Zapalenie spojówek – wirusowe, alergiczne. Objawy

Zapalenie spojówek to choroba o bardzo różnorodnej etiologii, która determinuje sposób leczenia. Może przebiegać jako postać ostra, podostra i przewlekła. Bardzo często zapaleniu spojówki towarzyszy patologia innych elementów narządu wzroku. Co więcej, zapalenie spojówek często bywa skutkiem innych chorób.Spojówka - budowa i funkcje

Spojówka jest delikatną błoną śluzową, która wyściela tylną powierzchnię powiek (spojówka powiekowa) i przednią powierzchnię gałki ocznej (spojówka gałki ocznej), poza rogówką. Przejście jednej spojówki w drugą nazywamy sklepieniem spojówki górnym i dolnym (odpowiednio do powiek). W tym miejscu spojówka jest najsilniej złączona z podłożem, ale jednocześnie tak rozległa, że tworzy poziome fałdy. Dzięki czemu ruchy gałki ocznej są niezależne od ruchu powiek. Powierzchnia wysłana spojówką tworzy wspólną przestrzeń zwaną workiem spojówkowym.

Spojówka zawiera komórki kubkowe produkujące śluz, będący jednym z elementów tzw. filmu łzowego pokrywającego gałkę oczną i rozprowadzonego dzięki mruganiu. Poza śluzem przylegającym bezpośrednio do gałki ocznej film łzowy tworzy warstwa wodna – główny składnik łez, która nawilża i dezynfekuje nabłonek rogówki oraz powłoczka tłuszczowa – produkt gruczołów Meiboma, która zapewnia stabilność filmu łzowego, zapobiega odparowywaniu łez i zmniejsza tarcie przy ruchach powiek.

Budowa powiek

Budowa powiek, idąc od zewnątrz przedstawia się następująco: skóra → część powiekowa mięśnia okrężnego oka → tarczka (stanowi rusztowanie powiek, zawiera gruczoły Meiboma) → spojówka powiekowa.

Reklama

Zapalenie spojówek - przyczyny

Zapalenie spojówek proste poza czynnikami fizycznymi tj.

• światło słoneczne,
• pył,
• drażnienie mechaniczne na skutek nieprawidłowego wzrostu rzęs,

czy chemicznymi:

• dym,
• gazy drażniące,
• szampony,
• woda chlorowana,

może być spowodowane nieskorygowaną wadą wzroku lub niedoborem snu. Wspomniane już toksyczne zapalenie spojówek jest najczęściej skutkiem stosowania przez dłuższy czas kropli do oczu (zwykle leki bez recepty „na zaczerwienione oczy”), które jedynie przynoszą krótkotrwałą poprawę.

Zapalenia spojówek ze względu na przyczynę można podzielić na:

1. Zapalenia niewywołane zakażeniami

• Zapalenie spojówek proste wywołane działaniem czynników fizycznych i chemicznych.
• Toksyczne zapalenie spojówek.
• Zespół suchego oka, nazwa synonimowa to suche zapalenie rogówki i spojówek. Przyczyną są nieprawidłowości związane z filmem łzowym.
• Zapalenia alergiczne, w obrębie których można wyróżnić wiele rodzajów. Najważniejsze to przewlekłe nawracające zapalenia u osób uczulonych na pyłki traw, często towarzyszy im katar sienny. Rzadsze rodzaje zapaleń alergicznych to zapalenie u chorych z atopowym zapaleniem skóry skojarzonym z astmą, katarem siennym, wiosenne zapalenia spojówek i rogówki - przewlekła chorobą, zaostrzającą się w porze wiosenno-letniej, która występuje szczególnie u dzieci i zwykle zanika w okresie dorastania oraz zapalenie olbrzymiobrodawkowe jako skutek reakcji na ciało obce np. soczewki kontaktowe.

