Według definicji dna moczanowa jest chorobą przebiegającą z nawrotowym ostrym lub przewlekłym zapaleniem stawów obwodowych wywołanym przez wytrącone kryształy kwasu moczowego przy nadmiernym stężeniu kwasu moczowego w płynach ustrojowych
Co to jest kwas moczowy
Kwas moczowy jest końcowym produktem przemiany puryn, które są składnikiem kwasów nukleinowych - substancji wielkocząsteczkowych występujących we wszystkich żywych komórkach. Kwasy te odgrywające zasadniczą rolę w przekazywaniu cech dziedzicznych i kierowaniu syntezą białek.
Warto zapamiętać, że dnie moczanowej towarzyszy zawsze zwiększona ilość kwasu moczowego w surowicy, czyli tzw. hiperurykemia. Średnio ilość kwasu moczowego w całym organizmie człowieka wynosi około 1200 mg, natomiast w przebiegu dny moczanowej jego "pula" ulega zwiększeniu kilka, a nawet kilkanaście razy. Z drugiej strony rozpoznanie samej hiperurykemii bez objawów zapalenia stawów nie upoważnia jeszcze do rozpoznawania dny. Jedynie niewielki procent osób z hiperurykemią zachoruje na dnę moczanową.
Za prawidłowe stężenie kwasu moczowego w surowicy krwi uważa się: dla mężczyzn do 7 mg%, a dla kobiet do 6 mg%. Wartości przekraczające te normy świadczą już o hiperurykemii. Przyczyną hiperurykemii jest
- nadprodukcja kwasu moczowego lub
- upośledzone wydalanie kwasu moczowego z moczem albo
- oba mechanizmy jednocześnie
U niektórych ludzi z hiperurykemią, nadmiar kwasu moczowego w płynach ustrojowych może wytrącać się w postaci kryształów moczanów w tkankach wcale nieukrwionych np. chrząstkach lub słabo ukrwionych np. więzadłach i ścięgnach oraz w okolicy stawów obwodowych (stóp, rąk). Wytrącone kryształy moczanu sodowego mogą zapoczątkować proces zapalny w stawie, co daje silnie wyrażone objawy zapalenia stawów nazywane napadem dny moczanowej. Mogą one również wytrącać się w tkankach o niższej temperaturze np. małżowiny uszne jako tzw. podskórne guzki dnawe. W zaawansowanych postaciach dny moczanowej kryształy moczanów mogą również pojawiać się w dużych stawach i narządach miąższowych, najczęściej w nerkach, prowadząc do ich uszkodzenia.
Dnę można podzielić na: pierwotną i wtórną. Dna pierwotna występuje 20 razy częściej u mężczyzn niż u kobiet.. Może być spowodowana wrodzonymi zaburzeniami enzymów odpowiedzialnych za przemianę puryn lub wadami rozwojowymi nerek. Dna wtórna jest powikłaniem innych chorób np. czerwienicy, niedokrwistości hemolitycznej, białaczki, szpiczaka mnogiego, wrodzonych wad serca lub uszkodzenia nerek. Może pojawiać się również w czasie leczenia cytostatykami. Dna wtórna stanowi większość wszystkich przypadków tej choroby.
Reklama
Przebieg dny
W przebiegu dny wyodrębnia się trzy okresy. Pierwszy okres jest bezobjawowy. Pomimo braku objawów, utrzymuje się podwyższone stężenie kwasu moczowego we krwi, czyli hiperurykemia i stan taki może trwać od kilku do 20-30 lat. Wdrażając w tym okresie leczenie obniżające poziom kwasu moczowego w surowicy krwi można uniknąć dalszego rozwoju choroby lub odsunąć go w czasie
Drugi okres choroby przebiega już objawowo z napadami dny moczanowej czyli ostrymi zapaleniami stawów wywołanymi przez różne czynniki, np. uraz, alkohol, zabieg operacyjny, zwiększony wysiłek fizyczny, niektóre leki (moczopędne np. hydrochlorotiazyd, glikokortykosteroidy, witamina B1, B12, penicylina, sulfatiazol).
Napad dny moczanowej zaczyna się zazwyczaj nagle, najczęściej rano. W ciągu kilku godzin rozwija się ostry stan zapalny stawu z towarzyszącym obrzękiem i zaczerwieniem, a skóra nad tym stawem staje się lśniąca i napięta.
