Zanieczyszczenia powietrza - źródła, rodzaje i wpływ na zdrowie. Jak oczyszczać powietrze?

Czym są zanieczyszczenia powietrza?

Zanieczyszczenie powietrza przyczynia się do degradacji przyrody oraz globalnego kryzysu klimatycznego.

Silnie też determinuje warunki bytowania człowieka i oddziałuje na jego zdrowie, powodując liczne dolegliwości układu oddechowego oraz krwionośnego. Prowadzi tym samym do dziesiątek tysięcy przedwczesnych zgonów.

Co to jest zanieczyszczenie powietrza? Jak dokładnie należy rozumieć to pojęcie? W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że czyste powietrze jest bezwonną i bezbarwną mieszaniną gazów otaczającą kulę ziemską.

Składa się z azotu (78 proc.), tlenu (21 proc.), argonu (1 proc.) oraz śladowych ilości innych związków i pierwiastków, takich jak dwutlenek węgla, wodór, neon, hel, krypton, czy ksenon.

Jedna z definicji mówi, że powietrze zanieczyszczone to takie, którego skład jest zmieniony względem naturalnego.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określa natomiast tym mianem każdą mieszankę gazów, której skład chemiczny może negatywnie oddziaływać na:

• zdrowie ludzi i zwierząt oraz stan roślin;
• inne elementy środowiska, w tym przede wszystkim wodę i glebę.

Zanieczyszczenia powietrza są uznawane za jedno z największych zagrożeń, przed którymi stoi ludzkość w XXI wieku.

Reklama

Jakie są rodzaje zanieczyszczeń powietrza?

Najbardziej ogólny podział wyróżnia naturalne oraz antropogeniczne zanieczyszczenia powietrza, czyli bezpośrednio albo pośrednio związane z aktywnością człowieka.

Do tych pierwszych zaliczyć można między innymi różnego typu procesy biologiczne czy geologiczne, drugie w głównej mierze związane są z działalnością przemysłową i szeroko rozumianą energetyką (więcej szczegółów poniżej).

Identyfikuje się też różne rodzaje zanieczyszczeń powietrza ze względu na charakter czy stan skupienia substancji trafiających do atmosfery.

Wymienić można w tym kontekście zanieczyszczenia:

• Chemiczne:
  • Gazowe:
    • Nieorganiczne, powodowane przede wszystkim przez dwutlenek siarki, tlenki azotu, ozon troposferyczny, tlenek i dwutlenek węgla.
    • Organiczne, których źródłem są metan oraz niemetanowe związki lotne, w tym węglowodory aromatyczne, takie jak benzopiren.
  • Stałe i ciekłe - aerozole suche (pyły) oraz mokre (mgły):
    • Pyły drobne (PM10), bardzo drobne (PM2,5) i ultradrobne (PM1).
• Fizyczne
  • Mechaniczne:
    • Azbest, ołów etc.
  • Korpuskularne:
    • Promieniowanie jonizujące (α, β-, β+, n0).
  • Fale:
    • Elektromagnetyczne: jonizujące (UV, X, γ, kosmiczne) i niejonizujące (radiowe, radarowe, laserowe, mikrofale).
    • Dźwiękowe (ponadnormatywny hałas).
• Biologiczne
  • Mikroorganizmy.
  • Produkty przemiany materii.
  • Inne pyły biologiczne, na przykład kwiatowe.

Oprócz tego istnieje też podział zanieczyszczeń powietrza ze względu na rodzaj i cechy źródeł.

W tej materii wyróżnia się skażenia:

• Punktowe, w tym emitowane przez kominy dużych zakładów przemysłowych i energetycznych, wulkany itd. - w ten sposób do atmosfery dostają się między innymi tlenki siarki, azotu, węgla, czy metale ciężkie.
• Liniowe, związane z funkcjonowaniem szlaków komunikacyjnych, drogowych, lotniczych, kolejowych, morskich, powodujących dużą emisję tlenków azotu i węgla, metali, węglowodorów aromatycznych.
• Rozproszone (płaszczyznowe) - bardzo szeroka kategoria obejmująca zanieczyszczenia wydzielane przez kominy pieców domowych i niewielkie kotłownie (źródło emisji pyłów zawieszonych, czy tlenków siarki), ale też składowiska odpadów, toksyczne rozlewiska, pożary lasów, skażenia chemiczne gleby).

