Dlaczego należy chronić się przed smogiem?
Ochrona przed smogiem to niemal konieczność dla kobiet w ciąży, dzieci a także osób starszych oraz cierpiących na schorzenia układu oddechowego i krążenia.
Ale nie tylko - w rzeczywistości odpowiedź na pytanie, jak chronić się przed zanieczyszczeniami powietrza, jest ważna dla każdego, kto ma na uwadze swoje zdrowie.
Smog jest wyjątkowo niebezpiecznym zjawiskiem polegającym na kumulacji szkodliwych substancji w mglistym powietrzu. W jego składzie znajdują się w dużych ilościach pyły zawieszone PM10 i PM2,5, a więc mikroskopijne cząsteczki stałe, przedostające się do płuc, a nawet krwiobiegu.
Są wśród nich między innymi benzopireny, furany, dioksyny oraz metale ciężkie. Mogą one powodować szereg konsekwencji zdrowotnych, oprócz doraźnych podrażnień, prowadząc też do rozwoju różnych schorzeń lub też zaostrzając objawy już istniejących.
Wymienić w tym kontekście można takie problemy, jak:
- astma i alergia,
- przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP),
- nadciśnienie i miażdżyca,
- niewydolność serca i arytmia,
- zawały serca i udary mózgu,
- rak płuc i pęcherza moczowego.
Oprócz tego na zdrowie człowieka negatywnie mogą wpływać inne związki znajdujące się w smogu, takie jak dwutlenki siarki i azotu, tlenek węgla oraz ozon troposferyczny.
Polska należy do absolutnej europejskiej czołówki, jeśli chodzi o zły stan powietrza. Dość powiedzieć, że wedle Światowej Organizacji Zdrowia aż 36 z 50 najbardziej zadymionych miast w Europie znajduje się nad Wisłą.
Najgorsza sytuacja panuje od lat na południu i w centrum kraju, w województwach małopolskim, śląskim i łódzkim. Efekt? Tragiczny. Jak podaje Europejska Agencja Środowiska, każdego roku smog zabija bezpośrednio albo pośrednio około 48 tysięcy Polaków, umierających na choroby płuc i układu krążenia, w tym także nowotworowe.
Dlatego właśnie należy wiedzieć, jak uchronić się przed smogiem, zarówno doraźnie i osobiście, jak też w długofalowej, systemowej perspektywie.
Reklama
Jak samemu chronić się przed smogiem?
Aby samemu chronić się przed smogiem, należy przede wszystkim ograniczyć kontakt z trującymi substancjami znajdującymi się w zadymionym powietrzu.
Można to zrobić na kilka sposobów.
- W dniach, w których przekroczone są normy, powinno się unikać przebywania na świeżym powietrzu, które świeże pozostaje tylko z nazwy. W takim kontekście odpowiedź na pytanie, czy można biegać w smogu wydaje się oczywista. Jeśli nie używa się efektywnej maski ochronnej, odradzane są w szczególności wszelkie dłuższe i bardziej intensywne formy relaksu, takie jak bieganie (podczas wysiłku pochłania się jeszcze więcej trującego powietrza, niż zwykle). Bardzo złym pomysłem są spacery z niemowlakiem, czy zabawa ze starszym dzieckiem na podwórku.
- Aby wiedzieć, kiedy unikać niepotrzebnego wychodzenia z domu, powinno się na bieżąco sprawdzać mapy smogowe dostępne w Internecie i różnego typu aplikacjach na smartfony. Jeśli jest taka możliwość, można się posiłkować czujnikami smogu, zamontowanymi przed domem.
- W szczególności należy unikać miejsc, w których smog kumuluje się w największym stopniu. Są to między innymi duże skupiska domów jednorodzinnych starszego typu oraz wiekowych kamienic. To także rejony najbardziej ruchliwych arterii, zwłaszcza w godzinach szczytu.
- Zdecydowanie bezpieczniejsze jest oddychanie przez nos. W nozdrzach znajdują się niewielkie ale liczne włoski, które działają niczym naturalny filtr. Dzięki temu powietrze dociera do płuc mniej zanieczyszczone.
