Leki przeciwwirusowe

Leki przeciwwirusowe w farmakologii. Jak działają, czy są skuteczne?

Szacuje się, że liczba obecnych na świecie wirusów 10 milionów razy przekracza liczbę istniejących w kosmosie gwiazd. Jest to ilość, którą w ogóle trudno sobie wyobrazić.

W ciągu ostatnich lat - w czasie pandemii koronawirusa - badania nad nimi zostały wzmożone, czy jednak wiedza na ich temat się pogłębiła? Trudno powiedzieć, gdyż jest to obszar niezwykle szeroki i zmienny.

Wirusy mają tendencję do mutowania się, dlatego wiedza na ich temat wymaga właściwie ciągłych aktualizacji. Nie są one zaliczane do organizmów żywych, ponieważ nie mają struktury komórkowej ani nie zachodzą w nich żadne procesy metaboliczne.

Jedno wiadomo na pewno - infekują one wszystkie formy życia, a zdolność do namnażania wykazują tylko, gdy są obecne w zainfekowanej komórce.

Medycyna i farmakologia były dość długo bezradne wobec ich chorobotwórczej aktywności, jednak w ostatnim czasie w aptekach pojawiły się leki przeciwwirusowe (choć ich pierwsze eksperymentalne wersje powstały już w latach 60-tych).

Czy one rzeczywiście działają i jak walczą z infekcjami?

Mechanizm ich działania polega na dezaktywacji enzymów odpowiedzialnych za namnażanie wirusów, co również hamuje rozwój wywołanej przez nie infekcji.

Konkretne leki antywirusowe skierowane są wobec określonych wirusów i nie działają na wszystkie ich rodzaje, przez co niektórzy poddają w wątpliwość ich skuteczność.

Silne działanie przeciwwirusowe można zaobserwować, kiedy podany lek zwalcza obecny w organizmie wirus i zostanie zastosowany odpowiednio wcześnie - już przy pierwszych objawach choroby.

W aptekach kupić można leki przeciwwirusowe dla pacjentów dorosłych oraz dla dzieci. Przede wszystkim różnią się one stężeniem zawartej w nich substancji czynnej. Dawki leków dla najmłodszych pacjentów muszą być dostosowane do ich małej masy ciała.

Podział leków przeciwwirusowych

W Klasyfikacji leków ATC grupa oznaczona symbolem J to leki przeciwinfekcyjne stosowane ogólnie. Wśród nich wyszczególnionych jest kilka podgrup, z czego jedną stanowią leki o bezpośrednim działaniu przeciwwirusowym (J05A). Podział tych leków wygląda następująco:

• J05AA – Tiosemikarbazony
• J05AB – Nukleozydy i nukleotydy z wyłączeniem inhibitorów odwrotnej transkryptazy (acyklowir, gancyklowir, remdesiwir, walacyklowir, walgancyklowir)
• J05AC – Aminy cykliczne (ramantadyna)
• J05AD – Pochodne kwasu fosfoniowego
• J05AE – Inhibitory proteazy (atazanawir, darunawir, fosamprenawir, rytonawir, sakwinawir)
• J05AF – Nukleozydowe i nukleotydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (abakawir, adefowir, emtrycytabina, entekawir, lamiwudyna, tenofowir, zydowudyna)
• J05AG – Nienukleozydowe inhibitory odwrotnej transkryptazy (efawirenz, etrawiryna, newirapina)
• J05AH – Inhibitory neuraminidazy (oseltamiwir)
• J05AJ – Inhibitory integrazy
• J05AP – Leki przeciwwirusowe stosowane w leczeniu zakażenia HCV (rybawiryna, telaprewir)
• J05AR – Preparaty złożone zawierające leki przeciwwirusowe stosowane w leczeniu zakażenia HIV (lopinawir + rytonawir)
• J05AX – Inne leki przeciwwirusowe (anfuwirtyd, inozyny pranobeks, marawirok, raltegrawir)

Jak widać, mnogość substancji przeciwwirusowych jest ogromna. Innego podziału leków je zawierających można dokonać ze względu na formę, w jakiej występują.

