Leki nasenne i uspokajające

Leki nasenne i na uspokojenie - czy faktycznie działają?

Współczesny tryb życia wielu ludzi - nadmiar obowiązków, ciągły pośpiech, stres w pracy, nieregularne posiłki itd. - sprawia, że coraz trudniej jest trzymać nerwy na wodzy. Wszechobecna presja i zmęczenie odbijają się na psychice, powodując drażliwość, uczucie rozbicia, trudności z zasypianiem i często ogólny spadek formy.

Są to sytuacje, w których pacjenci coraz częściej i chętniej sięgają po leki na wyciszenie i uspokojenie. Pozwalają one odprężyć się, odpocząć i wyspać, co poprawia samopoczucie psychiczne i fizyczne.

Sięganie po środki farmaceutyczne w stanach silnego lub przewlekłego stresu może być zatem pożyteczne dla organizmu, jednak trzeba to robić rozważnie i najlepiej pod okiem specjalisty. Nie zawsze potrzebne jest stosowanie leków na uspokojenie od psychiatry.

Niekiedy wystarczą środki dostępne bez recepty, ale nawet w ich przypadku należy dokładnie dobrać dawkowanie i przyjmować je przez odpowiedni czas.

Działanie leków uspokajających jest różne, w zależności od zawartych w nich substancji. Są one ujęte w klasyfikacji leków ATC, w grupie N - Układ nerwowy i oznaczone symbolem N05C (Leki nasenne i uspokajające).

Ich podział obejmuje następujące podgrupy:

• N05CA - Barbiturany,
• N05CB - Preparaty złożone zawierające barbiturany,
• N05CC - Aldehydy i ich pochodne,
• N05CD - Pochodne benzodiazepiny,
• N05CE - Pochodne piperydynodionu,
• N05CF - Leki o strukturze podobnej do pochodnych benzodiazepiny,
• N05CH - Agoniści receptora melatoniny,
• N05CM - Inne leki nasenne i uspokajające,
• N05CX - Preparaty złożone zawierające leki nasenne i uspokajające, z wyłączeniem barbituranów.

Niekiedy zaleca się stosowanie leków nasennych nowej generacji. Są to zaleplon, zolpidem lub zopiklon (tzw. leki „Z”), należące do podgrupy N05CF.

W stosunku do leków starszych (barbituranów czy pochodnych benzodiazepiny) powodują one mniej skutków ubocznych, są zatem bezpieczniejsze w stosowaniu, co nie oznacza jednak, że całkiem pozbawione są wad.

Kiedy stosować leki uspokajające oraz ułatwiające zasypianie?

Kiedy pojawia się napięcie nerwowe, a sen nie chce nadejść lub często jest przerywany, należy najpierw zastanowić się, czy farmakologia rzeczywiście jest potrzebna. Czasem warto zacząć od domowych, naturalnych metod, zanim sięgnie się po leki na uspokojenie i na trudności w zasypianiu. Można stosować różne ćwiczenia uspokajające, metody relaksacyjne, słuchać wyciszającej muzyki czy zadbać o tzw. higienę snu.

Istnieją jednak sytuacje, w których sposoby takie są nieskuteczne i rozpoczęcie leczenia farmakologicznego jest nieuniknione.

Leki nasenne dość często podaje się np. w demencji u osób starszych lub w chorobie Alzheimera. Otępienie związane z tymi chorobami wielokrotnie wiąże się z lękiem, brakiem porozumienia z otoczeniem, dezorientacją. Stany takie wywołują silny stres, a wraz z nim pewne objawy psychotyczne, jak urojenia czy omamy.

Zwykle w pierwszej kolejności stosuje się wobec pacjentów z otępieniem metody niefarmakologiczne, kiedy jednak okazują się one nieskuteczne, należy włączyć leczenie środkami uspokajającymi celem poprawienia samopoczucia.

Lek uspokajający w stanach lękowych (związanych z otępieniem lub innymi chorobami o podłożu psychicznym) ma na celu wyciszenie i niwelowanie strachu, będącego często podłożem silnego napięcia.

Leki uspokajające działają też na agresję towarzyszącą wielu chorobom psychicznym. Napięcie nerwowe objawia się bowiem w różny sposób i wywołuje szereg rozmaitych reakcji, a reakcje agresywne są jednym z typów zachowań osób pod wpływem stresu.