Prowadzi to do takiej bolesności stawu, że chory nie może wytrzymać nawet dotyku pościeli. Napadowi dny moczanowej może towarzyszyć gorączka, złe samopoczucie i osłabienie. Stan taki trwa kilka dni, a czasem i dłużej. Najczęściej zapalenie obejmuje staw śródstopno-paliczkowy u podstawy dużego palca stopy, które znane jest pod zwyczajową nazwą podagra. Ale oczywiście atak dny moczanowej może dotyczyć również innych stawów prowadząc do np
- zapalenia stawu kolanowego zwanego gonagrą,
- zapalenia stawu barkowego tj. omagry
- zapalenia stawów rąk czyli chiragry
- zapalenia stawów kręgosłupa albo rachidagry
Pierwszy napad dny moczanowej obejmuje zwykle jeden staw. Początkowo napady pojawiają się sporadycznie co 1-2 lata, później coraz częściej. Wraz z upływem czasu napady występują w coraz krótszych odstępach, trwają dłużej i obejmują coraz więcej stawów zwłaszcza, jeśli nie są właściwie leczone od początku. Czasem choroba ogranicza się tylko do jednego napadu
Trzeci okres dny moczanowej zaczyna się w 5-10 lat od pierwszego napadu dny, kiedy rozwija się przewlekle zapalenie wielostawowe. Często pojawiają się podskórne guzki dnawe w obrębie małżowin usznych i w okolicy stawów. Równocześnie rozwijają się powikłania narządowe. Najczęściej są to:
- kamica nerkowa związana z wytrącaniem się złogów moczanowych w obrębie układów kielichowo-miedniczkowych nerek chorego, która rozwija się u 10-25% chorych z dną
- nefropatia dnawa związana z odkładaniem się moczanów w miąższu nerek, co w konsekwencji może prowadzić do niewydolności nerek i zgonu z tego powodu.
Z dną często współistnieje nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i otyłość.
Reklama
Rozpoznanie dny moczanowej
Rozpoznanie opiera się na charakterystycznych objawach chorobowych, badaniu krwi określającym stężenie kwasu moczowego w surowicy, badaniu płynu stawowego na obecność kryształów moczanów i rtg stawów.
Reklama
Jak leczyć?
Do leczenia napadu dny stosuje się kolchicynę, lek roślinny pochodzący z nasion i bulw zimowita jesiennego. Lek ten bardzo dobrze hamuje odczyn zapalny w przebiegu dny, choć nie do końca poznano, jaki jest mechanizm działania kolchicyny.
Aby kolchicyna była skuteczna, należy podać ją w ciągu pierwszych 24 godzin od początku napadu dny w ściśle określonych dawkach. U chorych z częstymi napadami podaje się kolchicynę na stałe w niewielkich dawkach.
Oprócz kolchicyny w leczeniu stosuje się leki niesterydowe przeciwzapalne (najczęściej indometacynę, naproksen lub ibuprofen). Jeśli chory źle toleruje leczenie kolchicyną, która niekiedy może wywoływać biegunkę, to do terapii można włączyć glikokortykosteroidy. Z domowych sposobów łagodzenia bólu stawu można polecić okłady z kostek lodu zawiniętych w suchą, czystą ściereczkę.
W zależności od tego czy podwyższony poziom kwasu moczowego spowodowany jest nadprodukcją kwasu moczowego czy upośledzeniem jego wydalania z moczem lekarz dodatkowo zaleca choremu allopurinol - lek hamujący wytwarzanie kwasu moczowego lub probenecid - lek moczanopędny czyli zwiększający wydalanie kwasu moczowego z moczem
Reklama
Skuteczne zioła
U osób z kamicą nerkową moczanową wskazana jest alkalizacja moczu sodką lub Citrolytem, co ułatwia rozpuszczanie złogów moczanowych. W przypadku większych złogów skuteczne jest rozbijanie ich falą uderzeniową tzw. litotrypsją (ESWL) lub usuwanie ich innymi metodami instrumentalnymi. Ważne jest również szybkie i efektywne leczenie wszelkich infekcji dróg moczowych.
Można także stosować roślinne leki o działaniu moczopędnym np. liście mącznicy, liście brzozy, ziele skrzypu, korzeń lubczyku, korzeń mniszka lekarskiego, ziele nawłoci pospolitej (dowiedz się więcej o: ziołach stosowanych przy dnie moczanowej).