Najpowszechniej dostępne ich rodzaje to:

• tabletki przeciwwirusowe - zawierają różne substancje, niektóre dostępne są bez recepty, niektóre wyłącznie z przepisu lekarza,
• syrop przeciwwirusowy - stosowany często u dzieci, które nie połykają jeszcze tabletek, choć syropy w większych dawkach mogą zażywać również osoby dorosłe,
• krople lub spray do nosa - działa miejscowo, usuwając wirusy obecne w błonie śluzowej nosa,
• krople do oczu - leki przeciwwirusowe są też stosowane w okulistyce, niestety większości z nich nie można kupić bez recepty.

Zastosowanie leków antywirusowych. Na jakie choroby się je stosuje?

Leki przeciwwirusowe znajdują w medycynie bardzo szerokie zastosowanie.

Z jednej strony zaleca się je np. w przypadku zwykłego przeziębienia o podłożu wirusowym, z drugiej - wykorzystywane są w leczeniu HIV.

Na co jeszcze się je stosuje?

• Na covid. Czy na koronawirusa działają leki przeciwwirusowe? Kiedy wybuchła pandemia, przez jakiś czas covid-19 leczony był wyłącznie objawowo, ponieważ nie było preparatów hamujących namnażanie się wirusa. Obecnie stosuje się już środki przeciwwirusowe w łagodnym i umiarkowanym przebiegu choroby, zawierające substancje czynne PF-07321332 oraz rytonawir.
• Na mięczaka zakaźnego. Na zmiany skórne będące objawem choroby stosuje się zwykle lek przeciwwirusowy działający miejscowo, niszczący cząsteczki odpowiedzialnego za ich powstawanie wirusa.
• Na grypę. Dawniej grypę leczyło się wyłącznie objawowo, zbijając gorączkę, zażywając środki przeciwbólowe czy przeciwkaszlowe. Współcześnie stosuje się również leki hamujące namnażanie i chorobotwórczą aktywność wirusa. Substancje działające na wirusa grypy to oseltamiwir i zanamiwir.
• Na opryszczkę. Leki przeciwwirusowe działające miejscowo do smarowania opryszczki znane są od lat i powszechnie dostępne w aptekach bez recepty. Ich skuteczność jest tym wyższa, im wcześniej zostaną zastosowane. Zapobiegają rozprzestrzenianiu się opryszczki wargowej, zmniejszając zmiany i niwelując dolegliwości.
• Na półpasiec. Jest to choroba wywoływana przez ten sam wirus, co ospa wietrzna. Współcześnie przy ich cięższym przebiegu podaje się leki przeciwwirusowe, które hamują namnażanie (przede wszystkim działanie takie wykazuje acyklowir).
• Na anginę. Choroba ta jest zakaźna i może mieć dwa podłoża – bakteryjne oraz wirusowe. W tym drugim przypadku stosowanie doustnych leków przeciwwirusowych hamuje jej rozwój, jednak przy nadkażeniu bakteryjnym konieczne jest wdrożenie antybiotykoterapii.
• Na bostonkę. Wirus bostoński najczęściej atakuje dzieci w wieku przedszkolnym, choć zdarza się też u starszych pacjentów. Popularne leki przeciwwirusowe, podane odpowiednio wcześnie, mogą zahamować rozwój choroby.

Nie na wszystkie jednak choroby wywoływane przez wirusy istnieją skuteczne leki przeciwwirusowe. Przykładem mogą być powszechne kurzajki, do których powstawania przyczynia się wirus HPV.

Nie ma leków doustnych, które hamowałyby jego namnażanie, a powstałe zmiany na skórze leczy się objawowo, preparatami wymrażającymi.

Interakcje leków przeciwwirusowych z innymi substancjami

Czy są środki, z którymi leki przeciwwirusowe wchodzą w niekorzystne dla zdrowia interakcje? Tak, dlatego przepisującego je lekarza należy poinformować o wszystkich przyjmowanych w danym czasie substancjach.