Kolejna klasyfikacja wyróżnia skażenia powietrza:

• Toksyczne, prowadzące do różnego rodzaju uszkodzeń niebezpiecznych dla organizmów żywych, powodowane przez m.in. tlenki siarki, azotu i węgla, czy pyły zawieszone.
• Nietoksyczne, nieszkodzące bezpośrednio ludziom i zwierzętom, ale wpływające pośrednio na warunki życia na Ziemi, powodujące na przykład globalne ocieplenie (gazy cieplarniane).

Ostatnie zestawienie dzieli zanieczyszczenia pod kątem ich genezy na:

• Pierwotne, które są bezpośrednio emitowane z różnych źródeł, w tym tlenki czy pyły.
• Wtórne - powstałe w wyniku przemian chemicznych, którym poddawane są różnego typu substancje uchodzące do atmosfery.

Reklama

Jakie są przyczyny i źródła zanieczyszczeń powietrza?

Przez miliony lat, główne źródła zanieczyszczeń powietrza miały charakter naturalny, jako takie nie były więc szczególnie szkodliwe, a ich oddziaływanie miało zasięg z reguły lokalny.

Sytuacja zaczęła się dynamicznie zmieniać w XIX wieku, co miało związek z rewolucją przemysłową.

W krajach wysokorozwiniętych powstały wówczas tysiące zakładów przemysłowych, które same w sobie emitowały ogromne ilości gazów i innych szkodliwych substancji.

Potężnym źródłem zanieczyszczeń okazała się też energetyka, napędzająca działanie gospodarki oraz w coraz większym stopniu zapewniająca funkcjonowanie siedzib ludzkich (produkcja energii elektrycznej, ogrzewanie itd).

Trzecim filarem stał się rozwój komunikacji, w tym w szczególności motoryzacji opartej na paliwach ropopochodnych. Do tego należy dodać intensywny wzrost hodowli i produkcji rolnej.

Bezpośrednie przyczyny zanieczyszczenia powietrza są zróżnicowane. Przykładowo, emisja dwutlenku siarki jest związana z dużą ilością siarki w paliwach.

Tlenki azotu powstają w wyniku reakcji chemicznych zachodzących w temperaturze spalania, a tlenek węgla jest następstwem niecałkowitego spalania, choćby w źle skonstruowanym piecu.

Naturalne źródła zanieczyszczeń powietrza

Naturalne źródła zanieczyszczeń powietrza, choć nie mają tak przemożnego wpływu na stan środowiska i klimat, są wbrew pozorom bardzo liczne i upowszechnione. Wymienić w tym kontekście można:

• wybuchy wulkanów (emisja pyłów, tlenku siarki, chlorowodoru, siarkowodoru);
• pożary lasów, stepów, łąk, pól (tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory);
• wyładowania atmosferyczne, czyli burze (tlenki azotu);
• procesy fermentacji w przewodach pokarmowych zwierząt (metan);
• pylenie roślin i grzybów;
• wydzielanie aerozoli i pyłów soli mineralnych przez morza i oceany;
• ulatnianie się substancji chemicznych z bagien (metan, amoniak) i ulegających erozji gleb oraz skał (podtlenek azotu, amoniak, pyły);
• uderzenia meteorów i meteorytów (tlenek żelaza).

Zanieczyszczenia powietrza pochodzenia naturalnego mogą więc do pewnego stopnia wpływać na otoczenie, aczkolwiek w wymiarze globalnym stanowią współcześnie problem znacznie mniejszy, niż te powodowane przez przemysł czy rolnictwo.

Zanieczyszczenia powietrza przez człowieka

Tak zwane antropogeniczne źródła zanieczyszczeń powietrza, czyli związane z aktywnością uskutecznianą przez człowieka, to przede wszystkim:

• Energetyka, czyli elektrownie, elektrociepłownie etc. (efektem ich działalności jest emisja przede wszystkim ogromnych ilości tlenków węgla, siarki i azotu, a także pyłów zawieszonych i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych).
• Przemysł (w tym zwłaszcza zakłady produkcyjne, rafinerie, huty, kopalnie, cementownie), który odpowiada za emitowanie zanieczyszczeń wszelkiego rodzaju, od gazów, przez pyły, po toksyczne metale ciężkie.
• Komunikacja, czyli samochody, samoloty, statki, pociągi (tlenki, wodorotlenki, ołów, pyły).
• Rolnictwo (amoniak, metan, podtlenek azotu).
• Mieszkalnictwo i gospodarka komunalna, w tym zwłaszcza lokalne kotłownie i piece domowe (lotne związki organiczne, pyły zawieszone PM10 i PM2,5).

