Leki przeciwzapalne i przeciwreumatyczne

Jak działają leki przeciwzapalne i przeciwreumatyczne?

Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, to jedne z najpopularniejszych środków, stosowane przez pacjentów z bardzo różnymi dolegliwościami, począwszy od zwykłych infekcji, takich jak zapalenie gardła. Ich przyjmowanie jest względnie bezpieczne, choć należy pamiętać, że żadne farmaceutyki nie są wolne od działań niepożądanych.

Mechanizm działania takich środków polega na hamowaniu działania cyklooksygenazy (COX). Jest to enzym, za pomocą którego powstają związki chemiczne będące informatorami komórkowymi.

W konsekwencji hamowana zostaje synteza prostaglandyn - grupy hormonów odpowiedzialnych za wytwarzanie reakcji bólowej i innych objawów zapalenia (obrzęków, gorączki).

Działanie przeciwzapalne leków tego rodzaju różni się od działania antybiotyków tym, że te ostatnie niszczą bakterie odpowiedzialne za powstawanie stanu chorobowego, tymczasem lek przeciwzapalny nie wykazuje takich właściwości.

Jaki jest podział środków zwalczających ból i zapalenie?

W Klasyfikacji ATC w grupie M - układ mięśniowo-szkieletowy pierwsza z podgrup to M01 - Leki przeciwzapalne i przeciwreumatyczne, podzielone na:

• M01A - Niesteroidowe leki przeciwzapalne i przeciwreumatyczne
  • M01AA - Pochodne butylopirazolidyny
  • M01AB - Pochodne kwasu octowego i związki o podobnej strukturze (aceklofenak, acemetacyna, diklofenak, indometacyna)
  • M01AC - Oksykamy (lornoksykam, meloksykam, piroksykam)
  • M01AE - Pochodne kwasu propionowego (deksketoprofen, flurbiprofen, ibuprofen, ketoprofen, naproksen)
  • M01AG - Fenamaty (kwas tolfenamowy)
  • M01AH - Koksyby (celekoksyb)
  • M01AX - Inne niesteroidowe leki przeciwzapalne i przeciwreumatyczne (benzydamina, glukozamina, kwas chondroitynosiarkowy, nabumeton, nimesulid)
• M01B - Preparaty złożone zawierające leki przeciwzapalne i przeciwreumatyczne
  • M01BA - Preparaty złożone zawierające leki przeciwzapalne i przeciwreumatyczne oraz kortykosteroidy
  • M01BX - Preparaty złożone zawierające leki przeciwzapalne i przeciwreumatyczne oraz inne leki
• M01C - Swoiste leki przeciwreumatyczne
  • M01CA - Pochodne chinoliny
  • M01CB - Związki złota,
  • M01CC - Penicylamina i leki o podobnej strukturze
  • M01CX - Inne swoiste leki przeciwreumatyczne

Na pytanie, który lek przeciwzapalny jest najbardziej bezpieczny i skuteczny, trudno jednoznacznie odpowiedzieć. Zależy to od umiejscowienia stanu zapalnego, jego przyczyny, stopnia rozwinięcia itd.

 Jak długo można je brać? W przypadku leków na receptę o długości terapii powinien decydować lekarz, w przypadku leków OTC - należy postępować zgodnie z zaleceniami producenta lub skonsultować się ze specjalistą. Środki takie przeznaczone są do stosowania doraźnego, a nie długotrwałego leczenia.

Zastosowanie leków przeciwzapalnych na kości, stawy i mięśnie

Leki przeciwzapalne i przeciwreumatyczne stosuje się w stanach zapalnych układu kostno-mięśniowego wynikającego z urazów mechanicznych, nadwerężenia czy miejscowego wychłodzenia.

Są one zalecane pacjentom z dolegliwościami o łagodnym lub średnim natężeniu, u których wykluczone zostały ich chorobowe przyczyny.

Przyjmowanie takich leków nie jest zalecane osobom z chorobami układu pokarmowego, zaburzeniami krzepnięcia krwi, dzieciom poniżej 3 miesiąca życia.