Niezależnie od farmakoterapii, ważna jest również fizykoterapia, która zmniejsza dolegliwości bólowe i usprawnia zajęte stawy. W przypadku dużych zmian w stawach korzystne jest leczenie operacyjne
Reklama
Uważać na jedzenie
Ścisłe przestrzeganie diety ubogopurynowej powoduje obniżenie poziomu kwasu moczowego w surowicy zaledwie o 1 mg%. Jednocześnie dysponujemy lekami skutecznie obniżającymi stężenie kwasu moczowego w surowicy, co powoduje, że ograniczenia dietetyczne przy dnie moczanowej nie muszą być radykalne. Z diety przy dnie moczanowej należy wykluczyć jako pokarmy szczególnie bogate w puryny: wątrobę, móżdżek, cynaderki, mięso baranie, kawior, śledzie, sardynki, czekoladę, kakao, kawę naturalną, mocną herbatę i orzechy. Zalecane są natomiast: warzywa, owoce, cukier, masło w małych ilościach, mleko, chudy ser, ziemniaki.
Chorzy powinni również pić co najmniej 2-3 litry płynów dziennie (najlepiej wodę mineralną Jan lub Dąbrówka), co sprzyja obniżaniu stężenia kwasu moczowego we krwi. Poza tym chory z dną powinien ograniczyć picie alkoholu (zwłaszcza piwa) oraz unikać częstych urazów, przebywania w zimnie i dużych wysiłków fizycznych. U osób z nadwagą lub otyłych korzystne jest również zmniejszenie masy ciała. W przypadku współistnienia nadciśnienia tętniczego lub zaburzeń gospodarki lipidowej ważne jest przestrzeganie zasad leczenia tych schorzeń.
Chorzy z dną wymagają szczególnej uwagi przy terapii innych chorób, ponieważ niektóre leki mogą nasilać hiperurykemię zwłaszcza kwas acetylosalicylowy i salicylany, jak również inne np. adrenalina, alfametyldopa, aminofilina, dopamina, etambutol, glikokortykosteroidy, leki cytotoksyczne, lewodopa, kofeina, probenecyd, pirazynamid, witamina B12, witamina C, witamina PP. U 20 procent chorych przyczyną dny moczanowej są diuretyki czyli leki moczopędne.
Systematyczne leczenie dny od początku choroby, jak i jej następstw (zmiany stawowe, guzki dnawe, kamica nerkowa i uszkodzenie nerek) wpływa korzystnie na przebieg choroby, dzięki czemu jakość życia chorych na dnę nie odbiega istotnie od życia innych ludzi
Reklama
Dna rzekoma
Dna rzekoma jest chorobą podobną do dny moczanowej, ponieważ również przebiega z napadowymi ostrymi zapaleniami stawów, które odmiennie niż w dnie moczanowej, wywołane są kryształami pirofosforanu wapnia. Wystąpienie dny rzekomej poprzedza odkładanie się kryształów pirofosforanu wapnia w chrząstce stawowej, co prowadzi do jej zwapnienia czyli tzw. chondrokalcynozy. Chondrokalcynoza może być pierwotna (o nieznanej przyczynie) lub wtórna jak następstwo chorób metabolicznych: nadczynności przytarczyc, hemochromatozy, obniżonego poziomu magnezu, obniżonego poziomu fosforu i prawdopodobnie niedoczynności tarczycy.
Dna rzekoma występuje kilkakrotnie rzadziej niż dna moczanowa. Częstość występowania chondrokalcynozy u obu płci jest jednakowa i wzrasta wraz z wiekiem tak, że u 1/3 ludzi powyżej 75 roku stwierdza się obecność chondrokalcynozy stawów kolanowych.
Chondrokalcynoza obejmuje stawy większe - najczęściej kolanowe - i może przebiegać bezobjawowo lub objawowo. Jej objawy w postaci napadu dny rzekomej są mniej nasilone w porównaniu do napadu dny moczanowej. W okresach między napadami chory może nie odczuwać żadnych dolegliwości lub dolegliwości mogą mieć niewielkie nasilenie, co często sugeruje lekarzowi diagnozę reumatoidalnego zapalenia stawów
Badania dodatkowe pomocne przy rozpoznaniu chondrokalcynozy to: podwyższone OB i podwyższona leukocytoza, cechy zapalenia i obecność kryształków pirofosforanu wapnia w płynie stawowym, poziom fosfatazy alkalicznej, poziom wapnia i fosforu, a także poziom hormonów tarczycy w surowicy. Z badań obrazowych wykonuje się rtg zajętych stawów.
Leczenie napadu dny rzekomej opiera się na podawaniu kolchicyny i leków przeciwzapalnych. Alternatywą dla tego leczenia mogą być glikokortykosteroidy podawane dostawowo. Przebieg dny rzekomej jest łagodniejszy niż dny moczanowej, ale u niektórych chorych może powodować postępujące zniszczenie i rozwój choroby zwyrodnieniowej stawów.