Przyczyny zanieczyszczenia powietrza przez człowieka są więc ściśle zintegrowane z działaniem szeroko rozumianej gospodarki oraz stylem i warunkami życia.

Reklama

Mapa zanieczyszczenia powietrza

Współcześnie wiele instytucji i organizacji stara się monitorować sytuację, dokonując specjalistycznych pomiarów, a także tworząc różnego typu mapy zanieczyszczenia powietrza.

Dotyczą one stężenia określonych substancji globalnie lub na wybranym obszarze. Dane te są dostępne na bieżąco.

Co roku powstają też rozliczne raporty. Na Starym Kontynencie szczególnym poważaniem cieszą się opracowania Europejskiej Agencji Środowiska. Zestawienia tego typu służą nie tylko do prezentacji suchych danych, ale też pozwalają z większą precyzją formułować rekomendacje, co czyni między innymi WHO.

Zanieczyszczenie powietrza w Polsce

Jak wygląda mapa zanieczyszczenia powietrza w Polsce?

Największe nieprawidłowości stwierdza się w obszarach wysoko uprzemysłowionych i silnie zurbanizowanych, a także specyficznie położonych, na przykład w kotlinach, gdzie brak jest odpowiedniej cyrkulacji. 

Tworząc mapy, uwzględnia się różne czynniki wpływające na stan powietrza. Jednym z najczęściej stosowanych jest stężenie pyłów zawieszonych.

Polska w tym względzie wypada bardzo źle na tle Europy i wielu rejonów świata, co ma związek z lokalną specyfiką. Pyły te w głównej mierze pochodzą z pieców domowych opalanych węglem, których nad Wisłą wciąż jest niezliczona liczba.

Dlatego bardzo często wysokie poziomy tego typu zanieczyszczeń notuje się przede wszystkim w starych centrach dużych miast oraz w mniejszych miejscowościach, z dominującą zabudową jednorodzinną.

Jak podają M. Kuchcik i P. Milewski, przekroczenia norm dla pyłów PM10 występują w aż 91 procentach stacji pomiarowych na terenie kraju, a nieprawidłowe poziomy węglowodorów aromatycznych (benzopirenu) - we wszystkich.

Problem ten w szczególności widoczny jest w województwie łódzkim, małopolskim i śląskim, gdzie statystyki zanieczyszczenia powietrza są zdecydowanie najgorsze.

Specyfiką Górnego Śląska jest też bardzo wysokie stężenie dwutlenku siarki, zaś Mazowsza - tlenku azotu (zwłaszcza wzdłuż najbardziej uczęszczanych dróg).

Główny Inspektorat Ochrony Środowiska podaje na bieżąco tzw. Polski indeks jakości powietrza, uwzględniający takie czynniki, jak stężenie PM10, PM2,5, NO2 (dwutlenek azotu), O3 (ozon) SO3 (dwutlenek siarki).

W pierwszych dniach stycznia 2023 roku na czerwono (stan zły lub bardzo zły) wybijały się dwa miejsca na mapie Polski - Nowy Targ w woj. małopolskim oraz Nowa Ruda na Dolnym Śląsku.

W obu przypadkach przyczyną był przede wszystkim bardzo wysoki indeks PM10.

Kolory żółty i pomarańczowy, symbolizujące stan umiarkowany lub dostateczny, pojawiły się m.in. w Krakowie, Oświęcimiu, Skawinie i Nowym Sączu (Małopolska), Dąbrowie Górniczej (Śląsk), Legnicy (Dolny Śląsk) i Warszawie.

Pozostała część kraju „świeciła” się na zielono, co oznacza dobry stan powietrza. Należy jednak podkreślić, że pomiary te zostały wykonane w ciągu wyjątkowo ciepłego, jak na tę porę roku, dnia.