Szczególną ostrożność powinni zachować pacjenci nadciśnieniem, chorobami wątroby, serca i nerek.

Leki przeciwzapalne często stosowane są na:

• ból barku - bark jest stawem mocno narażonym na urazy lub przeciążenia przy rozmaitych aktywnościach ruchowych, dlatego często w jego obrębie rozwija się stan zapalny, a związany z nim ból ogranicza ruchomość i utrudnia codzienne funkcjonowanie, leki przeciwzapalne mogą go skutecznie uśmierzyć, jednak jeśli dolegliwość powraca, należy zgłosić się do lekarza,
• zapalenie kolana - kolana to kolejne połączenia stawowe narażone na ciągłe obciążenia oraz na mechaniczne uszkodzenia; ból kolan utrudnia lub uniemożliwia chodzenie, dlatego stan zapalny wymaga niezwłocznego leczenia,
• zapalenie stawu skroniowo-żuchwowego - objawiający się bóle niekiedy również bólem zębów i głowy, utrudnia jedzenie i swobodne mówienie, leki przeciwzapalne niwelują przykre dolegliwości,
• zapalenie innych stawów - dysfunkcje wszelkich połączeń stawowych utrudniają poruszanie się i wykonywanie codziennych aktywności, stąd popularność stosowania na stawy leków przeciwzapalnych,
• zapalenie mięśni - u ich podłoża mogą leżeć urazy, infekcje i zaburzenia autoimmunologiczne; w dwóch pierwszych przypadkach zastosowanie leków przeciwzapalnych na mięśnie może przynieść ulgę z bólu i ułatwić ponowne podjęcie ruchowej aktywności,
• kręgosłup - lek przeciwzapalny stosowany na ból kręgosłupa doraźnie niweluje objawy, jednak w przypadku ich nawracania należy skonsultować się z lekarzem i wykonać zlecone przez niego badania,
• zapalenie korzonków - jego pierwszym objawem jest dość nagły i silny ból w dolnej części pleców, który doraźnie uśmierzyć można za pomocą leków przeciwzapalnych,
• zapalenie rozcięgna podeszwowego - objawia się bólem umiejscowionym w śródstopiu lub okolicach pięty, utrudniającym lub uniemożliwiającym normalne chodzenie,
• zapalenie kaletki krętarzowej - symptomatyczny dla tego stanu zapalnego jest ból w obrębie biodra, nasilający się przy poruszaniu,
• zapalenie ścięgna Achillesa - objawia się silnym bólem w okolicy łydki, często podstawą jego leczenia jest fizjoterapia, jednak leki przeciwzapalne mogą doraźnie uśmierzyć ból,
• dyskopatię - ta choroba polega na uszkodzeniu krążka międzykręgowego, a jej symptomem jest ból pleców promieniujący niekiedy do kończyn górnych lub dolnych.

Należy pamiętać, że jeśli mimo doraźnego stosowania leków przeciwzapalnych i przeciwreumatycznych dolegliwości utrzymują się lub nasilają, bez względu na ich umiejscowienie i nasilenie, należy zgłosić się do lekarza celem dokładnego ustalenia ich przyczyn.

Co to są i jak działają niesteroidowe leki przeciwzapalne?

Do leków przeciwbólowych, po które pacjenci sięgają najczęściej, zaliczają się niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ).

Jakie to są środki i jak one działają? Listę otwierają powszechnie stosowane substancje jak ibuprofen czy kwas acetylosalicylowy (potocznie nazywany aspiryną). Wszystkie środki z tej grupy wykazują działanie:

• przeciwzapalne,
• przeciwbólowe,
• przeciwgorączkowe.

Jest ono uzyskiwane poprzez hamowanie syntezy prostaglandyn, co oznacza, że leki te nie wpływają na ośrodkowy układ nerwowy, co czynią inne nieopioidowe leki przeciwbólowe, jak np. popularny paracetamol.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne stosowane na stawy, bóle kostno-mięśniowe, a także dolegliwości bólowe o innych podłożach, są powszechnie dostępne bez recepty. Kupić je można w każdej aptece, a także w niektórych marketach i na stacjach benzynowych.

