Siatkówka jest najbardziej wewnętrzną warstwą gałki ocznej. Nazywana jest warstwą fotoczułą, gdyż promienie świetlne po przejściu przez rogówkę, soczewkę i ciało szkliste skupiają się na siatkówce. Następnie w wyniku skomplikowanych reakcji biochemicznych zostaje wzbudzony impuls, który poprzez kolejne warstwy siatkówki dociera do nerwu wzrokowego, a potem do mózgu, który przetwarza ten impuls w widziany przez człowieka obraz.
Siatkówka wyściela błonę naczyniową oka, za pośrednictwem której otrzymuje tlen i substancje odżywcze. Jedynie część siatkówki wyścielająca naczyniówkę jest światłoczuła. Ta wyścielająca ciało rzęskowe i tęczówkę zwana jest częścią ślepą, gdyż jest niewrażliwa na bodźce świetlne.
Czym jest odwarstwienie siatkówki?
Odwarstwienie siatkówki jest poważnym stanem, u podłoża którego leży oddzielenie siatkówki od błony naczyniowej. Do rozwarstwienia dochodzi na poziomie nabłonka barwnikowego siatkówki – jednej z dziesięciu jej warstw. Nabłonek nie bierze udziału w procesie widzenia, jednak odgrywa inne bardzo ważne funkcje jak np.:
- metabolizm witaminy A,
- pochłanianie światła,
- wymiana ciepła,
- udział w procesach naprawy komórek,
- transport produktów do/z głębszych warstw siatkówki.
Siatkówka pozbawiona tlenu i innych substancji dostarczanych z krwią nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować. Dlatego odwarstwienie siatkówki wymaga szybkiego leczenia, gdyż razem z czasem trwania wzrasta ryzyko nieodwracalnej utraty wzroku.
Reklama
Przyczyny odwarstwienia siatkówki
Do odwarstwienia siatkówki mogą prowadzić różne mechanizmy. Może ono być skutkiem:
- urazów,
- innych chorób (np. cukrzycy – tzw. retinopatia cukrzycowa),
- wykonywanych na gałce ocznej zabiegów chirurgicznych,
- guzów nowotworowych,
- wysięku zapalnego.
Często odwarstwienie bywa poprzedzone innymi, wcześniej wykrywanymi patologicznymi stanami tj. obecność ognisk degeneracji, otworów i dziur w siatkówce.
Najczęściej do odłączenia siatkówki prowadzi tzw. tylne odłączenie ciała szklistego – substancji wypełniającej gałkę oczną (tzw. odwarstwienie przedarciowe). W miejscach, gdzie jest ono najsilniej połączone z siatkówką (obwód ognisk degeneracyjnych) ryzyko przedarcia warstwy światłoczułej jest największe. Płyn wypełniający ciało szkliste przedostaje się z łatwością na zewnątrz, odwarstwiając siatkówkę. Poza przedarciowym wyróżniamy też odwarstwienie trakcyjne (w retinopatii cukrzycowej) i wysiękowe (np. z powodu guza).
Reklama
Odwarstwienie siatkówki - czynniki ryzyka
Do czynników ryzyka odwarstwienia można zaliczyć:
- wiek – po 40. roku życia występuje częściej, jednak do odwarstwienia może dojść w każdej grupie wiekowej,
- wcześniejsze odwarstwienie siatkówki w drugim oku,
- dodatni wywiad rodzinny,
- tępy uraz – uderzenie piłką do tenisa, pięścią,
- cukrzyca – dochodzi do patologicznego tworzenia naczyń krwionośnych, rośnie ryzyko krwawienia do ciała szklistego,
- wysokiego stopnia krótkowzroczność – oko krótkowzroczne jest szczególnie podatne na zmiany zwyrodnieniowe; niektóre z nich (np. tzw. zwyrodnienia kraciaste) predysponują do odwarstwienia siatkówki,
- przebyte okulistyczne zabiegi chirurgiczne (np. operacja z powodu zaćmy),
- zespoły chorobowe np.: zespół Marfana – choroba uwarunkowana genetycznie, gdzie defekt dotyczy syntezy kolagenu, a objawy dotyczą wielu układów i narządów.
Pacjenci znajdujący się w grupie ryzyka powinni częściej niż pozostali kontrolować swój wzrok u specjalisty. Jest to o tyle ważne, gdyż znane są metody profilaktyki chroniące przed odwarstwieniem siatkówki, a tym samym przed ryzykiem utraty wzroku. Nie wszystkie stwierdzone podczas badania otwory lub zwyrodnienia siatkówki wymagają podjęcia natychmiastowego działania. Przy prawidłowym ciele szklistym większość małych otworów ulegnie samoistnemu zamknięciu, nie stanowiąc zagrożenia dla pacjenta.