Przy mroźnej aurze stężenie pyłów pochodzących z domowych palenisk jest z reguły znacznie większe. Nie mniej, mapa ta dobrze obrazuje rozłożenie akcentów, wskazując rejony południowej Polski jako te, które mają powietrze najgorszej jakości.

Dla wielu osób może być zaskoczeniem, że w zestawieniach tego typu często w czołówce znajdują się miejscowości turystyczne położone w górach. Ma to związek z dużą liczbą domów ogrzewanych węglem i niewielką cyrkulacją powietrza w dolinach.

Zanieczyszczenia powietrza w Europie

Mapa zanieczyszczeń powietrza w Europie pokazuje smutną prawdę, iż Polska jest w tym względzie na szarym końcu stawki.

Aczkolwiek są miejsca, gdzie przekroczenia norm są jeszcze bardziej drastyczne, jak choćby w Bułgarii, czy Bośni i Hercegowinie.

M. Kuchcik i P. Milewski podają (na podstawie danych Europejskiej Agencji Środowiska) ciekawe statystyki dotyczące  średniego rocznego stężenia pyłu zawieszonego PM10 w poszczególnych państwach oraz stolicach, doskonale obrazujące zanieczyszczenie powietrza w Europie.

I tak, wśród kilkudziesięciu krajów najgorsza dziesiątka prezentuje się następująco:

• Bułgaria,
• Polska,
• Czechy,
• Słowacja,
• Węgry,
• Włochy,
• Cypr,
• Rumunia,
• Słowenia,
• Grecja.

Na drugim biegunie tego zestawienia lokują się kraje mające najczystsze powietrze, takie jak Finlandia, Irlandia, Szwecja, Norwegia i Wielka Brytania.

Jeśli natomiast chodzi o stolice, najbardziej zanieczyszczone powietrze w Europie jest w takich miastach, jak:

• Sofia (Bułgaria),
• Nikozja (Cypr),
• Warszawa (Polska),
• Wilno (Litwa),
• Ryga (Łotwa).

Nieporównywalnie lepszym powietrzem mogą natomiast cieszyć się mieszkańcy Dublina (Irlandia), Talina (Estonia), Madrytu (Hiszpania), Oslo (Norwegia) i Sztokholmu (Szwecja).

Interesujący jest też rzut oka na bieżącą mapę na stronie airly.org. Pokazuje ona konkretne rejony, w których jakość powietrza jest najgorsza (pomiary pyłów PM).

Należą do nich m.in. Małopolska i Górny Śląsk w Polsce, a także takie miejsca, jak północno-zachodnie Czechy, liczne punkty w Bośni i Hercegowinie, Serbii, Macedonii, Słowenii, Bułgarii, Grecji, okolice Mediolanu we Włoszech, czy Barcelony w Hiszpanii.  

Zanieczyszczenia powietrza na świecie

Jeśli chodzi o zanieczyszczenia powietrza na świecie, zdecydowanie najgorsze powietrze notowane jest w takich krajach jak Indie i Chiny oraz mniejsze państwa Azji Południowej i Południowo-Wschodniej.

Obrazuje to ranking miast z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem, stale aktualizowany przez firmę IQAir (na podstawie pomiarów stężenia PM 2,5).

Na czele niechlubnego zestawienia na początku 2023 roku znajdowały się w kolejności:

• Delhi (Indie),
• Lahore (Pakistan),
• Accra (Ghana),
• Sarajevo (Bośnia i Hercegowina),
• Wuhan (Chiny),
• Belgrad (Serbia),
• Doha (Katar),
• Hangzhou (Chiny),
• Bagdad (Irak),
• Kalkuta (Indie).

Co ciekawe, na dwudziestym miejscu wśród wszystkich sklasyfikowanych miast na całym świecie, znajduje się Kraków, wyprzedzając m.in. bułgarską Sofię, czy Skopje w Północnej Macedonii. 

Reklama

Poziom zanieczyszczenia powietrza

W jaki sposób można sprawdzić poziom zanieczyszczenia powietrza? To pytanie nurtuje wiele osób. Można to robić amatorsko i na własną rękę (szczegóły poniżej), siłą rzeczy uzyskane dane będą jednak ograniczone do wybranej lokalizacji.

Warto natomiast wiedzieć, że obecnie w niezliczonej liczbie miejsc na całym świecie rozlokowane są stacje pomiarowe, zapewniające bieżący monitoring w szczególności pod kątem, takich parametrów, jak stężenie pyłów PM10 i PM2,5.