Ich nazwy są znane właściwie wszystkim, ponieważ pacjenci biorą je także przy tak powszechnych dolegliwościach jak bóle głowy czy bóle menstruacyjne.

Przyjmowane sporadycznie u większości pacjentów nie wywołują widocznych efektów niepożądanych, co nie oznacza jednak, że dla każdego są całkowicie bezpieczne.

NLPZ mogą wywoływać szereg skutków ubocznych, związanych przede wszystkim z pracą układu pokarmowego i układu krążenia.

Czym można zastąpić niesteroidowe leki przeciwzapalne, kiedy ich podawanie niesie ryzyko powikłań?

Działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe wykazują także nieopioidowe leki takie jak paracetamol czy metamizol, jednak mechanizm ich działania jest inny i nie posiadają one właściwości hamujących rozwój stanu zapalnego.

Wszelkie wątpliwości co do stosowania leków należy skonsultować z lekarzem.

Steroidowe leki przeciwzapalne - czym się charakteryzują?

Leki przeciwzapalne zawierające glikokortykosteroidy, zwane popularnie sterydami, dostępne są z reguły wyłącznie na receptę, ponieważ są to silne środki, które zażywać należy w odpowiedni sposób i we właściwych dawkach określonych przez specjalistę.

Leki sterydowe wykazują mocne działanie przeciwzapalne, przeciwalergiczne i immunosupresyjne. Ta ostatnia właściwość wpływa na działanie układu odpornościowego, dlatego nieodpowiednie zażywanie takich środków może być groźne dla zdrowia.

Niektóre ze sterydów są w części refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Wykaz steroidowych leków przeciwzapalnych objętych refundacją można znaleźć w Internecie lub zapytać i możliwość skorzystania z niej lekarza wystawiającego receptę. Na liście tej co jakiś czas pojawiają się nowe nazwy leków, dlatego warto być na bieżąco.

Sterydy zalecane są przy poważniejszych schorzeniach, którym towarzyszą dolegliwości bólowe, np. w chorobach autoimmunologicznych.

Tu istotne jest też działanie immunosupresyjne, które hamuje działanie układu odpornościowego niszczącego komórki własne organizmu.

Warto jednak pamiętać, że leki takie nie są wolne od działań niepożądanych, dlatego zawsze przyjmować je trzeba zgodnie z zaleceniami specjalisty.

Leki na reumatyzm - czy skutecznie zmniejszają bóle reumatyczne?

Trzeci rodzaj omawianych środków to typowe leki na bóle reumatyczne. Reumatyzm i związane z nim dolegliwości bólowe bywają bardzo dokuczliwe i często są bardzo nasilone.

Choroba zawsze powinna być leczona pod stałym nadzorem lekarza, z zastosowaniem specjalistycznych leków na reumatyzm dostępnych na receptę.

Przeciwzapalne leki bez recepty można przyjmować doraźnie na bóle reumatyczne celem ich uśmierzenia, jednak zażywanie takich środków musi mieć charakter sporadyczny i nie może zastępować długotrwałej terapii.

Jedną z chorób, której towarzyszą silne bóle tego rodzaju jest reumatoidalne zapalenie stawów. Stosowane na nie leki zazwyczaj wykazują bardzo silne działanie i nie są dostępne bez recepty.

Najnowsze leki na to schorzenie skutecznie łagodzą jego dokuczliwe objawy, wywołując przy tym jak najmniej efektów ubocznych. Substancje, które one zawierają to np. tocilizumab, metotreksat, leflunomid.

W łagodniejszych lekach stosowanych przy bólach reumatycznych, bez podłoża autoimmunologicznego, obecne są takie substancje czynne jak naprosi czy deksak.

Uczulenie na leki przeciwzapalne

Jak już zostało wspomniane, stosowanie leków przeciwzapalnych może wywoływać różne skutki uboczne. Wpływają one przede wszystkim na procesy trawienne oraz zmniejszają krzepliwość krwi (w tym kwas acetylosalicylowy, którego doraźne podawanie zaleca się np. przy zawale serca).

