Leki na oczy

Jak działają leki stosowane w chorobach oczu?

Z jednej strony we współczesnym świecie łatwo jest uniknąć różnego rodzaju zakażeń i infekcji oczu. Codzienna higiena, szeroki dostęp do środków czystości, a od wybuchu pandemii Covid-19 również ciągłe stosowanie płynów antybakteryjnych, pozwalają skutecznie unikać zarazków.

Z drugiej strony jednak oczy są narządem często ulegającym przeciążeniu. Wiele osób pracujących kilka godzin dziennie przy komputerze miewa problem ze zmęczonymi oczami, łatwo łapiącymi infekcje.

Gałka oczna to niezwykle delikatny narząd, który nietrudno uszkodzić czy podrażnić, a wówczas traci ona jeszcze swą odporność na szkodliwe działanie drobnoustrojów.

Przy infekcjach zlokalizowanych w obrębie narządu wzroku stosuje się przeważnie leki oftalmologiczne, zwane powszechniej lekami na oczy. Przeważnie występują one w formie:

• kropli do oczu,
• maści do oczu (niekiedy z antybiotykiem),
• żelu.

Leki na choroby oczu ujęte są w Klasyfikacji leków ATC w grupie S - Narządy zmysłów i oznaczone symbolem S01 - Leki oftalmologiczne. Wśród nich wyróżniono podgrupy:

• S01A - Leki przeciwinfekcyjne - preparaty stosowane przy infekcjach oczu, spośród których występujące najczęściej to np. jęczmień, gradówka, infekcje powiek;
• S01B - Leki przeciwzapalne - stosowane w stanach zapalnych zlokalizowanych w obrębie narządu wzroku, np. zapaleniu spojówek, zapaleniu powiek;
• S01C - Preparaty złożone, zawierające leki przeciwinfekcyjne i przeciwzapalne - infekcje o podłożu bakteryjnym, wirusowym czy grzybiczym wywołują stan zapalny, objawiający się zaczerwienieniem, obrzękiem, ropieniem oka; w niektórych infekcjach tego rodzaju konieczne jest podawanie złożonych leków na narząd wzroku;
• S01E - Leki stosowane w leczeniu jaskry i zwężające źrenicę - leki takie mają za zadanie obniżać ciśnienie wewnątrzgałkowe i tym samym zapobiegać postępowi jaskry;
• S01F - Leki rozszerzające źrenicę i porażające akomodację - leki stosowane do oczu przede wszystkim w diagnostyce i chirurgii okulistycznej;
• S01G - Leki zwężające naczynia krwionośne i przeciwalergiczne - leki te obkurczają naczynia krwionośne oczu, łagodząc podrażnienia wywołane czynnikami uczulającymi;
• S01H - Leki znieczulające miejscowo - podawane przed zabiegami lub inwazyjnymi badaniami oczu celem wyłączenia czucia;
• S01J - Preparaty diagnostyczne - środki umożliwiające przeprowadzenie niektórych badań oczu, np. preparaty wybarwiające, pozwalające wykrywać ubytki w nabłonku rogówki;
• S01K - Pomocnicze środki chirurgiczne - poprawiają skuteczność i jakość zabiegów chirurgicznych;
• S01L - Leki stosowane w chorobach naczyniowych oka - np. w neowaskularyzacji, czyli tworzeniu się nowych, nietypowych naczyń krwionośnych w obrębie gałek ocznych;
• S01X - Inne leki oftalmologiczne.

Leki przeciwinfekcyjne do oczu

Infekcja oka jest dolegliwością, z którą wiele osób zmaga się przynajmniej raz w życiu. Jakie są jej przyczyny i jak leczyć chore oczy? U podłoża problemu leżą zawsze szkodliwe drobnoustroje - bakterie, wirusy lub grzyby, atakujące niezwykle delikatną tkankę, z której zbudowany jest narząd wzroku.

Przeważnie dochodzi do zakażenia, gdy naturalna bariera ochronna gałki ocznej zostaje podrażniona, uszkodzona lub jej ciągłość naruszona jest w inny sposób. Nawet przez najmniejsze uszkodzenie mikroorganizmy są w stanie przeniknąć do wnętrza i rozpocząć chorobotwórczy proces.