2. Zapalenia wywołane zakażeniami

• Ostre ropne zapalenie spojówek, zwane też prostym bakteryjnym zapaleniem charakteryzuje się gwałtownym początkiem i trwa około 2 tygodni.
• Zapalenia spowodowane chlamydiami - w zależności od serotypu te wewnątrzkomórkowe organizmy wywołują różne postacie zapalenia.
• Rzeżączkowe zapalenie spojówek jest wywoływane przez przeniesienie dwoinki rzeżączki z dróg rodnych matki.
• Zapalenia o etiologii wirusowej mogące przebiegać jako grudkowe zapalenie spojówek, gorączka gardłowo-spojówkowa, nagminne zapalenie rogówki i spojówek.

3. Zapalenia autoimmunologiczne

• Pemfigoid bliznowaciejący, a szczególnie jego postać oczna.
• Zespół Stevensa-Johnsona, który jest jest ciężką odmianą rumienia wielopostaciowego.

Reklama

Zespół suchego oka - przyczyny

Przyczyna patologii w zespole suchego oka, może znajdować się w:

1. Niedostatecznym wydzielaniu łez:

• Spowodowanym zespołem Sjögrena, zarówno pierwotnym z suchością w jamie ustnej i obecnością we krwi specyficznych przeciwciał oraz wtórnym, związanym z innymi chorobami (reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty, twardzina układowa, choroba Hashimoto, sarkoidoza).
• Niezwiązanym z zespołem Sjögrena tj.: najczęstsze – związane z wiekiem (szczególnie okres pomenopauzalny), pozostałe to: wrodzony brak gruczołu łzowego, zatkanie kanalików wyprowadzających gruczołu łzowego, jego destrukcja przez guz, naciek zapalny. Częstą przyczyną nieprawidłowego wydzielania łez są przyjmowane leki: przeciw nadciśnieniu tętniczemu, przeciwdepresyjne, psychotropowe, przeciw chorobie Parkinsona, przeciwarytmiczne.

2. Nadmiernym parowaniu, u podstaw którego leży:

• Nieprawidłowe funkcjonowanie gruczołów łojowych np. z powodu zapalenia brzegów powiek, skutkującego ich niedrożnością.
• Nieprawidłowe rozprowadzanie łez spowodowane zaburzeniami w zakresie ustawienia powiek, mrugania.

Reklama

Alergiczne zapalenie spojówek - przyczyny

Najczęściej występujący rodzaj zapalenia alergicznego spojówek jest spowodowany reakcją alergiczną na:

• pyłki traw,
• pyłki drzew,
• sierść zwierząt,
• pleśnie,
• roztocza.

Reklama

Ostre ropne zapalenie spojówek - przyczyny

Ostre ropne zapalenie spojówek jest spowodowane przeniesieniem bakterii przez brudne ręce lub przejściem zakażenia z zatok obocznych nosa i jamy nosowej. Głównymi czynnikami etiologicznymi są pneumokoki (mogą powodować zapalenia rzekomobłoniaste), gronkowiec złocisty i Haemophilus influenzae.

Przewlekłe zapalenie spojówek trwa powyżej 4 tygodni, a jego najczęstszą przyczyną jest gronkowiec.

Reklama

Zapalenie spojówek chlamydiami - przyczyny

Zapalenie spowodowane chlamydiami może przebiegać jako jaglica zwana też egipskim zapaleniem oczu, która szerzy się zwykle w środowisku o niskim standardzie higienicznym, a wektorem zakażenia jest mucha domowa. Z kolei chlamydiowe zapalenie spojówek u noworodków jest spowodowane zakażeniem z dróg rodnych matki, którego czynnikiem etiologicznym jest Chlamydia oculogenitalis. 

Ten sam drobnoustrój powoduje u dorosłych tzw. wtrętowe zapalenie spojówek. Chorobie zwykle towarzyszy zapalenie cewki moczowej u mężczyzn i szyjki macicy u kobiet. Do zakażenia dochodzi pośrednio np. na pływalni lub bezpośrednio z wydzieliną z narządów płciowych.