- Dobrze jest zrezygnować z palenia papierosów w domu. Unoszący się w pomieszczeniach dym tytoniowy sam w sobie jest bardzo niebezpieczny, natomiast każda próba wywietrzenia mieszkania łączy się z napływem zanieczyszczonego powietrza z zewnątrz.
- Warto pamiętać o odpowiedniej diecie, wzmacniającej organizm, zapewniającej właściwą podaż witamin i minerałów oraz nawodnienie. Zalecane są świeże warzywa, owoce, ryby i owoce morza, a także duże ilości wody. Unikać należy smażonych mięs czerwonych, fast foodów, przekąsek, dań gotowych.
- Jeśli tylko jest to możliwe, wskazane jest wypoczywanie w miejscach wolnych od smogu, co ma znaczenie zwłaszcza zimą. Przed wyjazdem warto przestudiować mapę zanieczyszczeń. Może ona przynieść zaskakujące dla wielu osób wnioski, dotyczące złego stanu powietrza w wielu miejscowościach górskich, zwłaszcza w woj. małopolskim.
- Na co dzień dobrze jest pamiętać o leczeniu i profilaktyce chorób układu oddechowego oraz krążenia, takich jak astma, POChP, nadciśnienie i wiele innych.
Reklama
Kiedy i jak nosić maskę antysmogową?
Czy maski ochronne chronią przed smogiem? Tak, i to skutecznie, choć nie wszystkie. Dla obrony organizmu przed działaniem smogu należy wybierać modele wyposażone w filtry.
Inne maski, w tym bawełniane czy nawet chirurgiczne, zatrzymają część zanieczyszczeń, ale nie będą tak skuteczne.
Maski antysmogowe z filtrem dzielą się na kilka klas. W Europie najczęściej oznacza się je symbolami:
- FFP3 - powinna filtrować aż 99 procent lotnych cząsteczek, w tym bardzo małych, o wielkości nawet 0,1 mikrometra. W tym przedziale mieszczą się pyły PM2,5 oraz tym bardziej PM10, a także inne zanieczyszczenia, wirusy, bakterie, grzyby, pleśnie, alergeny.
- FFP2 - wykazuje skuteczność na poziomie około 94 procent. Także zatrzymuje pyły zawieszone
- FFP1 - zatrzymuje około 80 procent zanieczyszczeń stałych unoszących się w powietrzu, chroni przed cząstkami do wielkości 0,6 mikrometra. Zatrzymuje zatem pyły PM10, nie należy jednak się spodziewać szczególnej skuteczności względem cząsteczek PM2,5.
Maska ochronna może też mieć oznaczenia zaczerpnięte z nomenklatury amerykańskiej, typu N95 czy N99. Liczba określa stopień zabezpieczenia wyrażony w procentach.
Kiedy zakładać maskę ochronną na twarz? Warto to robić zawsze wtedy, gdy w okolicy są notowane znaczne przekroczenia norm.
Zalecenie to jest szczególnie ważne dla dzieci, seniorów, kobiet ciężarnych i osób schorowanych. Wskazaniem jest też wzmożona aktywność fizyczna, zwłaszcza w rejonach silnego zadymienia i przy ruchliwych szlakach komunikacyjnych.
Dobrze jest mieć maskę wychodząc na rower, powinno się ją też zakładać do biegania, mimo generowanych uciążliwości dotyczących możliwości swobodnego oddychania.
Reklama
Sprawdzanie stanu powietrza, czyli czujniki smogu i zanieczyszczeń
Jak sprawdzić poziom smogu na zewnątrz? Za pomocą map zanieczyszczenia dostępnych w Internecie lub samodzielnie, używając czujnika smogu.
Na rynku dostępnych jest bardzo wiele urządzeń do pomiaru zanieczyszczenia powietrza, aczkolwiek przed zakupem należy bardzo dokładnie zapoznać się z opisem.
Większość z nich przeznaczona jest do użytku wewnętrznego - pozwalają one sprawdzić, w jakim stopniu zanieczyszczenia z zewnątrz przedostają się do mieszkania, pomagają zatem chronić się przed smogiem w domu.
Czujniki smogu mierzą różne parametry, w tym stężenie pyłów PM10 i PM2,5, a także rozlicznych lotnych związków organicznych.
Z uwagi na wyjątkową szkodliwość najmniejszych cząsteczek, ważne by możliwy był pomiar przede wszystkim PM2,5.