Ich dane są zbierane, agregowane i prezentowane w czasie rzeczywistym na różnych stronach internetowych.

W Polsce prezentuje je na swojej witrynie Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, na świecie - wiele innych instytucji, organizacji oraz firm prywatnych.

Znalezienie najświeższych danych nie powinno nastręczać żadnych problemów, wystarczy wpisać w wyszukiwarkę zapytanie o skażenie powietrza, czy wskaźnik zanieczyszczenia.

Jakie są normy zanieczyszczeń powietrza?

Dopuszczalne parametry są definiowane przez ekspertów osobno dla każdego z rodzajów skażeń, a więc m.in. stężeń pyłów, benzopirenu, tlenków itd.

Co więcej, z reguły podaje się normy w odniesieniu do różnych ram czasowych (średnie roczne, czy dobowe, a także dopuszczalna liczba z dni z przekroczeniami).

Należy też pamiętać, że kryteria te na bieżąco są zaostrzane. Obecnie trwają przygotowania do wdrożenia rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia, która postuluje zmniejszenie marginesu tolerancji szczególnie w odniesieniu do pyłów zawieszonych.

Póki co obowiązują następujące normy (dane w µg/m3, źródło Główny Inspektorat Ochrony Środowiska):

• Pył PM10 - 50 (średnio w ciągu 24 godzin) lub 40 (średnio w skali roku);
• Pył PM2,5 - 25 (24h) lub 20 (rok kalendarzowy);
• Benzen (C₆H₆) - 5 (w skali roku);
• Dwutlenek azotu (NO₂) - 200 (w ciągu godziny);
• Dwutlenek siarki (SO₂) - 350 (1 godzina) i 150 (24 godziny);
• Tlenek węgla (CO) - 10 000 (8 godzin);
• Ołów - 0,5 (rok kalendarzowy).

Co się dzieje, gdy dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń w powietrzu zostaną przekroczone? Na bieżąco - niewiele.

Odpowiednie instytucje, czy organizacje mogą co najwyżej sformułować apel o unikanie przebywania na (nie)świeżym powietrzu. Jest to tak zwany alarm smogowy.  

Patrząc natomiast w perspektywie długofalowej, częste i znaczące przekroczenia norm w danym miejscu mogą stanowić podstawę do opracowywania różnego typu programów, pozwalających choćby na finansowanie wymiany źródeł ciepła z pieców węglowych na gazowe. Nie zawsze jednak tak się dzieje.

Jak zmierzyć poziom zanieczyszczenia powietrza?

Na rynku dostępne są urządzenia do pomiaru zanieczyszczenia powietrza, zwane potocznie detektorami, czujnikami lub miernikami smogu.

W zależności od modelu umożliwiają one samodzielne sprawdzenie takich parametrów, jak stężenie PM10, PM2,5 formaldehyd, czy związki lotne.

Należy przy tym pamiętać, że tylko część sprzętów jest przeznaczona do wykorzystania na zewnątrz, w niekorzystnych warunkach atmosferycznych.

Gros z nich nadaje się do użycia jedynie w budynkach - w prywatnych mieszkaniach, szkołach, siedzibach firm itd.

Oprócz tego pomiary zanieczyszczeń powietrza można obserwować za pomocą różnego typu aplikacji mobilnych.

Z oczywistych względów nie są one dokonywane przez użytkownika telefonu, żaden aparat nie ma bowiem wbudowanej aparatury pomiarowej. Apki umożliwiają jedynie dostęp do szczegółowych danych zbieranych przez różne firmy.

Reklama

Jakie są skutki zanieczyszczeń powietrza?

Skutki zanieczyszczenia powietrza są doniosłe, zarówno dla ludzi i innych istot żywych, jak też całej planety i jej klimatu.

Jak szacuje Europejska Agencja Środowiska, tylko na Starym Kontynencie każdego roku z powodu skażeń globalnych i lokalnych, przedwcześnie umiera prawie pół miliona ludzi, z czego przeszło 47 tysięcy w Polsce.

Zaś z wyliczeń Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że emisja zanieczyszczeń do atmosfery obniża statystyczną długość życia Europejczyków o osiem i pół miesiąca.

