Leki na padaczkę

Zastosowanie i mechanizm działania leków przeciwpadaczkowych

Padaczka (zwana także epilepsją) jest jedną z najczęściej występujących chorób neurologicznych. Szacuje się, że cierpi na nią około 1% Polaków. Jest ona przewlekłą chorobą mózgu, wywoływaną przez różne czynniki (urazy, guzy, stany zapalne), a objawia się atakami wywoływanymi przez zaburzenia czynności bioelektrycznej mózgu.

Ataki polegają przede wszystkim na:

• drgawkach,
• utracie przytomności,
• wyprężaniu ciała,
• charakterystycznej „pianie z ust”.

Na szczęście dziś znane są leki przeciwpadaczkowe, które skutecznie niwelują objawy epilepsji. Wskazaniem do ich stosowania jest choroba zdiagnozowana, czyli z reguły taka, której atak pojawił się więcej niż raz.

Leki na padaczkę mają za zadanie ograniczać ilość występujących ataków lub - w przypadku ich pojawienia się - niwelować nasilenie objawów. Jak działają? Ich mechanizmy działania są różne i ze względu na to wyszczególnia się:

• leki blokujące kanały sodowe – wpływają na przewodnictwo bioelektryczne w mózgu, zapobiegając kolejnym wyładowaniom lub ich rozprzestrzenianiu się,
• leki blokujące kanały wapniowe – zapobiegają nadmiernemu pobudzeniu neuronów, przedłużając stan inaktywacji kanałów wapniowych w mózgu,
• leki aktywujące przekaźnictwo GABA-ergiczne – zapobiegają szerzeniu się aktywności drgawkowej w mózgu,
• leki blokujące przekaźnictwo glutaminergiczne – hamują pracę receptorów, z którymi łączą się aminokwasy pobudzające.

Na co – poza padaczką - znajdują zastosowanie leki przeciwpadaczkowe? M. in.:

• na migrenę – substancją zalecaną przy głębokich dolegliwościach migrenowych jest topiramat – lek blokujący przekaźnictwo glutaminergiczne,
• na nerwicę – niekiedy nerwicę lękową leczy się farmakologicznie z zastosowaniem leków na padaczkę,
• na depresję – depresja jest drugim obok nerwicy zaburzeniem o podłożu psychicznym, w którego leczeniu stosuje się niekiedy leki przeciwpadaczkowe (wyłącznie jednak na wyraźne wskazanie lekarza psychiatry),
• na padaczkę alkoholową – to rodzaj padaczki wywołany nadużywaniem alkoholu, którego toksyny powodują trwałe uszkodzenia kory mózgowej,
• w leczeniu bólu – silny ból to jeden z najczęstszych przypadków, w których leki przeciwpadaczkowe stosowane są „off label”, czyli poza wskazaniami; zaleca się je niekiedy w bólu neuropatycznym lub u chorych na nowotwory.

Po jakim czasie działają? Zależy to od rodzaju substancji, drogi jej podania oraz jej przeznaczenia. Niektóre stosowane są długofalowo, inne doraźnie. Działanie tych ostatnich musi być natychmiastowe.

Podział leków na padaczkę. Jakie to są leki przeciwpadaczkowe nowej generacji?

Leki przeciwpadaczkowe ujęte są w klasyfikacji ATC, w grupie N - układ nerwowy, jako podgrupa N03, przy czym jej podział wygląda następująco:

• N03AA – Barbiturany i pochodne (fenobarbital, prymidon)
• N03AB – Pochodne hydantoiny (fenytoina)
• N03AC – Pochodne oksazolidyny
• N03AD – Pochodne imidu kwasu bursztynowego (etosuksymid)
• N03AE – Pochodne benzodiazepiny (klonazepam)
• N03AF – Pochodne karboksamidu (karbamazepina, okskarbazepina)
• N03AG – Pochodne kwasów tłuszczowych (kwas walproinowy, tiagabina, wigabatryna)
• N03AX – Inne leki przeciwpadaczkowe (gabapentyna, lakozamid, lamotrygina, lewetyracetam, pregabalina, retygabina, topiramat)

Padaczkę leczy się farmakologicznie już od dawna, a stosowane do lego środki przez dziesiątki lat zmieniały się i były ulepszane. Dlatego dziś wyróżnia się aż trzy generacje leków przeciwpadaczkowych. Podobnie, jak w przypadku innych farmaceutyków, tak i tu leki starej generacji wywołują więcej działań niepożądanych lub działania te są bardziej zintensyfikowane.