Rzeżączkowe zapalenie spojówek obecnie jest rzadko spotykane.

Reklama

Zapalenie spojówek - czynniki ryzyka

Do czynników ryzyka szeroko rozumianego zapalenia spojówek zaliczamy:

• narażenia na czynniki drażniące,
• nieskorygowana wada wzroku,
• brak snu,
• krople do oczu stosowanie samowolnie przez pacjentów,
• choroby autoimmunologiczne,
• noszenie soczewek kontaktowych,
• atopia,
• alergie,
• złe warunki higieniczne,
• zakażenie dróg rodnych u matki,
• przebywanie z zamkniętych populacjach tj. szkoły, koszary,
• korzystanie z basenów kąpielowych.

Objawy zapalenia spojówek

Objawy różnią się w zależności od przyczyny choroby. Niemniej jednak można wyodrębnić kilka sztandarowych objawów, których wystąpienie praktycznie pozwala na postawienie diagnozy, a zaliczamy do nich:

• zaczerwienienie "białkówki” oka,
• łzawienie,
• obecność wydzieliny,
• pieczenie, swędzenia,
• przymglone widzenie,
• światłowstręt.

Zapalenie spojówek proste toksyczne o przebiegu ostrym cechuje się klasycznym objawami. W przypadku przewlekłego przebiegu niekiedy dochodzi do nadkażenia czynnikami infekcyjnymi i pojawienie się patologicznej wydzieliny. W zespole suchego oka poza uczuciem ciała obcego, pieczeniem, zaczerwieniem w badaniu stwierdzić można fałd spojówki tuż nad krawędzią dolnej powieki. Chorzy skarżą się także na przejściowe zaburzenia widzenia.

Zapalenie alergiczne spojówek - objawy

Świąd jest najważniejszym objawem zapalenia alergicznego spojówek (jego brak wyklucza tło alergiczne zapalenia). Na drugim planie znajduje się:

• łzawienie,
• obrzęk i przekrwienie spojówek,
• obrzęk powiek.

Zapalenie atopowe spojówek - objawy

Zapalenie atopowe manifestuje się brodawkowatym przerostem spojówek (spojówka pokryta jest drobnymi czerwonymi kropeczkami wielkości ok. 1 mm) i tendencją do zmętnienia rogówki. W zapaleniu wiosennym głównymi objawami są:

• pieczenie,
• swędzenie,
• sklejenie powiek białawomleczną wydzieliną.

Spojówka pokryta jest licznymi grudkami przypominającymi kamienie brukowe. Zapalenie spowodowane noszeniem soczewek kontaktowych klinicznie podobne jest do wiosennego zapalenia spojówek i rogówki.

Zapalenie infekcyjne spojówek - objawy

W zapaleniach infekcyjnych typowa jest obecność wydzieliny ropnej (bakterie, chlamydie) bądź surowiczej (wirusy). Dla zakażeniem pneumokokami charakterystyczne są wybroczyny podspojówkowe, a dla rzeżączkowego zapalenia spojówek - gwałtowny przebieg i bardzo nasilony obrzęk powiek, zamykający ich szparę. Jej otwarcie powoduje wytrysk treści ropnej nagromadzonej w worku spojówkowym – ryzyko zakażenia dla badającego!

Zapalenie spojówek u noworodka

Objawy u noworodków w przypadku zakażenia chlamydiami rozwijają się w 2-4 dniu, u dorosłych po 2-4 godzinach od zakażenia. W wyniku obrzęku i toksyczności bakterii dochodzi do rozpadu rogówki i przejścia zakażenia na wnętrze gałki ocznej, co może spowodować ślepotę. Objawy jaglicy różnią się w zależności od okresu choroby. Choć pierwszy okres jaglicy przebiega bez objawów, kolejne etapy choroby prowadzą do postępującego uszkodzenia gałki ocznej i ślepoty. W zakażeniach chlamydiami u dorosłych oraz zakażeniach wirusowych często obserwuje się powiększenie węzłów chłonnych.

