Leki przeciwpsychotyczne

Czym są neuroleptyki?

Podstawą leczenia różnych schorzeń, zaburzeń i dolegliwości psychicznych są neuroleptyki. Co to takiego? Jest to grupa leków o działaniu przeciwpsychotycznym o interesującej historii.

Pierwszy neuroleptyk został bowiem odkryty niejako przypadkowo w połowie ubiegłego stulecia. Wtedy to, podczas podawania pacjentom leku znieczulającego o nazwie chloropromazyna odkryto, że oprócz działania znieczulającego wykazuje ona jeszcze inne - uspokajające. Zaczęto ją wówczas stosować również w tym celu, u pacjentów z zaburzeniami psychicznymi.

Czy jest różnica między nauroleptykami, a psychotropami?

Neuroleptyki, to jeden z rodzajów psychotropów, obok środków przeciwlękowych, nasennych, antydepresyjnych itd. Leki psychotropowe, to szersza grupa obejmująca substancje stosowane przy wszelkich zaburzeniach o naturze psychicznej.

Jak działają neuroleptyki? Przede wszystkim wykazują działanie uspokajające, dlatego leki przeciwpsychotyczne podaje się w stanach pobudzenia i nadmiernego napięcia.

Po jakim czasie działają? Ich stosowanie z reguły ma charakter długotrwały, a na pierwsze efekty trzeba czekać od kilku dni do nawet kilkunastu tygodni.

Zależy to od głębokości zaburzeń, rodzaju i dawki leku oraz reakcji organizmu na daną substancję. Najczęstsze sposoby podania takich leków to droga doustna lub iniekcje.

Zastosowanie leków przeciwpsychotycznych. Na co stosuje się neuroleptyki?

Na co są i kiedy należy przyjmować neuroleptyki? Głównie znajdują one zastosowanie w takich dolegliwościach jak:

• Bezsenność. Substancją przeciwpsychotyczną stosowaną najczęściej w walce z bezsennością jest kwetiapina. Przyjmowana w odpowiednich dawkach i zgodnie z zaleceniami lekarza nie powinna uzależniać i jest względnie bezpieczna. Neuroleptyki na sen stosuje się również u pacjentów geriatrycznych.
• Urojenia. Leki przeciwpsychotyczne głównie zalecane są w leczeniu chorób psychicznych przebiegających z urojeniami, omamami, halucynacjami, a nawet takimi objawami jak szumy uszne (tylko, gdy mają one podłoże psychiczne, a nie laryngologiczne). Jedną z takich chorób jest schizofrenia, w leczeniu której neuroleptyki są często wykorzystywane.
• ADHD. Wiele zależy od przebiegu i stopnia zaburzenia. Neuroleptyki stosuje się przede wszystkim w leczeniu ADHD z napadami agresji.
• Nerwica. Choroba ta co prawda nie powoduje urojeń i halucynacji, ale towarzyszą jej stany lękowe. Neuroleptyki podaje się na lęki celem ich zniwelowania poprzez psychiczne wyciszenie organizmu.
• Depresja. Leczenie tej choroby zwykle opiera się o stosowanie antydepresantów, jednak nie u wszystkich pacjentów przynosi ono dobre rezultaty. Neuroleptyki zaleca się zwykle osobom, u których leki przeciwdepresyjne nie są skuteczne lub wręcz pogłębiają objawy. Ich działanie polega na efektach: neuroplastycznym, prokognitywnym i przeciwlękowym, co przynosi poprawę ogólnego samopoczucia psychicznego, niwelując niepokój i poprawiając zdolności adaptacyjne. Niekiedy w depresji zaleca się nauroleptyki aktywizujące, czyli działające odwrotnie do tych uspokajających i wyciszających, ponieważ choroba często prowadzi do apatii i niechęci do działania.
• OCD (zaburzenia obsesyjno-kompulsywne). W tym schorzeniu zaleca się przede wszystkim dwa neuroleptyki – arypiprazol i risperidon. Jest ono zaliczane do zaburzeń lękowych, a przede wszystkim objawia się różnego rodzaju natręctwami. Neuroleptyki ze względu na swoje wyciszające działanie wspomagają niwelowanie natręctw i pomagają pozbyć się związanych z nimi lęków i niepokojów.
• Choroba Alzheimera. Neuroleptyki atypowe (rysperydon, olanzapinę, kwetiapinę) podaje się przede wszystkim przy tzw. objawach wytwórczych choroby (urojeniach, halucynacjach), zaczynając od dawek minimalnych i zwiększając je systematycznie, o ile organizm chorego reaguje właściwie.
• Tiki nerwowe. Leczenie tików nerwowych bazuje z reguły na terapii behawioralnej oraz farmakologii. Podstawą tej ostatniej są neuroleptyki klasyczne i atypowe, które dzięki swojemu działaniu uspokajającemu niwelują objawy, a także zmniejszają napięcie emocjonalne przyczyniające się do występowania tików.