Detektor smogu można skonstruować samemu, korzystając z części oraz instrukcji dostępnych w Internecie. Warto w tym kontekście zapoznać się ze wskazówkami udzielanymi między innymi przez aktywistów niemieckiego projektu społecznego Luftdaten.
Tworzą oni sieć obywatelskich czujników, która działa nie tylko za naszą zachodnią granicą, ale także w Polsce i wielu innych krajach.
Dzięki temu możliwe jest zarówno sprawdzanie stanu powietrza na swoim podwórku, jak też udostępnianie danych szerszej społeczności. Na tej podstawie tworzone są mapy smogu.
Podobne mapy przygotowuje między innymi Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, a także Airly, Syngeos czy LookO2.
Reklama
Jak działa oczyszczacz powietrza na smog?
Jednym z rozwiązań stosowanych w celu ochrony przed pyłami i innymi skażeniami we własnym domu jest oczyszczacz powietrza.
Urządzenia tego typu mają wiele funkcji, często efektownych i niezwykle pożytecznych, aczkolwiek nie zawsze przydatnych w walce z smogiem.
Podstawą jest wyposażenie w filtr HEPA, nazywany niekiedy potocznie filtrem smogu. Jest on w stanie wyłapywać bardzo małe cząstki stałe, w tym kurz, alergeny, a także pyły PM10 i PM2,5, jeśli takie znajdą się w domu.
Oczywiście należy pamiętać, że sprzęt ten pozwala na oczyszczanie powietrza z zanieczyszczeń wyłącznie we wnętrzach, mając wydajność ograniczoną do określonej przestrzeni zamkniętej.
W walce ze smogiem znajduje więc zastosowanie tylko we własnych czterech ścianach i tylko pod warunkiem, że skażenie tego typu w ogóle do mieszkania przenika w istotnych ilościach.
Warto też wiedzieć, że część funkcji z eliminowaniem smogu ma związek co najwyżej pośredni. Przykładowo oczyszczacz powietrza z nawilżaczem poprawia jedynie parametry dotyczące wilgotności w pomieszczeniach, która może być niewystarczająca ze względu na działające z pełną mocą kaloryfery.
Nie mniej funkcja ta może się okazać przydatna w sytuacji, gdy mieszkanie nie jest wietrzone właśnie z obawy przed wnikaniem smogu.
Z kolei oczyszczacz powietrza z jonizatorem to generator jonów ujemnych, które neutralizuje dodatnie, wytwarzane głównie przez urządzenia elektryczne pracujące w domu.
Czemu ma to służyć? Jony dodatnie przylegają do cząstek kurzu, pyłu czy alergenów, powodując ich wzmożone unoszenie się w powietrzu.
Po zetknięciu się z ujemnymi, zanieczyszczenia te opadają na podłogę, dzięki czemu ograniczone zostaje wnikanie ich do organizmu przez nozdrza i usta, łatwiej też jest je uprzątnąć, zwłaszcza jeśli posiada się odkurzacz wyposażony w filtr HEPA.
Reklama
Inne sposoby na ochronę przed smogiem w domu
Oprócz standardowych metod ochrony przed smogiem oraz oczyszczania powietrza, polecić można również mniej rozpowszechnione metody, z których część ma status nowinek, inne zaś stosowane są od lat.
- Farba pochłaniająca smog dzięki specjalnej technologii, ma zdolność absorbowania niektórych związków znajdujących się w smogu, a następnie rozkładania ich do mniej szkodliwej postaci. Dotyczy to głównie dwutlenku azotu, którego znaczne ilości znajdują się w spalinach samochodowych. Ekologowie są podzieleni w ocenie skuteczności tego typu rozwiązań, nie mniej farby takie zaczynają być wykorzystywane w przestrzeni publicznej, między innymi to tworzenia antysmogowych murali. Można je stosować także w domu.
- Rośliny antysmogowe - o tym, że zieleń pochłania i neutralizuje zanieczyszczenia, wiadomo od dawna, choć mówi się o tym głównie w kontekście wielkich połaci leśnych czy choćby przydrożnych drzew. Ale na mniejszą skalę z dobrodziejstw przyrody można korzystać nawet w domu, kupując lub sadząc w doniczkach małe zielone filtry. W walce ze smogiem przenikającym do sypialni, pomogą między innymi: draceny wonne i odwrócone, paproć, bluszcz pospolity, chryzantema, figowiec benjamina, daktylowiec, begonia, filodendron skrzydłokwiat i wiele innych.