U wielu pacjentów występują efekty niepożądane ze strony układu pokarmowego, objawiające się przede wszystkim bólami brzucha.

U niektórych zauważa się także uczulenie na leki przeciwzapalne, które w skrajnych przypadkach może prowadzić do stanu zagrożenia życia.

Występujące symptomy alergii to:

• zmiany skórne (głównie obrzęki i wysypka),
• objawy oddechowe (napady astmy i obrzęki utrudniające oddychanie - błony śluzowej nosa, krtani),
• wstrząs anafilaktyczny.

Niektóre z objawów (np. obrzęk krtani uniemożliwiający swobodne oddychanie) wymagają natychmiastowej interwencji służb medycznych, wszystkie jednak warto skonsultować z lekarzem celem uniknięcia ich i doboru właściwych środków w przyszłości.

Leki przeciwzapalne na receptę i bez recepty. Co wybrać - tabletki, zastrzyki czy maść?

Środki przeciwzapalne i przeciwreumatyczne występują w różnych postaciach. Są to przede wszystkim:

• tabletki - najchętniej wybierana, bo najwygodniejsza w użyciu forma leków przeciwzapalnych, zawarte są w nich rozmaite substancje czynne o różnym stężeniu, dlatego niektóre kupić można bez recepty (OTC), inne - wyłącznie z przepisu lekarza (RX),
• maści i żele - leki przeciwbólowe i przeciwzapalne do stosowania miejscowego - na skórę, w obszarze objętym dolegliwościami (np. na stawy); podobnie jak w przypadku tabletek niektóre produkty do smarowania kupić można bez recepty, a innych nie,
• czopki - w ich formie dostępne są leki przeciwzapalne dla niemowląt i małych dzieci oraz środki zwalczające stan zapalny umiejscowiony w rejonie odbytu (np. hemoroidy), większość z nich to środki OTC,
• zastrzyki - zazwyczaj podaje się je osobom, u których stosowanie preparatów doustnych jest niewskazane lub z jakiegoś powodu utrudnione czy niemożliwe; produkty do iniekcji zwykle wykazują silne działanie i są dostępne tylko na receptę,
• plastry - niektóre z nich zawierają te same substancje, co tabletki, jednak działają bardziej miejscowo, uśmierzając ból i zmniejszając obrzęki, mogą być przyklejane np. na stawy czy plecy przy bólu kręgosłupa.

Niektóre leki dostępne są zarówno bez recepty jak i na nią. Zależy to przede wszystkim od stężenia w nich substancji czynnej.

Przykładem jest Ketonal - kapsułki przeciwzapalne Ketonal Active zawierające 50 mg ketoprofenu można kupić OTC, ale na Ketonal Duo zawierający 150 mg substancji trzeba już mieć receptę.

Czy Ketonal w każdej postaci jest przeciwzapalny? Ketoprofen zawsze wykazuje działanie przeciwzapalne, jednak im większa jego dawka, tym jest ono silniejsze.

Bibliografia:

• M. Zaremba, A. Staniszewska, M. Niewada, Niesteroidowe leki przeciwzapalne — fakty, mity i kontrowersje dotyczące ryzyka sercowo-naczyniowego oraz ryzyka powikłań ze strony przewodu pokarmowego, w: Choroby Serca i Naczyń 2012, tom 9, nr 3, 119-136
• A. Goździalska, J. Jaśkiewicz, Mechanizm działania niesteroidowych leków przeciwzapalnych, w: Państwo i Społeczeństwo, 2014 (XIV) nr 1
• P. Wiland, M. Szmyrka-Kaczmarek, Tocilizumab - nowe możliwości leczenia RZS, źródło: Przegląd Reumatologiczny online, https://www.przegladreumatologiczny.pl/tocilizumab_-_nowe_moliwoci_leczenia_rzs [13.12.2022]
• W. Janiec, Farmakodynamika, Warszawa, 2008, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, t. 2
• J. Framm, E. Chlebda, K. Maks, W. Palczewska, Profile działania leków, Wrocław 2007, MedPharm Polska.