Leki na depresję

Co to są antydepresanty? Podział leków na depresję

We współczesnym świecie różnego rodzaju choroby i zaburzenia na tle psychicznym są powszechnie występującym problemem. Na ich powstawanie składa się wiele przyczyn, spośród których wiodącymi są przewlekły stres i wszechobecna presja. Do tego dochodzą takie czynniki jak niewłaściwy tryb życia, niezdrowa dieta, brak odpoczynku itd.

Nadmierne obciążenie nimi organizmu skutkuje nie tylko objawami somatycznymi, ale też zaburzeniami o charakterze psychicznym. Osoby nieradzące sobie z wymagającą codziennością sięgają po alkohol, popadają w apatię, zmagają się z natrętnymi myślami itd. Jedną z najczęściej występujących chorób psychicznych jest depresja.

To groźna i podstępna choroba, która niekiedy rozwija się latami, nie dając początkowo zbyt wyraźnych objawów. Bywa, że sam chory nie zdaje sobie sprawy z rozwijających się dolegliwości, kładąc pogorszone samopoczucie na karb zmęczenia, niewyspania itp.

Nieleczona depresja może doprowadzić do bardzo poważnych konsekwencji, a w skrajnych przypadkach – nawet do śmierci pacjenta, dlatego jej objawów nie wolno lekceważyć, a w przypadku ich wystąpienia należy niezwłocznie rozpocząć terapię.

Zwykle polega ona na farmakologii i podaniu antydepresantów. Co to takiego?

Jest to grupa leków odpowiedzialna przede wszystkim za uzupełnianie niedoborów hormonów, których obniżony poziom skutkuje stanem depresyjnym. Są to głównie: serotonina, dopamina i noradrenalina. Leki przeciwdepresyjne podwyższają ich stężenie, prowadząc do remisji choroby i zapobiegając jej nawrotom.

Leki na depresję ujęte są w Klasyfikacji ATC i należą do grupy N – Układ nerwowy, a dokładniej – do jej podgrupy N06 – Leki psychoanaleptyczne. Oznaczone są one symbolem N06A – Leki przeciwdepresyjne, a ich podział wygląda następująco:

1. N06AA - Niewybiórcze inhibitory wychwytu zwrotnego monoamin – substancje czynne:

• amitryptylina;
• doksepina;
• klomipramina;
• maprotylina;
• opipramol;

2. N06AB - Wybiórcze inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny:

• citalopram;
• escitalopram;
• fluoksetyna;
• fluwoksamina;
• paroksetyna;
• sertralina;

3. N06AF - Niewybiórcze inhibitory monoaminooksydazy (MAO);

4. N06AG - Inhibitory monoaminooksydazy (MAO) typu A:

• moklobemid;

5. N06AX - Inne leki przeciwdepresyjne:

• agomelatyna;
• bupropion (chlorowodorek bupropionu);
• duloksetyna;
• mianseryna;
• mirtazapina;
• reboksetyna;
• tianeptyna;
• trazodon;
• wenlafaksyna;
• wortioksetyna.

Leki przeciwdepresyjne mają już swoją dość długą historię i dlatego rozróżnia się wśród nich leki starej i nowej generacji. Wszystkie środki działające na układ nerwowy wywołują mniej lub więcej skutków ubocznych.

W ubiegłym wieku, aż do jego lat 90. Tzw. lekami pierwszego rzutu zalecanymi w stanach depresyjnych były tzw. leki trójpierścieniowe (zwane również trójcyklicznymi). Były to takie substancje, jak amitryptylina, dezipramina, imipramina, klomipramina, nortryptylina i doksepina. Do dziś stosuje się je w psychiatrii, jednak rzadko od nich rozpoczyna się terapię. Podobne działanie do wymienionych substancji wykazują czteropierścieniowe leki przeciwdepresyjne, np. maprotylina.

Zarówno leki trój- jak i czteropierścieniowe mogą powodować uczucie zmęczenia, zaburzenia snu, nadpobudliwość, niepokój, agresję itd.

Najnowsze leki przeciwdepresyjne wykazują wielowymiarowe działanie, jednocześnie zmniejszając ilość wywoływanych efektów niepożądanych. Należą do nich głównie substancje z podgrupy N06AX: wortioksetyna, mianseryna, mirtazapina, trazodon, nefazodon, tianeptyna.

Działanie i dawkowanie leków na depresję

Jak działają leki na depresję? Wykazują one różne mechanizmy działania i w zależności od nich dzieli się je na wymienione wyżej podgrupy.

Wybiórcze inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (w skrócie SSRI) są często lekami pierwszego rzutu, czyli od nich rozpoczyna się terapię. Hamują one powrotny transport serotoniny do komórki nerwowej, dzięki czemu wzrasta stężenie hormonu w mózgu.

