, np. samodzielnie za pomocą ciśnieniomierza.

Przeciwwskazania do stosowania diuretyków to m. in.:

• dna moczanowa (w przypadku tiazydów),
• cukrzyca,
• ciąża (chyba że lekarz zdecyduje inaczej),
• zaburzenia gospodarki elektrolitowej.

Skutki uboczne stosowania leków moczopędnych

Jak wszystkie leki, tak i leki moczopędne mogą wywoływać działania niepożądane. Najczęściej występujące skutki uboczne po diuretykach to:

• obniżanie poziomu ważnych mikroelementów. Co wypłukują z organizmu leki moczopędne? Czy wypłukują magnez? Diuretyki mogą zmniejszać stężenie wielu pierwiastków, a w tym – magnezu, sodu potasu czy wapnia. W skrajnych przypadkach spadek ich ilości może być groźny dla zdrowia, a nawet życia, dlatego poziom elektrolitów podczas przyjmowania leków moczopędnych trzeba systematycznie kontrolować;
• spadek wagi - stosowanie leków moczopędnych, a szczególnie początek terapii z ich zastosowaniem może skutkować nagłym spadkiem wagi związanym z gwałtowną utratą wody z organizmu. Diuretyki stosowane przy niewydolności nerek lub innych schorzeniach powodują wzmożone wydalanie moczu, którego głównym składnikiem jest woda. Powoduje to zmniejszenie obrzęków, ale – co za tym idzie – także częściową utratę masy ciała. Jest to efekt zauważalny od razu, jednak nie można mówić o długotrwałym związku przyjmowania leków moczopędnych a odchudzaniem. Leki takie nie mogą być traktowane jako środki odchudzające;
• odwodnienie - leki moczopędne wspomagają nerki w produkcji moczu i wydalaniu wody, w skrajnych przypadkach ich niewłaściwego stosowania może dojść do nadmiernej utraty wody, a nawet odwodnienia. To dlatego podczas terapii należy w szczególny sposób dbać o uzupełnianie płynów;
• nadmierne obniżenie ciśnienia tętniczego - podczas terapii trzeba pamiętać o regularnym sprawdzaniu jego poziomu.

Leki moczopędne bez recepty – nazwy preparatów

Czy istnieją leki moczopędne dostępne bez recepty? Są to głównie preparaty ziołowe, na bazie substancji roślinnych. Występują pod postacią tabletek, past doustnych, kropli czy roztworów. Nazwy popularnych leków moczopędnych wydawanych bez przepisu lekarza to np.:

• Urosept - tabletki zawierające wyciąg z liści brzozy, korzenia pietruszki, ziela rumianku i innych roślin wykazujących właściwości diuretyczne,
• Fitolizyna - preparat roślinny w postaci pasty doustnej, zawierający kłącza perzu, łuski cebuli, liście brzozy, nasiona kozieradki i inne wyciągi,
• Debelizyna - diuretyk roślinny w postaci pasty,
• Diabetofort - lek moczopędny bez recepty w postaci płynu doustnego, zawiera płynny wyciąg roślinny z różnych ziół o działaniu diuretycznym,
• Prostapol - preparat roślinny o łagodnym działaniu moczopędnym, z kozłkiem, pokrzywą, dziurawcem, nawłocią, rzepikiem i arniką,
• Nefrol - ziołowy preparat w płynie, z nawłocią, mniszkiem, aminką i fasolą.

Ziołowe środki moczopędne często stosowane są przy łagodnych zakażeniach dróg moczowych. Oprócz preparatów ziołowych popularne są także tabletki zawierające furazydynę, np. Furaginum - lek moczopędny dodatkowo działający bakteriostatycznie. Silne diuretyki zwykle nie są dostępne bez recepty, ponieważ ich stosowanie wymaga fachowej konsultacji lekarskiej.

Leki moczopędne na receptę - nazwy diuretyków

Nazwy dostępnych na receptę leków moczopędnych można by mnożyć. Środków tego rodzaju jest bardzo wiele. Diuretyki mają bardzo różny skład i zastosowanie. Jedne częściej zalecane są przy chorobach naczyniowych, inne – chorobach układu moczowego.

W przypadku preparatów o silnym działaniu, ich dawkowanie i sposób przyjmowania musi być skonsultowany z lekarzem, którego należy też poinformować o innych przyjmowanych lekach oraz wszystkich chorobach współistniejących.

Kto może przepisać receptę na leki moczopędne? Może zrobić to lekarz POZ (podstawowej opieki zdrowotnej), jeśli na podstawie szczegółowego wywiadu z pacjentem i ewentualnych badań sam postawi diagnozę i zaleci odpowiednie leczenie.

Jeśli jednak lekarz rodzinny nie jest w stanie sam dokładnie ustalić podłoża problemu, może skierować pacjenta do specjalisty zajmującego się chorobami układu moczowego, czyli urologa. Urolog także wystawia recepty na diuretyki, jeśli uzna ich stosowanie za właściwą terapię. Nazwy popularnych moczopędnych leków na receptę to np.:

• Spiranol – lek moczopędny oszczędzający potas, zawiera spironolakton, stosowany przy niewydolności serca, marskości wątroby, wodobrzuszu, nadciśnieniu tętniczym itd.;
• Furosemid – lek wzmagający wydalanie potasu, wapnia, fosforanów i magnezu, zawiera furosemid, stosowany głównie przy obrzękach związanych z niewydolnością krążenia, chorobami nerek, marskością wątroby;
• Toramide – lek moczopędny pętlowy z torasemidem, zalecany przy obrzękach pochodzenia nerkowego i wątrobowego;
• Trialorid – zawiera chlorowodorek amilorydu i hydrochlorotiazyd, stosowany przede wszystkim przy nadciśnieniu tętniczym lekkim lub umiarkowanym;
• Diuver – zawiera torasemid, lek na obrzęki spowodowane niewydolnością serca i na nadciśnienie pierwotne;
• Aldactone – zawiesina do wstrzykiwań, podawana, gdy stosowanie leków doustnych jest uniemożliwione lub nieskuteczne, wykazuje silne właściwości diuretyczne.

Bibliografia:

• J. Gąsowski, Z. Kasprzyk, Leki moczopędne (diuretyki), źródło: Medycyna praktyczna dla pacjentów https://www.mp.pl/pacjent/nadcisnienie/badania_leczenie/59545,leki-moczopedne-diuretyki [31.08.2022]
• Mannitol (opis profesjonalny), źródło: Medycyna praktyczna dla pacjentów https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=527 [31.08.2022]
• B. Raszeja-Wanic, M. Wanic-Kossowska, Leki moczopędne. Diuretyki – rys historyczny, w: Nadciśnienie tętnicze rok 2007, Suplement C https://journals.viamedica.pl/arterial_hypertension/article/viewFile/12448/10285 [31.08.2022]
• K. Knypl, Farmakoterapia nadciśnienia tętniczego: leki moczopędne, w: Medycyna Rodzinna 1/2000, s. 19-21 https://www.czytelniamedyczna.pl/614,farmakoterapia-nadcisnienia-tetniczego-leki-moczopedne.html [31.08.2022]
• A. Woźniak-Wiśniewska, R. Bujak, J. Banach, M. Grochowska, W. Sinkiewicz, Leki moczopędne w przewlekłej niewydolności serca - udokumentowane fakty i nowe zapytania, w: Folia Cardiologica Excerpta 2013, tom 8, nr 2, 59–64 https://journals.viamedica.pl/folia_cardiologica/article/viewFile/37120/26477 [31.08.2022]