Rodzaje i wszystkie generacje neuroleptyków

Neuroleptyki to grupa leków, w której wyróżnia się wiele rodzajów substancji. Podział najbardziej ogólny obejmuje:

• Neuroleptyki klasyczne (in. typowe). Stosowane są przede wszystkim przy zaburzeniach z towarzyszeniem objawów wytwórczych (omamów, halucynacji, urojeń). Wykazują stosunkowo silne działanie uspokajające, wyciszające, działają przeciwdrgawkowo. Nazywa się je również neuroleptykami 1 generacji, ponieważ są one najstarsze spośród tego rodzaju środków. Zalicza się do nich np. leki fenotiazynowe o właściwościach przeciwwymiotnych, przeciwlękowych, antyhistaminowych i przeciwautystycznych.
• Neuroleptyki atypowe, czyli leki przeciwpsychotyczne 2 i 3 generacji. Nowsze i ulepszone w stosunku do klasycznych. Mechanizm ich działania jest bardzo podobny, jednak wywołują one mniej efektów ubocznych, w mniejszym stopniu wpływając na układ pozapiramidowy i układ hormonalny. Najnowsze neuroleptyki (dopuszczone do obiegu w USA w 2015 roku) to tzw. LAI (long-acting injections) – leki o przedłużonym działaniu. Niektóre z nich działają aż trzy miesiące po jednorazowej iniekcji, co oznacza, że roczna kuracja ogranicza się do czterech zastrzyków.

Stare i nowe neuroleptyki ujęte są w Klasyfikacji ATC, w grupie N – układ nerwowy, a konkretnie w podgrupie N05A – Leki przeciwpsychotyczne (jako jeden z rodzajów leków psycholeptycznych N05). Ich podział obejmuje:

• N05AA – Pochodne fenotiazyny z łańcuchem alifatycznym (chloropromazyna, lewomepromazyna, promazyna)
• N05AB – Pochodne fenotiazyny z podstawnikiem piperazynowym (perazyna, prochlorperazyna)
• N05AC – Pochodne fenotiazyny z podstawnikiem piperydynowym
• N05AD – Pochodne butyrofenonu (haloperydol)
• N05AE – Pochodne indolu (lurazydon, sertindol, zyprazydon)
• N05AF – Pochodne tioksantenu (chloroprotyksen, flupentyksol, zuklopentyksol)
• N05AG – Pochodne difenylobutylopiperydyny
• N05AH – Pochodne diazepiny, oksazepiny i tiazepiny (klozapina, kwetiapina, olanzapina)
• N05AK – Neuroleptyki stosowane w późnych dyskinezach
• N05AL – Pochodne benzamidu (amisulpryd, sulpiryd, tiapryd)
• N05AN – Sole litu (lit – węglan litu)
• N05AX – Inne leki przeciwpsychotyczne (arypiprazol, paliperydon, rysperydon)

Czy neuroleptyki szkodzą? Skutki uboczne leków przeciwpsychotycznych

Wszystkie leki - zarówno te na dolegliwości somatyczne, jak i psychiczne - wywołują mniej lub bardziej zauważalne działania niepożądane.