• Czytaj: Chlamydia - objawy i leczenie chlamydiozy

Wirusowe zapalenie spojówek - rodzaje

W przypadku zapaleń wirusowych spowodowanych najczęściej przez adenowirusy do zakażenia dochodzi przez kontakt ze skażonymi przedmiotami i korzystanie z zanieczyszczonych basenów.

Obserwuje się zapalenia powodowane przez:

• wirus opryszczki,
• wirus ospy wietrznej i półpaśca, 
• wirusy powodujące choroby zakaźne wieku dziecięcego.

Przyczyna ocznej postaci pemfigoidu bliznowaciejącego nie jest znana. Choroba często występuje samoistnie u kobiet w 7. dekadzie życia. Zespół Stevensa-Johnsona to ostre schorzenia skóry i błon śluzowych (także oczu) jest najczęściej reakcją na leki (powszechne leki przeciwzapalne, niektóre antybiotyki) i wirusy – zwykle wirus opryszczki, adenowirusy.

Zapalenie spojówek - jaki lekarz?

Ze względu na różne podłoże zapalenia spojówek pacjent będzie poszukiwał pomocy nie tylko u okulisty. Jako że podstawą jest leczenie przyczynowe, niekiedy wystarczająca okaże się wizyta u:

• internisty,
• pediatry,
• alergologa,
• reumatologa.

Zapalenia proste spojówek o znanym czynniku drażniącym, niektóre zapalenia wirusowe (grudkowe zapalenia spojówek, gorączka gardłowo-spojówkowa) z reguły nie wymagają wizyty lekarskiej. Z kolei w przypadkach ostrych zakażeń lub autoimmunologicznego podłoża zapalenia nieodzowna jest jak najszybsza diagnoza i włączenie odpowiedniego leczenia.

Czy zapalenie spojówek jest chorobą zakaźną?

Tylko jeśli czynnikiem wywołującym chorobę są:

• bakterie,
• wirusy,
• chlamydie

może dojść do zakażenia zdrowej osoby. Stąd zaleca się:

• zwolnienie dziecka z zajęć szkolnych (aby nie zakażalo innych),
• przestrzeganie zasad higieny (np. staranne mycie rąk po podaniu leku do worka spojówkowego).

Czy na zapalenie spojówek choruje się raz?

Przebycie infekcyjnego zapalenia nie pozostawia trwałej odporności, dlatego infekcje mogą nawracać. Jeśli czynnikiem wywołującym są:

• czynniki chemiczne,
• czynniki fizyczne,
• alergeny wziewne,

przed nawrotem choroby chroni jedynie ich unikanie.

Domowe sposoby na zapalenie spojówek

Co na zapalenie spojówek? Ważne jest, aby przestrzegać kilku zasad.

1. Często myć dłonie, szczególnie po zaaplikowaniu leku do worka spojówkowego.
2. Nie dotykać, nie trzeć rękami oczu.
3. Prać pościel, ręczniki w gorącej wodzie.
4. Unikać noszenia makijażu.
5. Nie używać soczewek kontaktowych, zestawu do makijażu, ręczników należących do innych osób.
6. Unikać kontaktu z innymi ludźmi w okresie zakaźności.
7. Dbać o prawidłową higienę związaną z noszeniem soczewek kontaktowych.

W zapaleniu prostym wystarczające jest unikanie np.: dymu tytoniowego, jeśli jest on czynnikiem sprawczym lub prawidłowa higiena snu. Należy ograniczyć stosowanie powszechnie dostępnych kropli do oczu dla celów kosmetycznych, gdyż z biegiem czasu można uzyskać efekt odwrotny do zamierzonego.

W zespole suchego oka znaczenie ma:

• unikanie gorących pomieszczeń,
• ochrona oczu przed wiatrem,
• przerwy w czytaniu, pracy przed monitorem,
• stosowanie okładów.