Popularna inozyna, zalecana w stanach infekcji wirusowych takich jak przeziębienie, nie powinna być np. stosowana jednocześnie z metotreksatem czy chlorambucylem, ponieważ substancje te w istotny sposób wpływają na jej skuteczność.

Niektóre preparaty antywirusowe zawierają cynk hamujący wchłanianie niektórych antybiotyków.

Czy można w ogóle brać leki przeciwwirusowe równolegle z antybiotykiem? W większości przypadków nie ma przeciwwskazań do ich jednoczesnego zażywania, jednak praktyka taka zwykle jest bezcelowa.

 Podczas terapii z wykorzystaniem środków przeciwwirusowych można też stosować większość leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych, takich jak paracetamol czy ibuprofen, oczywiście z zachowaniem wszelkich środków ostrożności i zgodnie z zaleceniami producenta.

A jak wygląda relacja między lekami przeciwwirusowymi a alkoholem? Podczas ich stosowania najlepiej całkowicie zrezygnować z konsumpcji alkoholu, ponieważ podnosi on poziom kwasu moczowego we krwi, a stan taki jest jednym z przeciwwskazać do przyjmowania tego rodzaju leków.

 Inne przeciwwskazania to dna moczanowa i nadwrażliwość organizmu na którąkolwiek substancję czynną. Zaobserwowanie jakichkolwiek działań niepożądanych należy niezwłocznie skonsultować z lekarzem.

Leki przeciwwirusowe dostępne bez recepty

W polskich aptekach dostępnych jest bardzo wiele leków przeciwwirusowych dostępnych bez recepty, stosowanych przy powszechnie występujących infekcjach wirusowych.

Czy istnieją w pełni naturalne zioła przeciwwirusowe? Można kupić w aptekach i sklepach zielarskich mieszanki ziołowe wspomagające walkę z infekcjami wirusowymi.

Ich działanie polega jednak na stymulowaniu układu odpornościowego i ogólnym wspieraniu organizmu. Nie niszczą one wirusów w sposób tak bezpośredni, jak czynią to niektóre farmaceutyki.

Lek przeciwwirusowy na receptę. Czy istnieje najsilniejszy środek antywirusowy?

Istnieją silne leki antywirusowe, stosowane np. w leczeniu wirusa HIV. Są to takie substancje jak didanozyna czy sakwinawir – antyretrowirusowe, dostępne wyłącznie na receptę i przyjmowane dożywotnio.

Są także nowe leki podawane ambulatoryjnie osobom zakażonym koronawirusem, w ogóle niedostępne w aptekach. Zostały one warunkowo dopuszczone do obrotu na terenie Unii Europejskiej celem przyspieszenia walki z pandemią.

Trudno jednoznacznie powiedzieć, który lek przeciwwirusowy jest najsilniejszy. Skuteczność preparatu zależy od właściwego dobrania substancji, zwalczającej konkretny rodzaj wirusów oraz od odpowiednio szybkiego jej podania.

Leki antywirusowe działają najlepiej, kiedy zażywane są od pierwszych objawów infekcji. Później – kiedy infekcja jest już mocno rozwinięta - często dochodzi do nadkażenia bakteryjnego i konieczne jest rozpoczęcie antybiotykoterapii.

Bibliografia:

• K. Pietraszkiewicz, Leki antyretrowirusowe – wybrane interakcje w leczeniu zakażeń HIV, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
• Remdesiwir (opis profesjonalny), źródło: Medycyna Praktyczna online, https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=5965 [16.12.2022]
• E. Kuchar, Jak wyleczyć półpasiec, źródło: Medycyna Praktyczna online, https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/lista/95912,jak-wyleczyc-polpasiec [16.12.2022]
• J. Mrukowicz, Jakie są dostępne leki przeciwwirusowe i kiedy warto je zastosować?, źródło: Medycyna Praktyczna online, https://www.mp.pl/pacjent/grypa/lista/48090,jakie-sa-dostepne-leki-przeciwwirusowe-i-kiedy-warto-je-zastosowac [16.12.2022]