Największe zagrożenie w tym kontekście stanowią pyły zawieszone PM10 i PM2,5, ozon troposferyczny oraz dwutlenek azotu.

W przypadku zjawisk atmosferycznych, typowe skutki zanieczyszczeń to między innymi efekt cieplarniany, czy kwaśne deszcze i wiele innych anomalii, z których część ma doniosłe konsekwencje dla życia na Ziemi teraz i w przyszłości. 

Reklama

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie

Zanieczyszczone powietrze ma jednoznacznie negatywny wpływ na zdrowie człowieka, zwiększając ryzyko zapadania na choroby nowotworowe oraz schorzenia układu oddechowego i sercowo-naczyniowego.

Rak płuc, kaszel astmatyczny, zwłóknienia, zatrucia i wiele innych - takie właśnie mogą być konsekwencje długotrwałej ekspozycji na skażone powietrze.

Skutki zdrowotne zanieczyszczenia powietrza poszczególnymi substancjami są następujące:

• Pyły PM10 i PM2,5. Wnikają do dolnych dróg oddechowych, są wchłaniane przez limfę lub krew albo gromadzą się w pęcherzykach płucnych prowadząc do ich zniszczenia. Doraźnie powodują kaszel, kichanie i problemy z oddychaniem. W dłuższej perspektywie mogą wywoływać pylicę, rozedmę i raka płuc. Są niebezpieczne zwłaszcza dla osób w podeszłym wieku, chorujących na astmę oraz małych dzieci, wdychających większe ilości skażonego powietrza do płuc.
• Węglowodory aromatyczne, w tym w szczególności benzo(a)piren. Zazwyczaj współwystępują z pyłem zawieszonym. Działają toksycznie na drogi oddechowe, ale też na skórę. Ryzykowne jest nawet spożywanie skażonych nimi pokarmów. Konsekwencją ich działania mogą być: skaza krwotoczna, obniżenie liczby białych krwinek, niedokrwistość. Ze względu na zdolność odkładania się w organizmie stanowią poważny czynnik ryzyka raka płuc i pęcherza moczowego, a także białaczki.
• Dwutlenek siarki. Przy większej ekspozycji, powoduje skurcz oskrzeli, może prowadzić do ich przewlekłego zapalenia oraz zaostrzenia astmy.  Drażni błony śluzowe dróg oddechowych i oczu. Zwiększa podatność na infekcje. Rozpuszczając się w wydzielinie ze śluzówek może tworzyć niezwykle toksyczny dla człowieka kwas siarkowy.
• Tlenek węgla. Przenika do organizmu przez drogi oddechowe, skórę i błony śluzowe. W krwiobiegu łączy się z hemoglobiną tworząc związek HbCO niemający zdolności przenoszenia tlenu. Efektem tego jest tak zwany głód tlenowy, śmiertelnie niebezpieczny zwłaszcza dla osób z przewlekłymi chorobami układu krążenia. Dochodzi wówczas do przyspieszonego przepływu krwi i zmiany tzw. pojemności minutowej serca. Finalną konsekwencją mogą być zmiany w mózgu, utrata mowy a nawet śmierć - oczywiście w przypadku intensywnej i długotrwałej ekspozycji. 
• Tlenki azotu. Zaburzają wentylację i funkcje obronne oraz oczyszczające płuc. Obniżają odporność na infekcje. Powodują zmniejszenie nasycenia krwi tlenem. Pobudzają też układ emocjonalny, wywołując niepokój, bezsenność, depresję. W skrajnych przypadkach generują obrzęk płuc, aczkolwiek dzieje się tak wyłącznie w przypadku bardzo wysokich stężeń, niespotykanych na co dzień w powietrzu atmosferycznym.
• Ozon troposferyczny. Przenika do płuc, obniżając ich wentylację i objętość wydechową. Niszczy nabłonek dróg oddechowych, powodując nadczynność płuc. Przy długotrwałym kontakcie stymuluje włóknienie opłucnej, a nawet śmiertelnie niebezpieczny obrzęk.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na środowisko

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na środowisko oraz klimat także jest przemożny. Do najpoważniejszych konsekwencji należą:

• efekt cieplarniany,
• dziura ozonowa,
• kwaśne deszcze,
• smog,
• odory.