Trudności z zasypianiem to natomiast objaw charakterystyczny dla okresu menopauzy. Wiele przechodzących ją kobiet ma problem ze snem, czemu winne są zaburzenia gospodarki hormonalnej. Stosowanie leków nasennych przy menopauzie powinno być konsultowane z lekarzem, szczególnie kiedy przyjmowane są one równolegle z innymi środkami, np. hormonalnymi.

Ponieważ leki na uspokojenie i leki nasenne nigdy nie pozostają obojętne wobec ludzkiego organizmu i zawsze powodują mniej lub więcej skutków ubocznych, istnieją przeciwwskazania do ich stosowania, wśród których najważniejsze to:

• nadwrażliwość na którykolwiek składnik leku,
• niektóre choroby psychiczne,
• uzależnienie od alkoholu,
• uszkodzenia niektórych organów wewnętrznych, w tym mózgu, wątroby, nerek.

Jeśli w którymś z tych przypadków zażywanie tego rodzaju środków jest potrzebne, trzeba koniecznie zgłosić się do lekarza po poradę.

Skutki uboczne przyjmowania leków na uspokojenie i sen

Skoro leki nasenne i uspokajające często wywołują jakieś efekty niepożądane. Czego można spodziewać się podczas ich stosowania? Najczęściej występujące skutki uboczne to:

• uczucie senności i zmęczenia,
• poczucie zobojętnienia,
• ograniczenie przeżyć emocjonalnych,
• drażliwość,
• spowolnione myślenie,
• problemy z koncentracją (większość środków na uspokojenie to leki, po których nie można prowadzić samochodu!),
• zaburzenia pamięci,
• przy lekach działających zwiotczająco na mięśnia - zaburzenia mowy i ruchomości,
• pogłębienie problemów ze snem po odstawieniu leków.

To tylko część działań niepożądanych wywoływanych przez leki na sen i uspokojenie. Oczywiście im więcej leków tego rodzaju się przyjmuje, lub im dłużej trwa ich stosowanie, tym większe jest ryzyko ich wystąpienia. Niewłaściwe używanie takich środków może ponadto prowadzić do uzależnienia, a w konsekwencji - po ich odstawieniu - do zespołu abstynencyjnego.

Przyjmowanie leków na uspokojenie jest niewskazane przy karmieniu piersią, a także przy nadużywaniu alkoholu i kawy (kofeina jako substancja o właściwościach pobudzających może obniżać ich skuteczność).

Warto też mieć na uwadze, że niektóre leki uspokajające obniżają ciśnienie, więc ich stosowanie przy jakichkolwiek zaburzeniach układu krążenia musi być skonsultowane z lekarzem.

Leków uspokajających i usypiających nie powinny stosować kobiety w ciąży, szczególnie bez porozumienia z lekarzem. Większość z nich jest niewskazana ze względu na brak badań świadczących o ich nieszkodliwości.

Są jednak wśród nich substancje - w tym pochodne benzodiazepin - dla których ciąża jest wyraźnym przeciwwskazaniem do stosowania i takie, które są w niej bezwzględnie zakazane (temazepam).

Uzależnienie i przedawkowanie leków nasennych i uspokajających

Czy istnieją leki nasenne, które nie uzależniają? Nie wszystkie substancje zwarte w tego rodzaju środkach uznawane są za uzależniające, jednak długotrwałe przyjmowanie wszelkich farmaceutyków tego rodzaju (nawet tych ziołowych) może spowodować problemy z zasypianiem po ich odstawieniu.

Za najbardziej uzależniające uznaje się barbiturany, choć także pochodne benzodiazepin czy tzw. leki „Z” mogą wywołać zależność organizmu, a w przypadku odstawienia - zespół abstynencyjny, objawiający się przede wszystkim:

• drażliwością,
• uczuciem niepokoju,
• drżeniem rąk,
• nadmierną potliwością,
• zaburzeniami krążenia,
• niekiedy - zaburzeniami świadomości, urojeniami.

Na pytanie, jak odstawić leki nasenne, kiedy spowodowały już one psychiczne i fizyczne uzależnienie, nie ma prostej i jednoznacznej odpowiedzi. U jednych pacjentów wystarczy, że z dnia na dzień przestaną używać danej substancji i organizm po pewnym czasie przyzwyczai się do nowej sytuacji, a u innych wywoła to szereg nieprzyjemnych objawów zespołu odstawiennego i konieczna będzie pomoc specjalisty.