Za leki na padaczkę nowej, czyli 3 generacji uważa się takie substancje jak: wigabatryna, lamotrygina, gabapentyna czy topiramat. Najnowsze leki to te wprowadzone już w XXI w., czyli styrypentol, pregabalina, retygabina, rufinamid, lakozamid, eslikarbazepina, parampanel.

Charakteryzują się one najmniejszą ilością wywoływanych skutków ubocznych i wysoką skutecznością, jednak o doborze odpowiednich środków powinien zawsze decydować lekarz w oparciu o pełen obraz kliniczny pacjenta.

Leki przeciwpadaczkowe pierwszego rzutu, stosowane w nowo zdiagnozowanych napadach ogniskowych to:

• karbamazepina,
• okskarbazepina,
• gabapentyna,
• lamotrygina,
• lewetiracetam,
• walproiniany.

Skutki uboczne i działania niepożądane stosowania leków przeciwpadaczkowych

Czy leki przeciwpadaczkowe są bezpieczne? Na to pytanie trudno udzielić jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ wiele zależy od indywidualnej reakcji organizmu na zastosowane substancje. Należy pamiętać, że właściwie wszystkie farmaceutyki wpływają na organizm, nie tylko w sposób zgodny ze wskazaniami.

Skutki uboczne leków stosowanych na padaczkę najczęściej wynikają z niewłaściwie dobranej dawki (głównie z przedawkowania). Do najczęściej występujących działań niepożądanych należą:

• dolegliwości żołądkowo-jelitowe,
• problemy z pamięcią i skupianiem uwagi,
• efekt intelektualnego spowolnienia,
• zmienność nastrojów,
• zawroty głowy.

Pacjenci stosujący leki przeciwpadaczkowe pytają też o związek między nimi a:

• alkoholem - leków na padaczkę absolutnie nie wolno łączyć z alkoholem – interakcja substancji może prowadzić do poważnych uszkodzeń wątroby, nerek lub mózgu,
• jazdą samochodem - po żadnych lekach wpływających na koncentrację nie powinno się prowadzić pojazdów ani obsługiwać maszyn; sama padaczka jest przeciwwskazaniem do prowadzenia auta, ponieważ nastąpienie ataku podczas jazdy grozi poważnymi konsekwencjami,
• masą ciała - nawet leki przeciwpadaczkowe nowej generacji mogą powodować tycie, u niektórych pacjentów wzmagają one apetyt, powodując zwiększoną podaż pokarmów,
• antykoncepcją - leki przeciwpadaczkowe indukujące enzymy wątrobowe przyspieszają metabolizm, przez co hormony są szybciej rozkładane i krócej obecne w organizmie – może to zmniejszać skuteczność antykoncepcji doustnej lub innych środków hormonalnych (np. implantów dopochwowych); leki na padaczkę nieindukujące enzymów nie powinny wpływać na skuteczność antykoncepcji,
• potencją - wszelkie leki o działaniu psychotropowym mogą wpływać na sprawność seksualną i libido pacjenta,
• wątroba - niewłaściwe stosowanie leków tego rodzaju może przyczyniać się do wystąpienia polekowego uszkodzenia wątroby; kondycja wątroby powinna być monitorowana podczas długotrwałego przyjmowania jakichkolwiek leków,
• wypadanie włosów - u niektórych pacjentów leki na padaczkę mogą wzmagać tzw. łysienie telogenowe, jednak jest to skutek występujący sporadycznie.

Czy można brać leki przeciwpadaczkowe, będąc w ciąży i karmiąc piersią?

Jak wygląda postępowanie, kiedy pacjentka chora na padaczkę jest w ciąży? Czy istnieją leki przeciwpadaczkowe bezpieczne dla kobiet ciężarnych?

Ciąża i karmienie piersią to szczególny czas w życiu każdej kobiety, ponieważ wówczas jej organizm połączony jest z organizmem dziecka i niemal wszystko to, co spożywa matka, wchłania się również do krwiobiegu rozwijającego się w jej macicy płodu lub potem – wraz z mlekiem do przewodu pokarmowego niemowlęcia.