Efekt cieplarniany to zjawisko polegające na generalnym wzroście temperatur na świecie, zwane też obrazowo globalnym ociepleniem.

Powodowany jest zatrzymywaniem większych niż wcześniej dawek ciepła, które zamiast uchodzić do dalszych warstw atmosfery, zatrzymują się nad Ziemią niczym w szklarni.

Odpowiedzialne są za to takie gazy, jak tlenek węgla, tlenek azotu, metan i freony. Konsekwencją efektu cieplarnianego są m.in. topnienie lodowców i globalne podniesienie poziomu mórz, co w perspektywie kilkudziesięciu lat może doprowadzić m.in. do zalania części Holandii, USA czy Bangladeszu.

Ocenia się też, że nastąpi w związku z tym przesuniecie stref klimatycznych w nawet 500 kilometrów w stronę biegunów. Zmienią się warunki bytowania ludzi, zwierząt i roślin, wzrośnie częstotliwość ekstremalnych zjawisk pogodowych - fal upałów, susz, powodzi.

Naukowcy obawiają się, że swój zasięg zwiększą również choroby tropikalne, takie jak malaria.

Dziura ozonowa to z kolei ubytek ozonu w atmosferze powstający na skutek reakcji tego gazu z zanieczyszczeniami, takimi jak tlenki azotu, freony, chlorek oraz bromek metylu.

Konsekwencją tego zjawiska jest wzrost promieniowania ultrafioletowego, co ma fatalne skutki dla zdrowia ludzi, generując ryzyko zachorowania na raka skóry oraz choroby oczu, a także obniżając odporność.

Dodatkowo jest ono szkodliwe dla wielu roślin, co w przyszłości może degenerować uprawy i zwiększać zagrożenie głodem.

Kwaśne deszcze to opady o odczynie pH niższym niż 5,6. Spadające z nieba krople wody zawierają szkodliwe kwasy, będące efektem reakcji cieczy z zanieczyszczeniami, w tym tlenkami siarki, azotu i węgla, siarkowodorem oraz chlorowodorem.

Kwaśne deszcze mogą uszkadzać rośliny i runo leśne, powodować nadmierne parowanie wilgoci, czy zaburzać procesy fotosyntezy, w wyniku których roślinność produkuje tlen.

Zakwaszają też gleby i zbiorniki wodne, ułatwiając kumulowanie się w nich metali ciężkich. Mogą też bezpośrednio albo pośrednio powodować liczne choroby u człowieka.

Przyczyną tego zjawiska jest emisja z zakładów przemysłowych, rur wydechowych samochodów, ale też źródeł naturalnych, takich jak erupcje wulkanów, czy wyładowania atmosferyczne.

Smog, czyli powietrze zawierające duże kumulacje toksycznych gazów i pyłów, pochodzących z zanieczyszczeń przemysłowych i motoryzacyjnych.

Zjawisko to występuje w kilku postaciach. Jedną z nich jest tak zwany smog londyński, czyli mgła przemysłowa. Tworzy się w niskiej temperaturze, przy braku wiatru i znacznym stężeniu tlenków siarki i węgla, a także pyłów i sadzy.

Inną formą jest smog typu Los Angeles, zwany też fotochemicznym. W tym przypadku mowa jest o brudnej mgle pojawiająca się nad wielkimi miastami w upalne dni, głównie za sprawą związków zawartych w spalinach dobywających się z rur wydechowych aut (węglowodory, tlenki azotu, ozon).

Smog jest bardzo szkodliwy dla zdrowia, powodując napady astmy, przewlekłe zapalenie oskrzeli, niewydolność oddechową.

Zwiększa też ryzyko nowotworów oraz niekorzystnie oddziałuje na rozwój dzieci w okresie życia płodowego.

Odory to niepożądane zapachy, będące złożonymi mieszankami zanieczyszczeń powietrza. Nie szkodzą one w sposób fizyczny, mogą jednak wywoływać przykre dolegliwości psychosomatyczne.

Jak chronić powietrze przed zanieczyszczeniami?

Zapobieganie zanieczyszczeniom powietrza jest jednym z wyzwań cywilizacyjnych. Odpowiednie działania powinny być wdrażane przede wszystkim na poziomie administracji państwowej oraz poszczególnych firm, aczkolwiek bliższe zapoznanie się z tą tematyką pokazuje, jak wiele można zrobić także indywidualnie.