Z problemem uzależnienia najlepiej zgłosić się do lekarza. W przypadku uzależnienia od chemicznych środków psychoaktywnych można udać się do lekarza rodzinnego. Niekiedy wystarczy, kiedy monitoruje on proces odstawiania tych środków, innym razem może skierować pacjenta do psychologa lub psychiatry.

Stosowanie leków nasennych niesie za sobą nie tylko ryzyko uzależnienia, ale też przedawkowania. Najczęściej jedno wynika wręcz z drugiego - uzależnienie powoduje, że organizm potrzebuje coraz większych dawek leków, by osiągnąć spodziewany efekt.

To prowadzi do przyjmowania coraz większych ilości substancji, a w rezultacie do ich przedawkowania. W łatwy sposób przedawkować można szczególnie barbiturany i pochodne benzodiazepin.

Co się stanie, jak się przedawkuje leki uspokajające lub nasenne? Jest to stan niebezpieczny dla zdrowia i życia, a objawami zatrucia są zwykle utrata przytomności i zapaść krążeniowa. W najcięższych przypadkach prowadzi do porażenia układu oddechowego, a w konsekwencji - do śmierci.

Leki na uspokojenie i sen bez recepty - wykaz

Wielu pacjentów środki wyciszające traktuje doraźnie i przyjmuje je tylko w stanach zwiększonego napięcia nerwowego. Wówczas pomóc mogą leki na uspokojenie bez recepty.

Często mają one naturalny, ziołowy skład, a ich zażywanie jest bezpieczniejsze niż przyjmowanie silnych leków, np. barbituranów. Popularnymi przykładami preparatów OTC są:

• Valerin Forte - zawiera wyciąg z kozłka lekarskiego, lek ziołowy na uspokojenie i wspomagający zasypianie, zalecany w łagodnych stanach napięcia nerwowego;
• Neospasmina - preparat zawierający wyciąg z owoców głogu i korzenia kozłka lekarskiego, stosowany pomocniczo w leczeniu zaburzeń nerwowych oraz jako naturalny lek na sen, ułatwiający zasypianie;
• Kalms - tabletki ziołowe na bazie szyszek chmielu, wspomaga sen, łagodzi napięcie nerwowe o niedużym nasileniu, jego skuteczność wynika z długotrwałego stosowania;
• Valused - preparat ziołowy, zawierający wyciąg z korzenia kozłka, szyszek chmielu i ziela męczennicy, łagodzi objawy napięcia nerwowego, ułatwia zasypianie;
• Nervomix Forte - zawiera wyciąg z kozłka, szyszek chmielu, liścia melisy i ziela dziurawca, wykazuje działanie uspokajające, zalecany w stanach nadpobudliwości nerwowej i zaburzeniach zasypiania;
• Antinervinum - preparat zawierający nalewkę z kozłka i głogu oraz wyciąg z szyszek chmielu, zalecany w stanach napięcia nerwowego i przy utrudnionym zasypianiu.

Oprócz środków na bazie ziół dużą popularnością cieszą się preparaty zawierające melatoninę. To hormon odpowiedzialny za regulowanie biologicznego zegara człowieka. Jest naturalnie wytwarzana przez organizm, jednak w stanach napięcia i trudnościach z zasypianiem można przyjmować ją w lekach lub suplementach diety.

To dla wielu osób skuteczna metoda na sen, jednak jej stosowanie warto skonsultować z lekarzem, by dobrać odpowiednią dawkę i określić czas przyjmowania. Popularny lek na sen bez recepty zawierający ten hormon to Melatonina LEK-AM.

Kiedy pojawiają się problemy ze snem, a w ciągu dnia napięcie nerwowe lub emocjonalne zbyt silnie daje o sobie znać, warto zacząć terapię od naturalnych preparatów. Są one bezpieczniejsze, niektóre z nich można przyjmować długotrwale bez obaw o uzależnienie i nie wywołują tyle skutków ubocznych, co silne środki chemiczne.

Oprócz preparatów ziołowych istnieją inne jeszcze leki uspokajające i nasenne bez recepty, np. Dorminox - lek na sen przeznaczony dla pacjentów dorosłych, zawierający doksylaminę zaliczaną do substancji przeciwhistaminowych.

Leki nasenne i na uspokojenie na receptę - spis

Jeśli preparaty ziołowe nie przynoszą spodziewanych rezultatów, a napięcie utrzymuje się lub pogłębia, należy niezwłocznie udać się do lekarza. Czy lekarz rodzinny może przepisać leki uspokajające?

Tak, przy dolegliwościach tego rodzaju można iść najpierw do lekarza rodzinnego, który na podstawie szczegółowego wywiadu wstępnie ustali przyczynę problemu i albo sam spróbuje go rozwiązać, albo skieruje pacjenta do specjalisty. Lekarzem zajmującym się zaburzeniami snu oraz stanami napięcia nerwowego jest psychiatra.

On najlepiej w razie konieczności dobierze odpowiednią terapię farmakologiczną, ustali dawkowanie leków i czas oraz sposób ich przyjmowania. Spis leków uspokajających na receptę oraz wykaz leków na sen dostępnych w Polsce są bardzo długie.

Zawierają one wiele substancji czynnych o różnych mechanizmach działania, dlatego najlepiej, kiedy o ich wyborze zadecyduje specjalista. Popularne środki na uspokojenie i leki nasenne na receptę to np.:

• TritticoCR - lek przeciwdepresyjny, stosowany również jako lek na sen. Zawiera chlorowodorek trazodonu, łagodzi napięcia lękowe o podłożu depresyjnym, ułatwiając zasypianie.
• Hydroxizinum VP / Hydroxizinum Adamed - zawiera chlorowodorek hydroksyzyny, czyli substancję o działaniu przeciwhistaminowym, stosowany jako lek uspokajający i lek na sen. Wycisza organizm i działa spazmolitycznie. Łagodzi stany napięcia nerwowego i ułatwia spokojne zasypianie.
• Pramolan - zawiera dichlorowodorek opipramolu, ma działanie przeciwlękowe i uspokajające.
• Diazepam Desitin - jest długo działającą pochodną benzodiazepiny, stosowany jako lek uspokajający, przeciwlękowy, przeciwdrgawkowy i nasenny.
• Olanzapina Mylan - lek stosowany w stanach manii i schizofrenii. Wykazuje działanie przeciwpsychotyczne i stabilizuje nastrój.
• Noctis - lek nasenny zawierający wodorobursztynian doksylaminy. Stosowany w krótkotrwałym leczeniu zaburzeń snu - problemów z zasypianiem, częstego wybudzania nocnego, wczesnego budzenia porannego.
• Dormicum - zawiera midazolam działający uspokajająco i nasennie, przeciwlękowo, przeciwdrgawkowo i zwiotczająco mięśnie.
• Dobroson - substancja czynna to zopiklon, wskazaniem do stosowania jest krótkotrwałe leczenie bezsenności.
• Stilnox - zawiera zolpidem, lek na sen z grupy imidazopirydyn, przeznaczony do krótkotrwałego leczenia bezsenności.

Silne leki nasenne dostępne na receptę przeznaczone są dla pacjentów dorosłych, chyba że lekarz zdecyduje inaczej. Nie wolno stosować ich samemu, bez konsultacji z lekarzem, ponieważ wiele z nich wykazuje właściwości uzależniające i wywołuje szereg efektów niepożądanych.

Bibliografia:

• T. Parnowski, A. Borzym, K. Broczek, A. Mastalerz-Migas, T. Szafrański, Rekomendacje leczenia pobudzenia u chorych z otępieniem dla lekarzy POZ, w: Lekarz POZ 4/2018
• J. W. Pęksa, K. Dembe, Leczenie uzależnienia od leków nasennych i uspokajających w Podstawowej Opiece Zdrowotnej - współpraca lekarza i psychologa, w: Psychoterapia, 4 (195) 2020 http://www.psychoterapiaptp.pl/uploads/PT_4_2020/37Peksa_Psychoterapia_4_2020.pdf [19.07.2022]
• M. Berezińska, A. Lorenc-Duda, J. B. Zawilska, Ramelteon - lek nasenny nowej generacji, w: Farmakologia Polska, 2010, 66(3): 173-178 https://www.ptfarm.pl/pub/File/Farmacja%20Polska/2010/03-2010/04%20%20Ramelteon.pdf [19.07.2022]
• K. Krawczyk, Problemy ze snem u kobiet w ciąży, źródło: Medycyna Praktyczna dla Pacjentów https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/wywiady/163864,problemy-ze-snem-u-kobiet-w-ciazy [19.07.2022]
• S. Awgul, A. Uździcki, P. Żelazny, A. Pawlik, Farmakologiczne leczenie bezsenności - obecnie dostępne terapie oraz nowe kierunki badań, w: Farmacja Współczesna, 2018; 11: 207-214 https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2019/04/Farmacja_4_2018_02.pdf [19.07.2022]