Zapalenie spojówek - jak postępować?

Soczewki kontaktowe a okulary

Najlepiej nie stosować soczewek przez okres 2-3 tygodni. Najbardziej optymalnym rozwiązaniem są soczewki jednodniowe.

Czy mogę pływać w basenie?

W okresie aktywnym choroby najlepiej tego unikać. Istotne jest pływanie w okularach! Chronią one przed podrażnieniem przez wodę chlorowaną, a także przed zakażeniem np. chlamydiami.

Czy mogę stracić wzrok?

Tak. Szczególnie groźne pod tym względem są zapalenia wywołane zakażeniami i te w przebiegu chorób autoimmunologicznych.

Ile trwa alergiczne zapalenie spojówek? 

Zapalenie alergiczne może przebiegać jako ostre (trwa 24-48 h, mija po przerwaniu kontaktu z alergenem), sezonowe – typowe u osób uczulonych na pyłki roślin (alergen sezonowy), całoroczne - gdzie alergenem mogą być pleśnie, roztocza.

Może się nasilić przy narażeniu na pyły, chlor, wiatr lub długotrwałą pracę przy komputerze.

Zapalenie spojówek - diagnostyka

Stwierdzenie zapalenia spojówek w znacznej mierze opiera się na dokładnym wywiadzie lekarskim. 

Poza dolegliwościami zgłaszanymi przez pacjenta istotna jest informacja na temat:

• chorób ogólnoustrojowych,
• narażenia na czynniki ryzyka,
• momentu pojawienia się i czasu trwania objawów.

W zespole suchego oka konieczne jest poszerzenie diagnostyki o test wydzielania łez lub test przerwania filmu łzowego. Zwilżenie bibułki na odcinku < 10 mm w przypadku pierwszego testu oraz czas < 10 sekund w drugim teście uznawane są za nieprawidłowe. Jeżeli podejrzewamy podłoże autoimmunologiczne, w badaniu krwi powinny być stwierdzone specyficzne przeciwciała. W zakażeniach często konieczna jest identyfikacja drobnoustroju np. przy pomocy reakcji PCR.

W zapaleniach alergicznych pomocna jest informacja na temat alergicznego nieżytu nosa, astmy i innych chorób alergicznych u pacjenta lub członków jego rodziny. Jeżeli chodzi o badania dodatkowe, diagnozę potwierdzają dodatnie wyniki alergicznych testów skórnych, eozynofilia w wymazie ze spojówek, a także podniesienie poziomu IgE i tryptazy we łzach.

Leczenie zapalenia spojówek

Przede wszystkim należy podjąć leczenie przyczynowe, a nie objawowe. Różni się ono w zależności od etiologii choroby.

W zapaleniu prostym toksycznym najważniejsze jest unikanie znanych czynników drażniących. Leki sterydowe w przewlekłej terapii nie są zalecane ze względu na powikłania tj.: wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego lub zaćma. W przypadkach wywołanych noszeniem soczewek zaleca się ich nienoszenie przez okres 2-3 tygodni, a następnie częstą wymianę. Najbardziej optymalne jest używanie soczewek jednodniowych.

W ostrych zapaleniach bakteryjnych stosuje się antybiotyki. Należy przyjmować również krople na zapalenie spojówek, a na noc leki w formie maści. W zakażeniu dwoinką rzeżączki u noworodków i dorosłych podaje się antybiotyki domięśniowo lub dożylnie w zależności od zajęcia rogówki. Inne antybiotyki podawane są do worka spojówkowego.

Zapalenie spojówek u niemowlaka posiada również taki element kuracji, jak wypłukiwanie treści ropnej solą fizjologiczną. Terapia zakażenia chlamydiami opiera się na stosowaniu miejscowym sulfacetamidu i tetracyklinu (przeciwwskazane u dzieci do 12. roku życia). Stosuje się też antybiotyki ogólnie. Leczenie przeciwwirusowe stosuje się tylko w przypadkach wywołanych przez wirus opryszczki i ospy wietrznej i półpaśca.