Oczywiście nie wszystkie leki mogą być wówczas stosowane, tymczasem rozmaite dolegliwości, zaburzenia i choroby występują również wtedy, niekiedy nawet ze zdwojoną siłą, ponieważ organizm obciążony ciążą, a także karmieniem piersią bywa mniej odporny.

Czy leki przeciwpadaczkowe są teratogenne? W pewnym stopniu mogą wpływać na rozwijający się płód, jednak teratogenność leków nowej generacji jest mniejsza niż leków starszych. Te stosowane dawniej były bardziej niebezpieczne dla płodu lub dziecka żywiącego się mlekiem matki.

Leki najnowsze, w większym stopniu wolne od skutków ubocznych są bezpieczniejsze i zwykle właśnie one zaleca się kobietom ciężarnym i karmiącym. Lekarza prowadzącego należy koniecznie informować o planowaniu ciąży lub jej nieplanowanym zaistnieniu. Wówczas specjalista dobierze leczenie o jak najniższej szkodliwości.

Nazwy leków przeciwpadaczkowych na receptę i bez recepty

Lista leków na padaczkę dostępnych w Polsce jest dość długa. Dobre leki to takie, które zmniejszają liczbę ataków drgawkowych oraz łagodzą ich objawy, jednak o postępowaniu i wyborze konkretnych środków powinien zawsze decydować lekarz.

Czy istnieją leki przeciwpadaczkowe bez recepty? Preparaty przeciwdrgawkowe, wpływające na układ nerwowy są specjalistycznymi środkami, wymagającymi odpowiedniego, ścisłego dawkowania i określonego sposobu przyjmowania, dlatego kupić je można wyłącznie na receptę.

Leki na padaczkę przeważnie mają formę tabletek, jednak różne są w nich zawarte substancje czynne. Czy są refundowane? Około dwudziestu substancji przeciwpadaczkowych jest objętych refundacją Narodowego Funduszu Zdrowia.

Ceny tych leków są niższe dla pacjentów z różnymi stadiami choroby. Niektóre leki znajdują się także na liście preparatów całkowicie bezpłatnych dla pacjentów powyżej 75 roku życia (tzw. program 75+). O refundację NFZ-u warto więc zapytać lekarza przepisującego dane środki.

Bibliografia:

• W. Janiec, Leki przeciwpadaczkowe, w: W. Janiec, M. Pytlik, U. Cegieła (red.), Kompendium farmakologii (s. 93-104) Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL
• M. Peres, J. Mercante, F. Tanuri, M. Nunes, E. Zukerman, Zastosowanie topiramatu w zapobieganiu migrenie przewlekłej, w: Polski Przegląd Neurologiczny, 2008, tom 4, suplement C, https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/viewFile/19989/15692 [22.09.2022]
• M. Czapiński, Padaczka – Wybór leku przeciwpadaczkowego u chorego uszkodzeniem wątroby i nerek, Centrum Leczenia Padaczki i Migreny w Krakowie [22.09.2022]
• J. Szyndler, D. Ryglewicz, Interakcje leków przeciwdrgawkowych, w: Polski Przegląd Neurologiczny, 2005, tom 1, nr 2
• Poradnictwo dotyczące dylematów w kwestiach antykoncepcji, Ginekologia po Dyplomie 06/2019
• M. Bosak, Padaczka, źródło: Medycyna Praktyczna dla Pacjentów https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/choroby/146293,padaczka [22.09.2022]
• I. Halczuk, Postępy w leczeniu padaczki, w: Neurologia Praktyczna, 2015; 3(84): 5-1
• M. Bosak, Leki nowej generacji w leczeniu padaczki, w: Neurologia po Dyplomie 02/2019 https://podyplomie.pl/neurologia/32171,leki-nowej-generacji-w-leczeniu-padaczki [22.09.2022]
• E. Nagańska, Teratogenny wpływ leków przeciwpadaczkowych, w: Polski Przegląd Neurologiczny, 2012, tom 8, nr 3 https://journals.viamedica.pl/polski_przeglad_neurologiczny/article/viewFile/22919/18158 [22.09.2022]