Leki na infekcję oczu w Klasyfikacji ATC oznaczone są symbolem S01A i zostały podzielone na podgrupy:

• S01AA - Antybiotyki

Działają na różne szczepy bakterii, ich substancjami czynnymi są:

• Neomycyna (Neomycinum Jelfa);
• Erytromycyna (Cusi Erythromycin 0,5%);
• Tobramycyna (Tobrex);
• Gentamycyna (Gentamicin WZF);
• Amikacyna (Biodacyna Ophtalmicum);
• Cefuroksym;
• Chloramfenikol (Detreomycyna);
• Oksytetracyklina (Oxycort A);
• Polimyksyna B (Maxitrol).

W nawiasach podano przykładowe leki zawierające wymienione substancje o działaniu przeciwbakteryjnym i bakteriobójczym, stosowane w leczeniu zakażeń, a niektóre również jako leki na infekcje grzybicze oka.

• S01AB - Sulfonamidy

Sulfacetamid (np. Sulfacetamidum Polpharma) - chemioterapeutyk wykazujący działanie bakteriostatyczne, stosowany przy zapaleniach spojówki i rogówki;

• S01AD - Leki przeciwwirusowe

Acyklowir - jest np. składnikiem maści do oczu Viru-POS, stosowanej w leczeniu opryszczkowego zapalenia rogówki;

• S01AE - Fluorochinolony;

• Lewofloksacyna (np. Levomer, Oftaquix);
• Moksyfloksacyna (np. Floxamic Neo, Monafox);
• Norfloksacyna (Chibroxin);
• Ofloksacyna (np. Floxal, Ofloxamed).

Fluorochinolony są antybiotykami wykazującymi szerokie spektrum działania. Stosuje się je w leczeniu infekcji i ciężkim lub powikłanym przebiegu.

• S01AX - Inne leki przeciwinfekcyjne
  • Chlorheksydyna
  • Cyprofloksacyna
  • Jodopowidom

Większość leków przeciwinfekcyjnych do oczy dostępna jest w aptekach wyłącznie na receptę. Najlepiej, jeśli dawkowanie i sposób przyjmowania środków określa lekarz je przepisujący.

Leki na zapalenie oczu

Po lekach przeciwinfekcyjnych, kolejną podgrupę z Klasyfikacji ATC stanowią leki na zapalenie oka oznaczone symbolem S01B. Zapalenie może mieć różne podłoże, najczęściej - wirusowe lub bakteryjne. Środki stosowane w terapii dzielą się na:

• S01BA - Kortykosteroidy:
  • deksametazon (Dexamethason 0,1% WZF - zawiesina do oczu do stosowania miejscowego, przy zapaleniu spojówki, rogówki i przedniego odcinka oka);
  • fludrokortyzon (Cortineff - maść do oczu, lek na zapalenie błony naczyniowej oka, zapalenie rogówki, alergiczne zapalenie spojówek);
  • fluorometolon (Flucon - krople do oczu o silnym działaniu przeciwzapalnym);
  • hydrokortyzon (Softacort - stosowany przede wszystkim przy zapaleniu spojówek);
  • loteprednol (Lotemax 0,5% - zalecany w pooperacyjnych stanach zapalnych oczu);
  • prednizolon (Prednisolonum WZF - lek na zapalenie tęczówki oka, alergiczne zapalenie spojówek, zapalenie błony wewnętrznej oka i ciała rzęskowego);
• S01BB - preparaty złożone zawierające kortykosteroidy i leki rozszerzające źrenice;
• S01BC - niesteroidowe leki przeciwzapalne:
  • bromfenak (Yellox - krople używane do leczenia stanu zapalnego gałki ocznej po operacji zaćmy);
  • diklofenak (Dicloabak, Difadol, Naclof - leki na pooperacyjne stany zapalne);
  • indometacyna (Indocollyre - stosowany w chirurgii okulistycznej, zapobiega zwężaniu się źrenicy, a także w pooperacyjnych stanach zapalnych);
  • nepafenak (Nevanac - zapobieganie i leczenie bólu pooperacyjnego oraz pooperacyjnych stanów zapalnych).