Neuroleptyki także nie są wolne od skutków ubocznych, przy czym środki starszej generacji wywołują ich znacznie więcej.

Czy szkodzą? Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Specjalista powinien zawsze decydować, czy ich przyjmowanie spowoduje u pacjenta więcej pożytecznych, czy negatywnych skutków.

Najczęściej występujące po nich fizyczne skutki uboczne to:

• Tycie. Wiele leków psychotropowych może wpływać na masę ciała, poprzez swój wpływ na gospodarkę hormonalną organizmu. Niektóre z nich zaburzają też łaknienie, co wywołuje wahania wagi. Po których neuroleptykach się nie tyje? Objaw ten rzadziej i w mniejszym natężeniu występuje po środkach najnowszej generacji.
• Zaparcia. Niektóre leki psychotropowe działają na zakończenia nerwowe obecne nie tylko w mózgu, ale również w jelitach, co skutkuje utrudnionym wypróżnianiem. Zaparcia mogą dodatkowo wzmagać efekt wzrostu masy ciała.
• Brak okresu. Neuroleptyki starej generacji w znacznym stopniu wpływają na układ hormonalny, wywołując różne objawy w jego strony. U kobiet może to skutkować rozregulowaniem cyklu menstruacyjnego, a nawet brakiem miesiączki.
• Suchość w jamie ustnej lub ślinotok.
• Bóle głowy.
• Senność i uczucie zmęczenia.
• Zaburzenia rytmu serca.

Większe ryzyko wystąpienia efektów niepożądanych niesie za sobą niewłaściwe stosowanie leków przeciwpsychotycznych. Długotrwale stosowane neuroleptyki klasyczne niekiedy uszkadzają mózg, dlatego wszelkie niepokojące objawy należy niezwłocznie konsultować z lekarzem prowadzącym.

W ten sposób można dostosować leczenie do potrzeb organizmu i uniknąć późnych powikłań. Leki stosowane przy dolegliwościach psychicznych wywołują przede wszystkim szereg niechcianych efektów właśnie ze strony psychiki.

W przypadku neuroleptyków mogą to być:

• Brak emocji, określany też pacjentów jako pustka w głowie. Działanie uspokajające, wyciszające i nasenne powoduje otępienie w odbieraniu bodźców i reagowaniu na nie. Wszelkie emocje wydają się zatem być niejako przygaszone i słabiej odczuwane.
• Spadek libido. Zagłuszanie emocji środkami tego typu oraz ich wpływ na hormony skutkują czasem obniżoną sprawnością seksualną oraz zmniejszoną ochotą na seks.
• Spadek koncentracji. Ogólne otępienie wywoływane przez leki przeciwpsychotyczne (szczególnie te klasyczne) powoduje, że pacjenci miewają problemy z koncentracją i zapamiętywaniem, a ich zdolności poznawcze są osłabione.

Przeciwwskazaniami do stosowania neuroleptyków są:

• nadwrażliwość na substancję zawartą w leku,
• łączenie leków z alkoholem (łączenie alkoholu z jakimikolwiek substancjami psychoaktywnymi może być groźne nie tylko dla zdrowia, ale i życia, ponieważ alkohol potęguje ich działanie),
• złośliwy zespół neuroleptyczny,
• niewydolność wątroby,
• niewydolność nerek,
• niektóre schorzenia neurologiczne.

Lekarza przepisującego leki przeciwpsychotyczne należy bezwzględnie poinformować o wszelkich obecnych chorobach i wszystkich przyjmowanych substancjach.

Jak przebiega odstawienie neuroleptyków?