Leki z grupy SNRI hamują transport zwrotny nie tylko serotoniny, ale też noradrenaliny, dzięki czemu w mózgu wzrasta poziom obu hormonów.

Leki IMAO (inhibitory monoaminooksydazy) blokują natomiast działanie substancji odpowiedzialnej za rozkładanie serotoniny, noradrenaliny i dopaminy, dzięki czemu ich stężenie w organizmie zwiększa się. Ze względu na mnogość tych mechanizmów, niekiedy trudno jest od razu trafić na skuteczną terapię.

Kiedy leki na depresję nie działają, może to oznaczać ich niewłaściwy dobór i konieczność wprowadzenia zmian do zastosowanego leczenia. Efektów jednak nie można spodziewać się natychmiast. Po jakim czasie działają leki na depresję? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ czas ten zależy choćby od indywidualnej odpowiedzi organizmu.

Zwykle jednak na poprawę samopoczucia trzeba poczekać minimum dwa tygodnie od rozpoczęcia terapii. Tak naprawdę więc dopiero po kilku tygodniach przyjmowania leków przeciwdepresyjnych można stwierdzić, czy pomagają one, czy też konieczna jest ich zmiana.

Ile lat można brać leki na depresję? Nie jest to w żaden sposób konkretnie określone. Jedyną osobą, która jest w stanie zdecydować, jak długo pacjent powinien brać takie leki, jest lekarz psychiatra. Decyduje on nie tylko o odpowiednim dawkowaniu preparatów, ale również o czasie, w jakim należy je przyjmować.

Ze względu na skutki uboczne, terapię z reguły skraca się do minimum, jednak z drugiej strony - ryzyko związane z odstawieniem środków nie może być wyższe niż korzyści płynące z ich zażywania. Dawkowanie zawsze należy konsultować z lekarzem prowadzącym. W zależności od stanu pacjenta lub ewentualnych zmian samopoczucia dobierze on najwłaściwszą ilość przyjmowanej substancji.

Samowola pacjenta może w tym wypadku prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Leki przeciwdepresyjne nie powinny być w żadnym wypadku traktowane jak doraźne środki na sen czy poprawę nastroju.

Skutki uboczne przyjmowania leków przeciwdepresyjnych

Leki przeciwdepresyjne zwykle przyjmuje się długotrwale, dlatego pacjenci często zastanawiają się nad konsekwencjami ich stosowania i wywoływanymi przez nie skutkami ubocznymi. Szkodliwość tego rodzaju leków wraz z postępem technologicznym jest coraz mniejsza, ponieważ nowoczesne preparaty niwelują ilość działań niepożądanych.

Niemniej jednak, nawet antydepresanty nowej generacji mogą wchodzić w interakcje z innymi lekami lub wywoływać efekty uboczne, choć nie u każdego pacjenta będą one jednakowo nasilone.

Warto wiedzieć, jakie jest związek między lekami przeciwdepresyjnymi a:

• tyciem - wiele spośród leków starszej generacji (np. trójcykliczne) u niektórych pacjentów wywołują efekt tycia, negatywnie wpływając na metabolizm; nowsze leki niwelują ten objaw, choć nadal wiele zależy od indywidualnej reakcji organizmu;
• potencją - niektórzy mężczyźni stosujący antydepresanty mogą zauważyć u siebie pogorszenie sprawności seksualnej czy też spadek popędu seksualnego; nie ma to związku z poziomem testosteronu, na który leki nie powinny mieć wpływu, ale bardziej na pracę całego układu rozrodczego; mogą niekiedy pojawić się problemy z erekcją – zaobserwowanie tego rodzaju objawów powinno być niezwłocznie skonsultowane z lekarzem;
• wzrokiem – leki przeciwdepresyjne nie mają dużego wpływu na funkcjonowanie narządu wzroku; jeśli jednak podczas ich stosowania zauważalne są niepokojące zmiany, należy poinformować o nich lekarza prowadzącego i – w razie potrzeby – udać się do okulisty;
• wypadaniem włosów - sama choroba depresyjna powoduje często wypadanie włosów będące efektem ogólnego osłabienia organizmu – objaw taki należy zawsze zgłosić lekarzowi;
• sercem - badania pokazują, że depresja i choroby serca są często chorobami współistniejącymi, dlatego psychiatra i kardiolog powinni pozostawać we współpracy wobec pacjentów dotkniętych obiema dolegliwościami;
• trądzikiem - leki psychotropowe mogą zaostrzać różne zmiany skórne, w tym łojotok, łuszczycę czy właśnie trądzik;
• prowadzeniem samochodu - podczas stosowania leków wpływających na ośrodkowy układ nerwowy nie powinno się prowadzić pojazdów, istnieją jednak antydepresanty nie wpływające na zdolność prowadzenia auta, dlatego najlepiej zapytać o to lekarza przepisującego leki;
• ciążą - czy istnieją leki przeciwdepresyjne bezpieczne w ciąży? Niektóre z nich mogą mieć wpływ na rozwijanie się płodu, dlatego gdy lekarz przepisuje leki na depresję, a ma miejsce planowanie ciąży lub ciąża już istniejąca, należy go o tym poinformować. Zawsze to specjalista musi zdecydować, czy przyjmowanie leków jest w danym przypadku potrzebne i ewentualnie jakie preparaty należy zastosować.