Oprócz wymienionych leków istnieją także leki na zapalenie oka dostępne bez recepty. Przeważnie mają one naturalny skład i nie są tak skuteczne jak np. kortykosteroidy, ale w niektórych przypadkach mogą zahamować rozwijający się dopiero stan zapalny.

Zwykle mają one postać wygodnych do użycia kropli. Warto jednak pamiętać, że nawet stosując leki OTC, najlepiej skonsultować się z lekarzem, a przynajmniej dokładnie zapoznać z zaleceniami producenta.

Leki na jaskrę i zwężanie źrenic

Jedną z najczęściej występujących chorób oczu jest jaskra. Przeważnie jest ona spowodowana zbyt wysokim ciśnieniem wewnątrzgałkowym, które nieleczone prowadzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego.

Powstałe uszkodzenia są nieodwracalne i jaskry nie da się w pełni wyleczyć, można jednak podjąć kroki, by powstrzymać rozwój choroby i nie dopuścić do całkowitej utraty wzroku. W tym celu z reguły stosuje się leki na jaskrę. W Klasyfikacji ATC są one oznaczone symbolem S01E i podzielone na podgrupy:

• S01EA - Sympatykomimetyki stosowane w leczeniu jaskry:
  • brymonidyna (np. Alphagan, Oculobrim - leki na jaskrę w postaci kropli do oczu, zmniejszają ciśnienie wewnątrzgałkowe);
  • epinefryna;
• S01EB - Parasympatykomimetyki:
  • karbachol (Miostat - polski lek, do stosowania wewnątrzgałkowego, celem natychmiastowego zwężenia źrenicy przed zabiegiem operacyjnym w obrębie gałki ocznej);
  • pilokarpina (Pilocarpinum WZF - preparat do stosowania miejscowego, zmniejszający ciśnienie wewnątrzgałkowe, zalecany przy jaskrze z wąskim kątem przesączania);
• S01EC - Inhibitory dehydratazy (anhydrazy) węglanowej:
  • acetazolamid (Diuramid - lek do stosowania doustnego obniżający m. in. ciśnienie wewnątrzgałkowe);
  • brynzolamid (Azopt, Brinzolamide Genoptim, Optilamid - krople do oczu stosowane przy zbyt wysokim ciśnieniu wewnątrzgałkowym);
  • dorzolamid (np. Trusopt, Rozalin - krople do oczu zalecane przy nadciśnieniu ocznym, jaskrą z otwartym kątem, jaskrą torebkową);
• S01ED - beta-adrenolityki:
  • betaksolol (Betoptic, Optibetol - krople działające na nadciśnienie wewnątrzgałkowe związane z jaskrą z otwartym kątem);
  • karteolol (Carteol LP - krople do oczu o przedłużonym uwalnianiu substancji czynnej, stosowane w przewlekłej jaskrze z otwartym kątem);
  • tymolol (np. Cusimolol - krople stosowane w leczeniu podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego);
• S01EE - Analogi prostaglandyn:
  • bimatoprost (np. Bimaroz, Lumigan - leki na jaskrę zmniejszające ciśnienie oczne);
  • latanoprost (np. Akistan - stosowany nie tylko u pacjentów dorosłych, ale również młodzieży i dzieci);
  • tafluprost (Taflotan - lek przeznaczony dla dorosłych, stosowany wspomagająco w leczeniu β-adrenolitykami);
  • trawoprost (np. Travatan - może być stosowany u młodzieży i dzieci z nadciśnieniem oczym lub jaskrą dziecięcą);
• S01EX - Inne leki stosowane w leczeniu jaskry.

Czy dostępne są leki na jaskrę bez recepty? Żadnego z wymienionych wyżej leków nie można kupić bez przepisu lekarza. Leki obniżające ciśnienie wewnątrzgałkowe są specjalistycznymi środkami, których używać można wyłącznie zgodnie z zaleceniami specjalisty.

Wiele leków na jaskrę jest refundowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Niektóre refundacje przysługują seniorom, czyli pacjentom powyżej 75 roku życia, inne - wszystkim pacjentom ze zdiagnozowaną chorobą. O możliwość skorzystania ze zniżki warto więc zawsze zapytać lekarza przepisującego dane środki.