Rozwiązaniem doraźnym, aczkolwiek stosunkowo skutecznym jest montaż różnego rodzaju filtrów na kominach. Pozwalają one znacznie ograniczyć emisję szkodliwych gazów do atmosfery.

Niezwykle ważne są programy pozwalające osobom prywatnym uzyskać dofinansowanie do wymiany węglowych źródeł energii, stanowiących bardzo poważne źródło emisji pyłów zawieszonych i węglowodorów aromatycznych.

Zachęty finansowe często są przy tym wspomagane zakazami ustawowymi, czy to na poziomie prawodawstwa krajowego, czy samorządowego.

Odpowiedź na pytanie, jak zapobiegać zanieczyszczeniom powietrza, często odnosi się do rozwiązań z pozoru mało oczywistych. Jednym z nich jest... rezygnacja z jedzenia mięsa.

Wybory i zachowania pojedynczych konsumentów nie mają w tej materii dużego znaczenia, jednak suma milionów tego typu decyzji może wydatnie ograniczyć hodowlę zwierząt przeznaczonych na ubój.

To zaś będzie oznaczać redukcję emisji metanu, który w największym stopniu przyczynia się do efektu cieplarnianego. „Producentem” gigantycznych ilości gazu trafiającego do atmosfery jest bowiem... pasące się bydło.

Inne sposoby zmniejszania zanieczyszczeń powietrza, pozornie niewiele znaczące, także wiążą się ze zmianą nawyków konsumpcyjnych.

Wymienić wśród nich można działania w duchu zero waste, czyli wykorzystywanie odpadów i resztek oraz produktów z drugiego obiegu, zamiast kupowania nowych.

Globalnie upowszechnienie tego typu praktyk obniżać będzie skalę produkcji przemysłowej.

Z oczywistych względów warto też kupować wyroby wytwarzane w sposób zrównoważony, z poszanowaniem środowiska, wolne od komponentów zwierzęcych etc.

Niewątpliwie duże znacznie mają nawyki komunikacyjne, w tym zamiana aut spalinowych na elektryczne, korzystanie z komunikacji miejskiej i rowerów, rezygnacja z lotów samolotem na krótkich dystansach.

Niezwykle istotne są też działania na rzecz zwiększania puli terenów zielonych - w wielu wymiarach. W grę wchodzi zarówno zaprzestanie wycinki lasów pod uprawy rolne, jak też „oszczędzanie” drzew w przydomowych ogrodach, a z drugiej strony - sadzenie ich w jak największej liczbie.

Należy pamiętać, że drzewa nie tylko produkują tlen, ale mają bardzo wysoką zdolność pochłaniania zanieczyszczeń atmosferycznych.

Oczyszczanie powietrza z zanieczyszczeń

Czy jest możliwe oczyszczanie powietrza z zanieczyszczeń we własnym zakresie? Tak, aczkolwiek w niewielkim tylko stopniu i w ograniczonej skali, głównie wewnątrz pomieszczeń.

Wymienić w tym kontekście można mniej lub bardziej sprawdzone metody, jak:

• Oczyszczacze powietrza. Modele wysokiej jakości skutecznie filtrują powietrze w danym pomieszczeniu, zatrzymując cząstki pyłu, alergeny, a nawet krążące w przestrzeni wirusy. Warto wybierać urządzenia wyposażone między innymi w wydajne filtry HEPA oraz filtry węglowe. Przed zakupem, dobrze jest  zapoznać się z parametrami konkretnych sprzętów oraz opiniami na ich temat.
• Urządzenia wentylacyjne do usuwania zanieczyszczeń powietrza, wyciągające pyły i inne drobiny na zewnątrz mieszkania. W tej roli sprawdzić się mogą między innymi specjalne klimatyzatory.
• Jonizacja. Na rynku dostępne są specjalne lampy, które wytwarzają jony ujemne, poprawiając jakość powietrza przesyconego jonami dodatnimi, których źródło stanowią między innymi pracujące w domu urządzenia elektryczne.
• Zieleń. To nie mit. Które rośliny zatrzymują najwięcej zanieczyszczeń z powietrza, produkując przy tym życiodajny tlen? Między innymi paprocie, a także bluszcze, daktylowce, czy gerbery Jamesona.