Leczenie zapalenia z zespołem suchego oka wymaga by przyjmować tzw. sztuczne łzy. Ważne jest również:

• unikanie czynników przyspieszających wysychanie oka,
• zamknięcie punktów łzowych,
• krople na zapalenie spojówek (w przypadku tła autoimmunologicznego choroby),

W przypadkach grożących perforacją rogówki stosuje się zaszycie szpary powiekowej. W zapaleniach alergicznych ważne jest leczenie zarówno niefarmakologiczne jak i farmakologiczne. Istotą tego pierwszego jest unikanie, przerwanie ekspozycji na antygeny, chłodne okłady na powieki, przemywanie worka spojówkowego roztworem sztucznych łez lub solą fizjologiczną. W farmakoterapii stosuje się leki antyhistaminowe. Nie powinno się stosować sterydów ze względu na ryzyko powikłań tj.: wzrost ciśnienia śródgałkowego, zaćma.

Zapalenie spojówek - zapobieganie

Najskuteczniejszą profilaktyką jest minimalizacja czynników ryzyka opisanych w punkcie Czynniki ryzyka. Ważne jest także aby:

1. Często myć dłonie, szczególnie po zaaplikowaniu leku do worka spojówkowego.
2. Nie dotykać, nie trzeć rękami oczu.
3. Prać pościel, ręczniki w gorącej wodzie.
4. Unikać noszenia makijażu.
5. Nie używać soczewek kontaktowych, zestawu do makijażu, ręczników należących do innych osób.
6. Unikać kontaktu z innymi ludźmi w okresie zakaźności.
7. Dbać o prawidłową higienę związaną z noszeniem soczewek kontaktowych.

Zapalenie spojówek - zalecenia

Nie we wszystkich przypadkach konieczna jest farmakoterapia. W zapaleniu prostym wystarczające jest unikanie np.: dymu tytoniowego, jeśli jest on czynnikiem sprawczym lub prawidłowa higiena snu. 

Należy unikać stosowania powszechnie dostępnych kropli do oczu dla celów kosmetycznych, gdyż z biegiem czasu można uzyskać efekt odwrotny do zamierzonego. W zespole suchego oka znaczenie ma unikanie gorących pomieszczeń, ochrona oczu przed wiatrem, przerwy w czytaniu, pracy przed monitorem, stosowanie okładów.

Zapalenie spojówek - ankieta

W znacznej mierze przypadków zapalenie spojówek nie wymaga natychmiastowej wizyty u specjalisty. Unikanie znanych czynników ryzyka, przyjmowanie leków przeciwalergicznych oraz innych stosowanych w leczeniu choroby podstawowej zmniejsza ryzyko nawrotu zapalenia spojówek.

Stwierdzenie obecności wydzieliny (żółtawej, zielonkawej – typowa dla zakażeń bakteryjnych, wodnistej – w zakażeniach wirusowych), a także pogorszenie widzenia spowodowane zajęciem i stanem zapalnym rogówki powinno być sygnałem do udania się do specjalisty. W określeniu ryzyka zapalenia spojówek pomocna może być poniższa ankieta. Zaznacz odpowiedzi zgodnie z prawdą.

Jeżeli odpowiedź na którekolwiek z pytań jest pozytywna, świadczy to o zwiększonym ryzyku rozwinięcia choroby. Warto zwrócić uwagę, że poza ostatnim wierszem, wszystkie wyżej podane stany można odpowiednio modyfikować, aby nie dopuścić do rozwinięcia zapalenia spojówek.

Zapalenie spojówek to choroba o bardzo różnorodnej etiologii, która determinuje sposób leczenia. Może przebiegać jako postać ostra, podostra i przewlekła. Bardzo często zapaleniu spojówki towarzyszy patologia innych elementów narządu wzroku. Co więcej, zapalenie spojówek często bywa skutkiem innych chorób.