Reklama
Objawy odwarstwienia siatkówki
Odwarstwienie siatkówki nie wywołuje bólu. Kiedy zatem należy szukać pomocy lekarskiej? Jakie objawy powinny zaniepokoić pacjenta?
Oto najważniejsze z nich:
- błyskawice, błyski (wczesny objaw),
- męty – widziane jako zakłócające pole widzenia, plamki, „kłaczki”, pajęczynki.
Wymienione objawy mogą także świadczyć o tylnym odłączeniu ciała szklistego, które nie musi być powikłane przedarciem i odwarstwieniem siatkówki. Do symptomów charakterystycznych dla odwarstwienia należą:
- zasłona (cień) w polu widzenia – świadczy o tym, że przedarcie siatkówki doprowadziło do jej odwarstwienia;
- nagłe osłabienie wzroku – odwarstwienie siatkówki w górnej części gałki ocznej doprowadzi do ubytku w dolnej części pola widzenia. Jeżeli odwarstwieniu ulegnie okolica dołka środkowego, pacjent jest pozbawiony widzenia centralnego.
Reklama
Odwarstwienie siatkówki - kiedy iść do lekarza?
Osobom z grupy ryzyka zaleca się częstsze wizyty okulistyczne (raz w roku). Objawy tj. męty, błyski, nagły ubytek w polu widzenia w postaci cienia bądź zasłony powinny zaniepokoić i skłonić każdego do szukania specjalistycznej pomocy.
Niestety pacjenci nierzadko bagatelizują objawy, które mogą się na moment cofnąć. Niestety w tym czasie (pozornego powrotu do zdrowia) odwarstwienie obejmuje coraz większe obszary siatkówki, a kolejnym objawem może być całkowita utrata wzroku.
Podjęcie działań leczniczych w tym stadium zaawansowania nie zawsze kończy się sukcesem. Dlatego nie zwlekaj! Udaj się do lekarza w każdym przypadku wystąpienia opisanych wcześniej objawów.
Po krótkiej rozmowie z pacjentem lekarz przystępuje do badania fizykalnego. Za pomocą oftalmoskopu (instrument zaopatrzony w źródło światła i powiększającą soczewkę) jest on w stanie oglądać siatkówkę i identyfikować otwory, przedarcia i odwarstwienie. Jeżeli ciało szkliste jest nieprzezroczyste (np.: z powodu wylewu krwi) okulista posługuje się badaniem USG oka. Głowica USG wysyła fale, które do niej powracają po odbiciu od siatkówki tworząc na monitorze charakterystyczny obraz. Jego szybka analiza pozwala stwierdzić czy doszło do odwarstwienia czy też nie.
Zebrany wywiad i przeprowadzone badania pozwalają na postawienie diagnozy i rozpoczęcie odpowiedniego leczenia.
Reklama
Odwarstwienie siatkówki - konieczna wizyta u lekarza
Interwencji lekarskiej wymagają zawsze:
- przedarcia siatkówki, którym towarzyszą nieprawidłowości ciała szklistego,
- otwory duże, położone w górnej połowie gałki ocznej,
- małe odwarstwienie, nie dające jeszcze typowych objawów klinicznych.
Główną metodą profilaktyczną jest laserowa fotokoagulacja. Dzięki energii cieplnej lasera dochodzi wytworzenia blizny miedzy nabłonkiem barwnikowym a częścią wzrokową siatkówki. Alternatywną metodą jest przymrożenie siatkówki, czyli kriokoagulacja.
Reklama
Odwarstwienie siatkówki - leczenie
Leczenie przedarciowego odwarstwienia siatkówki jest wyłącznie chirurgiczne, a jego efektywność tym większa, im wcześniej zostało zastosowane – niewielkiego stopnia odwarstwienie łączy się ze znacznie lepszym rokowaniem niż to, które objęło plamkę i centralną część siatkówki.