Czy leki na depresję uzależniają? Nie. Niekiedy nie można ich odstawić z dnia na dzień ze względu spodziewaną zbyt silną reakcję organizmu i trzeba to robić stopniowo, jednak w przypadku antydepresantów nie można mówić o uzależnieniu jako takim. Ich długotrwałe stosowanie wynika zawsze z potrzeb organizmu, a nie jego „przyzwyczajenia” do zawartych w środkach substancji.

Interakcje antydepresantów z innymi substancjami

Niektóre leki wchodzą w interakcje nie tylko z innymi lekami, ale też substancjami zawartymi w pożywieniu, a nawet… ze słońcem. Okazuje się, że rzeczywiście część leków przeciwdepresyjnych z grupy SSRI rzeczywiście powoduje hiperpigmentację skóry, zatem opalanie podczas ich przyjmowania nie jest wskazane.

Istnieją także zależności między lekami na depresję a używkami - alkoholem czy narkotykami. Zarówno wszelkie substancje psychoaktywne, jak i leki psychotropowe działają na ośrodkowy układ nerwowy. Połączenie takie wzmaga więc ich działanie i może być bardzo groźne dla zdrowia, a nawet życia pacjenta.

Przyjmując tego rodzaju środki, należy ograniczyć do piwa bezalkoholowego i innych napojów „bez procentów”.

Czasem pacjenci zastanawiają się również nad interakcją leków przeciwdepresyjnych z ziołami i różnymi ekstraktami roślinnymi. Ostrożności nigdy za wiele, ponieważ niektóre zioła mogą wywoływać rozmaite reakcje organizmu, a nawet wpływać na pracę układu nerwowego. Część z nich wykazuje działanie uspokajające (melisa, kozłek lekarski, a nawet rumianek) inne, takie jak adaptogeny roślinne (a wśród nich ashwaghanda czy żeń-szeń) – dodają energii i życiowej witalności.

Te ostatnie teoretycznie powinny pozytywnie wpływać w stanach depresyjnej apatii, jednak ich łączenie z lekami psychotropowymi należy zawsze skonsultować z lekarzem.

Nawet kawa, a szczególnie spożywanie jej większych ilości, może działać psycho-aktywizująco i wchodzić w reakcję z działaniem leków przeciwdepresyjnych. Najlepiej więc zachować umiar, a najlepiej umówić ze specjalistą stosowaną dietę i przyjmowanie jakichkolwiek innych substancji.

Leki na depresję bez recepty - wykaz preparatów

Czy można kupić leki na depresję bez recepty? Istnieją preparaty (głównie o naturalnym składzie ziołowym), które wykazują podobne właściwości i poprawiają nastrój oraz dodają życiowej witalności. Jakie są najskuteczniejsze? Trudno powiedzieć, ponieważ – tak jak na silne leki psychotropowe wydawane z przepisu lekarza – tak i na łagodne leki na depresję reakcja organizmu może być różna.

Przykładowe nazwy leków przeciwdepresyjnych bez recepty to:

• Deprim - naturalny, ziołowy lek na łagodne stany depresji, na bazie wyciągu z dziurawca, niweluje objawy takie jak obniżenie nastroju, brak chęci do działania, nadmierna senność, problemy z koncentracją;
• Depresanum - suplement diety zawierający inozytol, L-tryptofan i wyciąg z kwiatu szafranu, pomaga ustabilizować nastrój i przywrócić równowagę emocjonalną.

Istnieje jeszcze wiele preparatów bez recepty pozwalających na wyciszenie organizmu podczas wzmożonego stresu czy napięcia emocjonalnego (np. Narvomix, Valerin). Nie można jednak nazwać ich lekami przeciwdepresyjnymi, ponieważ w stanach depresyjnych często występują takie objawy jak:

• apatia,
• senność,
• brak energii życiowej,
• mała motywacja do działania,
• niechęć do aktywności fizycznej i intelektualnej,

a środki o właściwościach uspokajających mogą je wręcz pogłębić. Należy również pamiętać, że środkami dostępnymi bez recepty można się jedynie doraźnie wspomóc. Zaobserwowanie jakichkolwiek objawów depresji należy bezwzględnie skonsultować z lekarzem psychiatrą. Brak odpowiedniego leczenia grozi rozwojem choroby, prowadzącej do bardzo poważnych konsekwencji.