Jak odstawić neuroleptyki, by zrobić to bezpiecznie, nie powodując szkód w funkcjonowaniu organizmu?

Odstawianie wszelkich leków psychotropowych powinno odbywać się szczególnie ostrożnie i pod okiem specjalisty. Zaprzestawanie przyjmowania niektórych z nich musi być powolne i mieć postać systematycznego zmniejszania dawek.

Zrezygnowanie z ich stosowania z dnia na dzień może być groźne w skutkach, wywołać nawrót choroby, nasilenie objawów itd. Bezpieczny sposób na odstawienie neuroleptyków zależy w dużej mierze przyjmowanej dawki, rodzaju substancji, choroby, na którą były zażywane itd.

Środków tego rodzaju nie można jednak nigdy odstawiać samodzielnie, bez konsultacji z psychiatrą.

Czy neuroleptyki uzależniają? Odpowiedź na to pytanie zależy od kilku czynników:

• rodzaju stosowanej substancji,
• dawkowania,
• indywidualnej skłonności organizmu do uzależnień.

Leki nowej generacji są ogólnie bezpieczniejsze w stosowaniu i mają mniejszą zdolność do uzależniania. Większość z nich można przyjmować długotrwale, a później bezpiecznie odstawić, oczywiście po konsultacji lekarskiej.

Neuroleptyki dostępne bez recepty i na receptę - spis leków

Lista neuroleptyków dostępnych w Polsce jest dość długa.

Czy istnieją leki przeciwpsychotyczne bez recepty? Można kupić w aptekach środki o właściwościach sedacyjnych – uspokajające, usypiające, bez przepisu lekarza.

Nie są to jednak typowe neuroleptyki. Te stanowią grupę specjalistycznych, silnych leków wydawanych wyłącznie na zlecenie lekarza.

Najlepiej, kiedy receptę na leki przeciwpsychotyczne wystawia psychiatra, na podstawie szczegółowego wywiadu z pacjentem, obserwacji i ewentualnych badań.

Wykaz neuroleptyków dostępnych w Polsce jest długi. Zarówno najsilniejsze z nich, jak i te o słabszym działaniu kupić można tylko z przepisu lekarza, podobnie jak większość innych leków psychotropowych.

Bibliografia:

• B. Łoza, S. Murawiec, Leki przeciwpsychotyczne w postaci długodziałających iniekcji w leczeniu schizofrenii — nowe standardy terapii, w: Psychiatry 2015; 12, 3: 119–127
• M. Gaweł, Farmakoterapia w chorobie Alzheimera, w: Neurologia po Dyplomie 2018/06, https://podyplomie.pl/neurologia/31513,farmakoterapia-w-chorobie-alzheimera [06.02.2023]
• M. Skalski, Jakie leki należy stosować w leczeniu bezsenności?, w: Medycyna po Dyplomie, 2019/05, https://podyplomie.pl/medycyna/32578,jakie-leki-nalezy-stosowac-w-leczeniu-bezsennosci [06.02.2023]
• W. Krzyszkowiak, M. Kuleta-Krzyszkowiak, E. Krzanowska, Leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD) i zaburzeń powiązanych (OCRD), w: Psychiatria Polska 2019; 53(4): 825–843
• L. Cichoń, I. Jelonek, M. Janas-Kozik, ADHD – wskazówki praktyczne: farmakoterapia i prowadzenie dokumentacji, w: Psychiatria Psychologiczno-Kliniczna, 2017, 17 (4), p. 270–273
• B. Łoza, Neuroleptyki działające przeciwdepresyjnie, w: Neuropsychiatria. Przegląd Kliniczny Review of Clinical Neuropsychiatry VOL. 5 (NR 3)/2013: 153-157
• J. Meder i inni, Leki przeciwpsychotyczne w praktyce lekarza psychiatry. Leczenie pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii lekoopornej, w: Psychiatria Polska, 2008, XLII, 6: 859–873