Celem leczenia jest zidentyfikowanie wszystkich otworów, przedarć siatkówki i ich zamknięcie oraz połączenie siatkówki z nabłonkiem barwnikowym siatkówki. Można to osiągnąć poprzez zastosowanie następujących metod:
1. Wszczepy mające postać gąbki lub taśmy silikonowej (taśmy są używane zwłaszcza w przypadkach licznych zwyrodnień kraciastych i otworów zajmujących ponad połowę siatkówki oraz przy bardzo rozległych odwarstwieniach). Ich celem jest wgłobienie ściany gałki ocznej, przez co możliwe jest zbliżenie nabłonka barwnikowego z odwarstwioną częścią siatkówki. Następnie dokonuje się zamknięcia otworów za pomocą kriokoagulacji. Płyn podsiatkówkowy wchłania się sam, natomiast jeżeli odwarstwienie trwało długo może wymagać drenażu.
2. Pneumatyczna retinopeksja. W tej metodzie podobnie jak w poprzedniej otwory siatkówki są zamykane za pomocą kriokoagulacji lub laserokoagulacji. Różnica polega na tym, że w retinopeksji zbliżenia oddzielonych warstw uzyskuje się za pomocą pęcherzyka rozprężającego się gazu. Jest on podawany w postaci iniekcji do ciała szklistego. Po zabiegu pacjent przez kilka dni powinien utrzymywać taką pozycję głowy, aby bańka powietrza jak najmocniej dociskała odwarstwioną siatkówkę.
2. Witrektomia przez część płaską ciała rzęskowego jest szczególnie stosowana w leczeniu odwarstwień trakcyjnych. Zabieg ten polegający na usunięciu ciała szklistego jest również stosowany w niektórych przypadkach odwarstwienia przedarciowego np.: w przypadku otworu olbrzymiego, gdzie przedarcie obejmuje więcej niż jeden kwadrant siatkówki oraz przy stwierdzeniu otworów w plamce. Usunięte ciało szkliste jest zastępowane gazem, który wypełnia gałkę oczną i utrzymuje w odpowiedniej pozycji odwarstwioną siatkówkę. Witrektomia jest także metodą stosowaną w leczeniu niektórych przypadków zapalenia gałki ocznej oraz wewnątrzgałkowych ciał obcych np. zwichnięcie soczewki do ciała szklistego.
Powikłania odwarstwienia siatkówki
Jak wielokrotnie wspominano odwarstwienie siatkówki jest stanem wymagającym szybkiej i fachowej pomocy. Im krótszy odstęp czasu między wystąpieniem pierwszych objawów a zgłoszeniem się do lekarza, tym lepsze rokowanie. Wyniki leczenia chirurgicznego są bardzo dobre, szczególnie jeżeli nie doszło do odwarstwienia plamki.
W innych przypadkach odwarstwienie może skutkować znacznym spadkiem ostrości wzroku. Po zabiegu operacyjnym przez kilka dni pacjent może czuć dyskomfort spowodowany obrzękiem, pojawia się zaczerwienienie i łzawienie oka. Zastosowanie wszczepów sylikonowych wskutek zmiany kształtu gałki ocznej może wymagać noszenia okularów.
Do powikłań witrektomii zaliczamy:
- nadciśnienie oczne (np. z powodu nadmiaru rozprężonego gazu),
- jaskrę,
- zaćmę (nawet do 15 lat po operacji)
- ponowne odwarstwienie siatkówki.
Odwarstwienie siatkówki - najczęściej zadawane pytania
Czy odwarstwienie siatkówki jest groźną chorobą?
Tak. Odwarstwienie, szczególnie jeśli pacjent zbagatelizuje pierwsze objawy, może prowadzić do trwałej utraty wzroku.
Czy jest choroba dziedziczną?
Z pewnością są pewne predyspozycje do rodzinnego występowania. Dlatego osoby, u których krewnych – zwłaszcza pierwszego stopnia, stwierdzono rozwarstwienie, znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka i powinni poddawać regularnym kontrolom okulistycznym.
Czy podjęcie leczenie pozwoli na uzyskanie prawidłowej ostrości wzroku?
W większości przypadków tak. Wszystko zależy od tego jaka część siatkówki i w jakim miejscu uległa odwarstwieniu oraz od czasu jego trwania. Odwarstwienie, które objęło centralną część siatkówki wiąże się z gorszym rokowaniem co do odzyskania prawidłowego wzroku.
Czy po leczeniu muszę stosować leki?
Tak. Lekarz przepisze odpowiednie leki, najczęściej w postaci kropli. Ich zadaniem jest ochrona przed infekcją, przyspieszenie procesu gojenia, minimalizacja odczuwanego po zabiegu dyskomfortu (ból, obrzęk, łzawienie).
Czytaj też:
