Leki przeciwbólowe

Czym są i jak działają leki przeciwbólowe?

Leki przeciwbólowe towarzyszą dziś ludziom na niemalże każdego dnia. Sięga się po nie już przy błahych napięciowych bólach głowy, dolegliwościach miesiączkowych, czy bólu mięśni po intensywnym treningu.

Gdyby nie one, nawet ból wywołany procesami fizjologicznymi znacząco utrudniałby codzienne funkcjonowanie, nie mówiąc o poważniejszych schorzeniach.

Współcześnie, nawet przy zaawansowanych chorobach nowotworowych, które kiedyś były podłożem niewyobrażalnych męczarni, pacjentom podaje się środki skutecznie uśmierzające ból i uwalnia ich od fizycznego cierpienia.

Jak działają leki przeciwbólowe i na czym polega ich skuteczność? Mechanizmy działania są różne dla różnych substancji czynnych. Niektóre z nich wpływają na cały ośrodkowy układ nerwowy (OUN), inne – bezpośrednio w miejscu objętym stanem zapalnym.

Stąd podział na działanie ogólne i działanie miejscowe. Te pierwsze hamują lub ograniczają procesy analizy bodźców bólowych docierających do mózgu z uszkodzonego miejsca ciała.

Drugie, leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, wpływają natomiast bezpośrednio na nerwy, hamując syntezę prostaglandyn (hormonów regulujących procesy fizjologiczne) w miejscu uszkodzenia.

To, jaki lek przeciwbólowy zastosować, zależy w dużej mierze od nasilenia dolegliwości oraz „rodzaju bólu”. Jak szybko i ile działa taki środek?

Większość tego rodzaju medykamentów zaczyna łagodzić ból po ok. 30 minutach. W tym czasie dostają się one do krwiobiegu i są skuteczne przez kilka godzin, w zależności od rodzaju i stężenia substancji czynnej.

Rodzaje leków przeciwbólowych. Co zawierają?

Leki przeciwbólowe różnią się przede wszystkim zawartą w nich substancją czynną uśmierzającą ból. Pierwszym wyróżnianym rodzajem są niesteroidowe leki przeciwzapalne. Działają one miejscowo, w obszarze objętym uszkodzeniem.

Zawarte w nich, najbardziej popularne substancje to:

• ibuprofen – tabletki przeciwbólowe z ibuprofenem są powszechnie stosowane przy częstych bólach głowy, mięśni, zębów, bólach miesiączkowych, a także przy gorączce,
• diklofenak,
• naproksen,
• ketoprofen,
• kwas acetylosalicylowy,
• metamizol,
• nimesulid,
• meloksykam.

Środki tego rodzaju stosuje się przy dolegliwościach o łagodnym lub umiarkowanym natężeniu, podobnie, jak leki przeciwbólowe z paracetamolem. Paracetamol wykazuje jednak działanie ogólne, wpływając na ośrodkowy układ nerwowy.

Na bóle silne (np. towarzyszące chorobom nowotworowym, zaawansowanym chorobom stawów itd.) zaleca się narkotyczne leki przeciwbólowe z silnymi substancjami, takimi jak:

• morfina,
• kodeina,
• tramal.

Leki przeciwbólowe ze wszystkich grup występują w rozmaitych postaciach. Najpopularniejsze są te w tabletkach, jednak oprócz nich dostępne są środki:

• do rozpuszczenia w wodzie i picia – w postaci rozpuszczalnych tabletek lub w proszku;
• w ampułkach do robienia zastrzyków domięśniowych lub dożylnych – stosowane w przypadku bólu o silnym natężeniu;
• do stosowania miejscowego – w żelu, maści, kremie, sprayu – aplikowane na skórę w miejscu uszkodzenia ciała, wchłaniają się przez skórę, np. z ketoprofenem;
• w czopkach – np. dla niemowląt, które nie potrafią jeszcze połykać leków;
• w syropie – dla dzieci starszych.

Zastosowanie leków przeciwbólowych – na co pomagają?

Preparaty do walki z bólem to jedne z najpopularniejszych środków farmaceutycznych stosowanych przez pacjentów. Kiedy sięga się po najczęściej? Zazwyczaj zażywa się leki przeciwbólowe na:

• Ból zęba - często uporczywy i wywołujący ogólny spadek samopoczucia. Mogą pomóc na niego zarówno leki o działaniu ogólnym, jak i miejscowym. Substancjami najczęściej wybieranymi są paracetamol i ibuprofen, dostępne bez recepty (OTC), stosowane także na ból po wyrwaniu zęba,
• Ząbkowanie - u najmłodszych pacjentów zaleca się podawanie środków w czopkach doodbytniczych (zbyt wczesne podawanie syropów grozi zachłyśnięciem dziecka).
• Napięciowy ból głowy – charakteryzujący się dolegliwościami o średnim nasileniu, ustępujący po popularnych środkach OTC.
• Kręgosłup i rwę kulszową - przy łagodnym bólu pomóc mogą popularne tabletki przeciwbólowe, a przy silniejszych dolegliwościach zaleca się leki na receptę z diklofenakiem czy nimesulidem.
• Stawy – przy lekkich dolegliwościach pomogą niesteroidowe leki przeciwzapalne, natomiast w poważnych schorzeniach stawów czasem konieczne jest podawanie leków narkotycznych.
• Na miesiączkę i związany z nią ból brzucha - powszechnie stosowane są tabletki z paracetamolem i ibuprofenem, jednak przy bardziej nasilonych dolegliwościach lekarz przepisać może np. lek zawierający nimesulid działający miejscowo.
• Zatoki - leki przeciwbólowe na ból zlokalizowany w zatokach niekiedy zawiera też substancję obkurczającą śluzówkę i tym samym ułatwiającą swobodne oddychanie (np. pseudoefedrynę).
• Hemoroidy - można na nie stosować leki w tabletkach o działaniu ogólnym lub maści przeciwbólowe, jednak zawsze należy poradzić się farmaceuty lub lekarza.
• Ból żołądka - niektóre leki przeciwbólowe mogą działać drażniąco na żołądek i nasilać dolegliwości bólowe, dlatego najlepiej, jeśli postępowanie zaleci lekarz.
• Oparzenia - szczególnie rozległe i głębokie oparzenia przyczyniają się do bardzo silnych dolegliwości bólowych, niekiedy konieczne jest dożylne podawanie pacjentowi leków opioidowych, a nawet wprowadzenie go w stan śpiączki farmakologicznej. W przypadku lekkich oparzeń pomóc sobie można tabletkami przeciwbólowymi.
• Na kaca - powszechnie stosowane są tabletki na ból głowy towarzyszący kacowi, jednak w tym wypadku trzeba być wyjątkowo ostrożnym, gdyż niektóre leki wchodzą w interakcje ze spożytym wcześniej alkoholem i mogą wywoływać skutki niepożądane.
• Przy złamaniach - w zależności od rodzaju i stopnia złamania stosuje leki o różnym stężeniu.
• Na ból ucha - leki przeciwbólowe nie mogą zastąpić terapii zwalczającej stan zapalny, a jedynie powinny ją uzupełniać. U dzieci można zastosować leki w syropie.
• Ból różnych narządów wewnętrznych (np. trzustki, nerek, wątroby) - jeśli ból utrzymuje się przez dłuższy czas, należy niezwłocznie udać się do lekarza.

Opioidowe leki przeciwbólowe na receptę

Zdarzają się sytuacje, w których „standardowe” tabletki z paracetamolem, czy ibuprofenem nie są skuteczne i zachodzi konieczność zastosowania silnych leków przeciwbólowych na receptę.

Ich najsilniejszą wersją są leki opioidowe. Czym są i skąd wzięła się ich nazwa? Powstała ona od receptorów opioidowych zlokalizowanych w ośrodkowym układzie nerwowym człowieka, odpowiedzialnych za odczuwanie bólu.

Mocne leki przeciwbólowe działają na nie bezpośrednio i hamują ich aktywność, dzięki czemu dolegliwości zostają zniwelowane. Środki takie stosuje się w przypadku poważnych schorzeń lub uszkodzeń ciała, w których ból jest bardzo nasilony.

Przykładami takich sytuacji są rozległe lub głębokie oparzenia, czy też ostatnie stadia chorób nowotworowych. Na liście silnych leków przeciwbólowych znajdują się zarówno tzw. słabe opioidy, takie jak:

• kodeina,
• dihydrokodeina,
• tramadol,

jak i opioidy mocne, a wśród nich:

• morfina,
• fentanyl,
• buprenorfina,
• metadon,
• tapentadol,
• oksykodon,
• petydyna.

Wszystkie te leki przeciwbólowe dostępne są wyłącznie na receptę, ponieważ ich niewłaściwe stosowanie może być bardzo groźne dla zdrowia i życia.

Ich dawkowanie musi być zawsze ściśle określone przez lekarza. Zażywanie tego rodzaju środków uzależnia i wywołuje szereg działań niepożądanych.

Najsilniejszy lek przeciwbólowy na receptę dostępny w Polsce to morfina. Stosuje się ja powszechnie u pacjentów w ostatnim stadium raka, kiedy uśmierzanie przez nią bólu ma większą wagę niż wywoływane przez nią efekty uboczne.

Nieopioidowe leki przeciwbólowe dostępne bez recepty

O ile zażywanie leków opioidowych zdarza się stosunkowo rzadko i jedynie w przypadku bardzo nasilonych dolegliwości bólowych, o tyle stosowanie leków przeciwbólowych bez recepty jest praktyką powszechną i częstą.

Leki nieopioidowe działają słabiej, ale też wywołują znacznie mniej skutków niepożądanych i nie uzależniają w tak wysokim stopniu. Choć pamiętać należy, że od bardzo wielu substancji leczniczych można się uzależnić, dlatego warto stosować je rozważnie, a najlepiej pod nadzorem lekarza.

Silny lek przeciwbólowy bez recepty to z reguły taki, w którym substancja czynna jest bardziej stężona (zawiera np. 1000 mg paracetamolu czy 400 mg ibuprofenu). Mocnych leków należy używać tylko w przypadku bardziej nasilonych dolegliwości.

Czy istnieją naturalne leki przeciwbólowe? Są rośliny i zioła wykazujące właściwości przeciwzapalne i niwelujące ból. Należą do nich choćby imbir, kurkuma czy goździki. Zwalczanie bólu naturalnymi metodami nie zawsze jednak jest skuteczne.

Czy leki przeciwbólowe są bezpieczne? Czy mogą szkodzić?

Jak już zostało wspomniane, leki przeciwbólowe mogą wywoływać rozmaite skutki uboczne, w tym:

• senność,
• uczucie zmęczenia,
• otępienie,
• zawroty głowy,
• nadmierną potliwość,
• zaparcia,
• nudności i wymioty,
• podrażnienie wątroby i żołądka.

Niestety im mocniejszy lek, tym więcej niepożądanych efektów może się ujawnić lub mogą być one silniejsze. Na co szkodzą silne leki przeciwbólowe? Wpływają one bezpośrednio na układ nerwowy człowieka oraz na jego układ pokarmowy, uszkadzając go toksynami.

Szczególnie niebezpieczne są interakcje tego rodzaju środków z innymi lekami i alkoholem. Skutki uboczne mogą zostać wówczas znacznie nasilone i prowadzić do poważnych powikłań.