- Rekuperacja, czyli system wymiany zużytego powietrza w domu z odzyskiem ciepła i bez konieczności wietrzenia. Należy pamiętać, że częste otwieranie okien, a nawet ich nieszczelność umożliwiają przenikanie smogu z zewnątrz do mieszkania. Nowoczesne systemy rekuperacji pomagają zapobiegać tego typu problemom, tym bardziej, że są wyposażone w efektywne filtry zatrzymujące drobne cząsteczki.
Reklama
Monitoring smogu i zanieczyszczeń powietrza
Monitoringiem zanieczyszczenia powietrza w Polsce zajmują się różne instytucje i organizacje społeczne. Największe uprawnienia, a zarazem możliwości organizacyjne i finansowe ma w tym zakresie państwo.
Już w 1991 roku do życia został powołany tak zwany Państwowy Monitoring Środowiska. W ramach tego systemu funkcjonuje dziś w kraju blisko 2 tysiące stacji pomiarowych.
Dzięki nim możliwe jest pozyskiwanie informacji o skażeniach niemal w czasie rzeczywistym, co ma ogromne znaczenie w przypadku smogu, będącego zjawiskiem tyleż szkodliwym, co i ulotnym.
Na tej właśnie podstawie Główny Inspektorat Ochrony Środowiska (GIOS) tworzy udostępnianą online mapę zanieczyszczeń, uwzględniającą skażenia wchodzące w skład tzw. Polskiego Indeksu Jakości Powietrza (pyły PM2,5 i PM10, dwutlenki siarki i azotu oraz ozon troposferyczny).
Praktycznie na bieżąco i w przystępny sposób pokazuje ona, gdzie sytuacja jest dobra, a gdzie zła, co powinno stanowić przydatną informację zwłaszcza dla osób należących do grup ryzyka.
Obowiązek reagowania w sytuacji, gdy stężenie smogu przekracza normy, także spoczywa na państwie. Istnieją dwa typy reakcji w zależności od skali zagrożenia:
- Po przekroczeniu tak zwanego „poziomu informowania”, wszczynany jest alert smogowy - instytucje powinny wszelkimi dostępnymi kanałami komunikacji dotrzeć do jak największej ilości obywateli (zwłaszcza osób starszych, chorych i kobiet w dzieci), zachęcając do pozostania w domu. Informacje takie powinny zostać rozesłane między innymi do mediów, a także różnego typu placówek edukacyjnych czy szpitali.
- Po przekroczeniu poziomu alarmowego, lokalne władze powinny teoretycznie wszcząć bardziej zdecydowane działania, nie ograniczające się wyłącznie do informowania mieszkańców, ale zmierzające do ograniczenia zadymienia, na przykład poprzez kontrole pieców w domach czy tymczasowe zakazy ruchu samochodów w wybranych strefach.
Jeśli chodzi o inicjatywy pozarządowe, wyróżnić można między innymi Polski Alarm Smogowy, który zrzesza ruchy obywatelskie zajmujące się zanieczyszczeniem powietrza i pozostaje niejako w opozycji do działań rządowych.
Twórcy PAS podają, że powstał on jako wyraz buntu przeciw bierności władz. Celem działania Alarmu są różnego rodzaju akcje informacyjne oraz wywieranie nacisku na czynniki oficjalne w sprawie między innymi ustalania bardziej restrykcyjnych norm, czy lokalnych uchwał antysmogowych.
Społecznicy pokazują publicznie niepokojące wskaźniki zanieczyszczenia powietrza, wyjaśniają skąd biorą się skażenia i jak bardzo są niebezpieczne dla zdrowia.
Jak chronić powietrze przed zanieczyszczeniami i smogiem?
Maskowanie się czy filtrowanie powietrza to działania wyłącznie doraźne, działające na objawy, w żaden sposób nie przyczyniające się do zmniejszenia skażenia.
Co należy zrobić, aby stan powietrza poprawił się i nie były konieczne tego typu środki zapobiegawcze?