Silne leki na depresję na receptę - spis i nazwy popularnych preparatów

Najskuteczniejsze leki na depresję to jednak te, które kupić można wyłącznie na receptę. Ze względu na ich silne działanie należy zawsze stosować je zgodnie ze wskazaniami lekarza prowadzącego, a ewentualne występowanie efektów ubocznych – niezwłocznie mu zgłaszać. Jak już zostało wspomniane, mechanizmy ich działania są różne.

Najczęściej podnoszą one w mózgu poziom tzw. „hormonów szczęścia” – serotoniny, dopaminy, noradrenaliny, co skutkuje poprawą psychicznego samopoczucia i jego ustabilizowaniem.

Przykłady popularnych leków na depresję dostępnych na receptę to:

• Cital - zawiera cytalopram – inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny, stosowany jako lek na depresję oraz środek zapobiegający nawrotom choroby;
• Lerivon - lek czteropierścieniowy zawierający mianserynę, stosowany w leczeniu objawów depresyjnych różnego pochodzenia;
• Trittico - lek przeciwdepresyjny zawierający trazodon, stosowany w leczeniu depresji o rozmaitym podłożu, również tej z towarzyszącymi stanami lękowymi;
• Mirtor - jeden z najsilniejszych leków na depresję nowej generacji, zawierający mirtazapinę, zwiększa neuroprzekaźnictwo serotoniny i noradrenaliny, wskazany w leczeniu epizodów głębokiej depresji;
• Pramolan - zawiera opipramol, inhibitor wychwytu zwrotnego monoamin, stosowany głównie w leczeniu stanów lękowych, również tych towarzyszących depresji;
• Asertin - lek z grupy SSRI, zawiera setralinę, zalecany w epizodach głębokiej depresji, lękach napadowych, zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych,
• Bioxetin - zawiera fluoksetynę z grupy SSRI, stosowana w epizodach głębokiej depresji, zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych, a także w bulimii,
• Wellbutrin - lek na depresję z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i dopaminy, substancja czynna – bupropion.

Nazw leków przeciwdepresyjnych można wymienić o wiele więcej. Najlepiej więc, kiedy psychiatra decyduje o ich wyborze, dobiera odpowiednie dawkowanie i informuje pacjenta o sposobach przyjmowania danego preparatu. Ile kosztują leki na depresję?

Ceny środków są różne, w zależności od producenta, zawartej substancji, jej stężenia itd. Niektóre leki częściowo są refundowane przez NFZ, więc nie trzeba płacić za nie pełnej kwoty. O to, czy dany lek jest refundowany warto więc zapytać lekarza przepisującego.

Bibliografia:

• W. Rybicka, Jakie leki stosuje się w depresji?, źródło: Medycyna Praktyczna dla Pacjentów https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/227600,jakie-leki-stosuje-sie-w-depresji [13.09.2022]
• J. Borowiecka-Kluza, Depresja, źródło: Medycyna Praktyczna dla Pacjentów https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/69882,depresja [13.09.2022]
• A. Wysokiński, I. Kłoszewska, Wilazodon – nowy wielofunkcyjny lek przeciwdepresyjny, w: Psychiatria, Tom 10, Nr 2 https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/35885/32084 [13.09.2022]
• M. Urban-Kowalczyk, Leczenie biologiczne w psychiatrii, Klinika Zaburzeń Afektywnych i Psychotycznych UM w Łodzi http://a.umed.pl/psychiatria/dydaktyka/2018/Leczenie%20biologiczne%20w%20psychiatrii.pdf [13.09.2022]
• M. Lew-Starowicz, Leki przeciwdepresyjne a zaburzenia pożądania – jak zapobiegać, jak leczyć?, w: Psychiatria po Dyplomie 2014/01 https://podyplomie.pl/psychiatria/16027,leki-przeciwdepresyjne-a-zaburzenia-pozadania-jak-zapobiegac-jak-leczyc [13.09.2022]
• M. Litwińska-Bołtuć, Wpływ leków stosowanych w psychiatrii na narząd wzroku, w: Okulistyka po Dyplomie, 2019/02 https://podyplomie.pl/okulistyka/32477,wplyw-lekow-stosowanych-w-psychiatrii-na-narzad-wzroku [13.09.2022]
• Depresja w chorobach serca, w: Kardiologia po Dyplomie 2012/03 https://podyplomie.pl/kardiologia/08837,depresja-w-chorobach-serca?page=2# [13.09.2022]
• I. Błażewicz, W. Barańska-Rybak, Reakcje skórne po lekach psychotropowych, w: Dermatologia po Dyplomie, 2015/02 https://podyplomie.pl/dermatologia/18121,reakcje-skorne-po-lekach-psychotropowych [13.09.2022]