Czy istnieje lek na ból nieuszkadzający wątroby? Każdy może zaszkodzić, jeśli jest nieodpowiednio stosowany. Natomiast nawet najsilniejsze leki mogą nie powodować uszkodzeń, jeśli zażywa się je we właściwy sposób.

Na przyjmowanie środków przeciwbólowych trzeba szczególnie uważać w ciąży, przy karmieniu piersią, czy przy wrzodach żołądka. O tym, jakie leki można wówczas zażywać, powinien decydować lekarz.

Podobnie w przypadku chemioterapii i niektórych chorób, np. zakrzepicy, przy której wiele medykamentów (w tym paracetamol i substancje przeciwzapalne) nie jest wskazanych.

Bezpieczny lek przeciwbólowy to taki, który stosowany jest odpowiedzialnie i adekwatnie do występujących dolegliwości.

Dawkowanie najlepiej jest uzgadniać ze specjalistą, aby uniknąć nie tylko efektów niepożądanych, ale również uzależnienia.

Warto również pamiętać, że możliwe jest uczulenie na leki przeciwbólowe, np. te zawierające kwas acetylosalicylowy. Reakcja alergiczna może być poważna (obrzęk utrudniający oddychanie) i wymagać natychmiastowej pomocy medycznej.

Lista przykładowych leków przeciwbólowych

Lista leków przeciwbólowych dostępnych w Polsce jest bardzo długa. Począwszy od łagodnych środków o niewielkim stężeniu substancji czynnej, takich jak Apap, czy Ibuprom, skończywszy na silnych lekach zawierających morfinę, np. Sevredolu.

Pomiędzy tymi grupami leków znajduje się jeszcze wiele różnych preparatów o działaniu ogólnym lub miejscowym, przeciwbólowym lub przeciwbólowo-przeciwzapalnym. Niektóre z nich zalecane są przy dolegliwościach o średnim, inne o wysokim nasileniu. Wśród popularnych leków przeciwbólowych warto wymienić takie jak:

• Mel - stosowany w bólach kostno-stawowych;
• Doreta - zawiera paracetamol i tramadol;
• Dexak - niesteroidowy lek przeciwzapalny stosowany głównie przy bólach mięśniowych, kostno-stawowych, miesiączkowych, bólu zębów;
• Nimesil -głównym wskazaniem do stosowania są bóle menstruacyjne i dużym nasileniu;
• Solpadeine - zawiera paracetamol, fosforan kodeiny i kofeinę, stosowany przy bólach różnego pochodzenia o średnim nasileniu;
• Skudexa - lek opioidowy stosowany do krótkotrwałego leczenia ostrego bólu;
• Ketonal - lek niesteroidowy stosowany w bólach reumatycznych, kostno-stawowych i innych;
• Accordeon - opioidowy lek przeciwbólowy zawierający chlorowodorek oksykodonu;
• Aulin - niesteroidowy lek przeciwzapalny stosowany przy ostrych dolegliwościach bólowych i bolesnym miesiączkowaniu;
• Olfen - dostępny w tabletkach i żelu, posiada właściwości przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe;
• Codipar - lek na bazie paracetamolu, nie działa przeciwzapalnie;
• Combo -lek opioidowy zawierający tramadol i paracetamol;
• OxyContin - opioidowy lek przeciwbólowy o przedłużonym uwalnianiu, zawiera chlorowodorek oksykodonu.

Bibliografia:

• J. Woroń: Opioidowe leki przeciwbólowe, w: Chirurgia po dyplomie, 2017/06 [dostęp online: 19.06.2022].
• P. Niewiński: Ból i jego leczenie, UM we Wrocławiu, Katedra i Zakład Farmakologii Klinicznej [dostęp online: 19.06.2022].
• Leki przeciwbólowe (analgetyki), Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Wydział Lekarski, [dostęp online: 19.06.2022]
• W. Leppert, J. Wordliczek: Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego u chorych na nowotwory z bólem, w: Palliative Medicine in Practice 2018, tom 12, nr 1.