Ochrona środowiska przed smogiem, to przede wszystkim tytaniczna walka z domowymi piecami na węgiel i drewno. Nie ma innej drogi, niż ich wymiana na bardziej ekologiczne źródła energii cieplnej.
Należy podkreślić, że wbrew potocznym opiniom za smog w niewielkim tylko stopniu odpowiada przemysł, „duża” energetyka czy komunikacja.
Gros tego typu zanieczyszczeń generuje tzw. sektor komunalno-bytowy. W większości smog pochodzi z kominów domów jednorodzinnych i starych kamienic opalanych węglem lub drewnem, a co gorsza, niekiedy także śmieciami.
Z danych prezentowanych przez polskialarmsmogowy.pl wynika, że tak zwana „niska emisja” odpowiada za przedostawanie się do atmosfery:
- 78 procent cząstek pyłu PM2.5,
- 94 procent benzo(a)pirenu.
To pokazuje, dlaczego największy smog często jest nie w wielkich miastach, lecz małych i średnich miejscowościach, gdzie dominuje zabudowa jednorodzinna starszego typu.
To tłumaczy również, dlaczego we wszelkich rankingach dotyczących skażenia powietrza Polska jest absolutnym liderem na tle Europy, konkurując jedynie z krajami bałkańskimi i pozostając lata świetlne za Europą Zachodnią, od dawna korzystającą z bardziej ekologicznych źródeł domowej energii.
Zapobieganie zanieczyszczeniom powietrza przez wymianę pieców lub podłączanie gospodarstw domowych do sieci miejskich, przyniosłoby zatem wydatną poprawę.
Rzecz w tym, że wiąże się to z wydatkiem na poziomie kilku lub kilkunastu tysięcy złotych na jedno źródło energii. Biorąc pod uwagę czynniki ekonomiczne, a także niski stopień świadomości społecznej, nie należy liczyć, że proces ten odbędzie się spontanicznie.
Niezbędne są:
- Zachęty finansowe, w tym dotacje i niskooprocentowane kredyty, takie jak te, których od lat udziela Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz jego oddziały wojewódzkie.
- Zakazy i inne restrykcje ograniczające możliwości ogrzewania domów za pomocą pieców węglowych i drzewnych, takie jak te wprowadzane w Krakowie.
- Kampanie edukacyjne pokazujące proste zależności i wpływ „zwykłych mieszkańców” na stan środowiska w najbliższej okolicy.
Odpowiedź na pytanie, jak zmniejszyć smog, kryje się też termomodernizacji budynków. Poprawa parametrów energooszczędności to mniejsze zapotrzebowanie na ciepło, a co za tym idzie - mniejsze spalanie węgla i mniejsza emisja pyłów.
Oczywiście dużo do zrobienia ma też biznes. Działaniami pozwalającymi redukować zanieczyszczenie, w tym cząstki i związki chemiczne wchodzące w skład smogu są między innymi:
- instalowanie wydajnych filtrów na kominach,
- unowocześnianie parku maszynowego,
- korzystanie z ekologicznych źródeł energii,
- dbałość o sprawność wszelkich instalacji grzewczych i produkcyjnych,
- wykorzystywanie surowców pochodzących z odzysku,
- zwiększenie sprzedaży produktów z drugiego obiegu.
Kolejny ważny filar, to zmiany w obszarze szeroko rozumianej komunikacji. Choć auta odpowiadają za smog w relatywnie niewielkim stopniu, ich wpływ jest zauważalny w dużych miastach i przy ruchliwych trasach.
Do nowoczesnych sposobów pozwalających ograniczyć emisję zanieczyszczeń z rur wydechowych należą:
- podróżowanie komunikacją miejską,
- korzystanie z rowerów zamiast aut,
- pokonywanie niewielkich odcinków pieszo,
- carsharing, czyli system wspólnego użytkowania samochodów,
- carpooling, czyli podwózki sąsiedzkie,
- ograniczenie wjazdu pojazdów do centrów miast (na przykład poprzez zawężanie ulic, redukcję liczby miejsc postojowych czy zwiększenie opłat za parkowanie).
Łączne stosowanie wszystkich tych metod przynosi doskonałe rezultaty, o czym świadczą przykłady licznych, znacznie czystszych miast zachodnioeuropejskich.