Przeciwwskazaniem do stosowania leków na jaskrę jest zawsze nadwrażliwość na substancję czynną lub jakąkolwiek inną zawartą w preparacie. Niektórych nie można przyjmować, chorując na niewydolność nerek czy kwasicę hiperchloremiczną.

Lekarza przepisującego leki należy więc poinformować o wszystkich chorobach współistniejących, a także o innych przyjmowanych środkach. Może zachodzić interakcja między preparatami na jaskrę, a niektórymi lekami przeciwbólowymi, ponieważ te ostatnie podnoszą czasami ciśnienie tętnicze krwi oraz ciśnienie oczne.

Leki na rozszerzenie źrenic

O ile leki stosowane przy jaskrze działają zwężająco na źrenice, o tyle w niektórych sytuacjach konieczne jest podawanie leków je rozszerzających. Kiedy? Przede wszystkim w diagnostyce i chirurgii okulistycznej. Dotyczy to choćby popularnego badania dna oka, czyli oftalmoskopii. Rozszerzenie źrenic można osiągnąć, podając specjalne preparaty, najczęściej w postaci kropli.

Działają one krótkotrwale, umożliwiając wykonanie badania lub zabiegu, po których źrenice szybko odzyskują swoją normalną postać. Leki takie również ujęte są w Klasyfikacji ATC, jako te z symbolem S01F, podzielone na dwie podgrupy:

• S01FA - Leki cholinolityczne:
  • atropina (Atropinum Sulfuricum WZF 1% - krople stosowane na rozszerzanie źrenic u okulisty, przed badaniami oczu, a także w leczeniu zapalenia tęczówki i ciałka rzęskowego);
  • tropikamid (Tropicamidum WZF 0,5% / 1% - stosowane w diagnostyce, np. przy wziernikowaniu dna oka, a także w czasie okołooperacyjnym);
• S01FB - Sympatykomimetyki, z wyłączeniem preparatów stosowanych w leczeniu jaskry
  • fenylefryna (Neosynepgrin POS - krople na rozszerzanie źrenic, stosowane przy badaniu dna oka, po zabiegach operacyjnych, a także przy zapaleniu jagodówki oraz diagnozowaniu zapalenia spojówki, tęczówki i ciałka rzęskowego).

Rozszerzanie się źrenic jest zjawiskiem fizjologicznym, występującym np. jako reakcja oka na ostre światło. Niekiedy jednak trzeba je farmakologicznie wspomóc, by móc przeprowadzić badanie lub zabieg, albo zapobiec wystąpieniu powikłań niektórych stanów zapalnych zlokalizowanych w obrębie oczu.

Bibliografia:

• Allan J. Flach, PharmD, MD, Frederick W. Fraunfelder, MD, Leki stosowane w okulistyce, wyd. Czelej https://czelej.com.pl/images/file/fragmenty%20ksiazek/Okulistyka%20Vaughan%20Asbury/okulistyka%20roz%203.pdf [11.09.2022].
• K. Antoniak, Farmakoterapia zakażeń bakteryjnych narządu wzroku, w: Postępy Farmakoterapii, Tom 65 · nr 2 · 2009 https://www.ptfarm.pl/pub/File/FP/2_2009/farmakoterapia%20itd.pdf [11.09.2022].
• M. Czarnecki, Glikokortykosteroidy oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne w terapii alergicznych chorób oczu, źródło: Przegląd Okulistyczny https://przegladokulistyczny.pl/glikokortykosteroidy-oraz-niesteroidowe-leki-przeciwzapalne-w-terapii-alergicznych-chorob-oczu [11.09.2022].
• M. H. Niżankowska, Co to jest jaskra i jakie są jej przyczyny?, źródło: Medycyna Praktyczna dla Pacjentów https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/jaskra/73325,jaskra [11.09.2022].
• M. Prost, Zapalenie spojówek u dorosłych, źródło: Medycyna Praktyczna dla Pacjentów https://www.mp.pl/pacjent/okulistyka/chorobyoczu/chorobyspojowki/83224,zapalenie-spojowek-u-doroslych [11.09.2022].