Leki przeciwgrzybicze

Leki przeciwgrzybicze - podział i działanie

Grzybica to dolegliwość powodująca zazwyczaj duży dyskomfort, dająca uciążliwe objawy, jak pieczenie i świąd, dlatego często konieczne jest natychmiastowe podanie leków przeciwgrzybiczych.

Ma ona charakter zakaźny i wywoływana jest przez chorobotwórcze grzyby, wśród których najczęściej spotykanymi są dermatofity, drożdżaki i pleśnie. Substancje aktywne zawarte w lekach na grzybicę hamują namnażanie tych drobnoustrojów oraz niwelują efekty ich szkodliwego działania.

Główny podział leków przeciwgrzybiczych wyróżnia:

• leki przeciwgrzybicze ogólnoustrojowe,
• leki do stosowania miejscowego, np. na skórę.

Te dwie grupy powstały ze względu na obecność dwóch ogólnych rodzajów chorób grzybiczych:

• grzybice powierzchniowe (występujące na skórze, paznokciach czy zewnętrznych błonach śluzowych),
• grzybice układowe – umiejscawiające się wewnątrz organizmu, np. w układzie moczowym, rozrodczym, pokarmowym.

W leczeniu grzybic powierzchniowych stosuje się przeważnie takie substancje, jak:

• nystatyna,
• natamycyna,
• cyklopiroks,
• klotrimazol.

Grzybice układowe natomiast wymagają leczenia ogólnoustrojowego, a leki na nie podawane są drogą doustną lub dożylną. Niektóre z leków przeciwgrzybiczych mają działanie antybiotyczne, np. terbinafina. O tym, które należy zastosować, powinien zawsze decydować lekarz.

Farmakologia grupuje leki przeciwgrzybicze w oficjalnej Klasyfikacji anatomiczno-terapeutyczno-chemicznej ATC jako oznaczone symbolem D01 – leki przeciwgrzybicze stosowane w dermatologii i dzieli je na grupy:

• D01A – leki przeciwgrzybicze do stosowania miejscowego,
• D01B – leki przeciwgrzybicze do stosowania ogólnego.

Leki przeciwgrzybicze nowej generacji mają za zadanie niwelować infekcję i hamować namnażanie grzybów przy minimalnym wpływie na ogólne zdrowie pacjenta.

Na co stosować leki przeciwgrzybicze?

Różne leki na grzybicę zalecane są przy różnych infekcjach. Najlepiej, kiedy leczenie dobiera lekarz na podstawie badania ogólnego lub szczegółowych testów posiewowych. To, jakie leki okażą się skuteczne zależy przede wszystkim od rodzaju grzybów, których chorobotwórcze działanie doprowadziło do rozwoju infekcji.

Ten sam lek może zahamować rozwój grzybicy rozmaitych układów, jeśli wywołana jest ona grzybami z tej samej rodziny (np. drożdżakami).

Powszechnie dostępne i często stosowane są leki na grzybicę:

• pochwy - jest to jeden z najczęściej występujących rodzajów grzybic, którym zarazić się można poprzez kontakty płciowe, ale też podczas korzystania z publicznej toalety, na basenie itd.; leki na grzybicę pochwy (zwane też lekami na kandydozę, ponieważ infekcję przeważnie wywołują tu grzyby Candida albicans) stosuje się przede wszystkim miejscowo, w postaci dopochwowych globulek i maści do smarowania skóry i błony śluzowej; niekiedy jednak konieczne jest zastosowanie środków doustnych;
• penisa - intymne infekcje grzybicze to problem dotykający również mężczyzn, a zaczerwienienie, swędzenie lub pieczenie penisa może być oznaką grzybicy;
• paznokci - płytka paznokciowa również często bywa atakowana przez chorobotwórcze grzyby; leki na grzybicę paznokci rąk i stóp przeważnie mają postać lakierów lub płynów do wcierania w płytkę; leczenie ma więc charakter miejscowy, ale niekiedy wymaga długiego czasu;
• jamy ustnej - ten pierwszy odcinek przewodu pokarmowego ciągle narażony jest na kontakt z pożywieniem, a wraz z nim – ze szkodliwymi drobnoustrojami; lek na grzybicę języka czy gardła bywa także potrzebny po długotrwałej antybiotykoterapii, ponieważ wyjałowiony organizm bardziej podatny jest na działanie grzybów;
• odbytu - mają najczęściej postać maści lub doodbytniczych globulek;
• pachwin - również stosuje się tu leki o działaniu miejscowym, zwalczające namnażanie dermatofitów;
• stóp - stopy narażone są na działanie grzybów podczas kontaktu z zabrudzonymi powierzchniami; leki na grzybicę nóg wymagają często długotrwałego i systematycznego stosowania, by skutecznie zahamować rozwój infekcji.

Ogólnie rzecz ujmując, leki na grzybicę skóry przeważnie stosuje się miejscowo, w przeciwieństwie do leków na grzybice układowe, które skuteczne mogą być tylko poprzez ich doustne lub dożylne podawanie.

Oprócz miejsc intymnych i stóp, grzyby atakują często owłosioną skórę głowy. Wówczas stosowane leki mają postać szamponów lub wcierek pozostawianych na kilka lub kilkanaście minut, a następnie – spłukiwanych.

Lek przeciwgrzybiczy na receptę – czym się charakteryzuje?

Leki na grzybicę – bez względu na ich postać oraz to, przy jakiej infekcji się je stosuje – dzielą się na te dostępne bez recepty (OTC) oraz wydawane wyłącznie na receptę (RX).

W przypadku grzybic powierzchniowych (np. grzybicy paznokcia) wystarcza niekiedy stosowanie leków OTC, choć zdarzają się też przypadki, w których okazują się one nieskuteczne i konieczna jest wizyta u lekarza oraz przyjmowanie leków przeciwgrzybiczych na receptę.

W przypadku grzybic układowych z reguły konieczne jest stosowanie leków ogólnoustrojowych po konsultacji z lekarzem. Tabletki na grzybicę na receptę często włączane są też podczas leczenia grzybiczej infekcji intymnej, kiedy jest ona bardziej rozwinięta, a same preparaty miejscowe nie przynoszą spodziewanych rezultatów.

Leki na grzybicę na receptę zawierają zwykle silniejsze substancje czynne lub ich większą dawkę. Wiąże się to z wyższą skutecznością od tej wykazywanej przez leki OTC, jednak ryzyko wystąpienia skutków ubocznych również jest wyższe w przypadku ich zażywania.

Należy zatem pamiętać, że przeciwgrzybicze leki RX trzeba zawsze przyjmować zgodnie ze wskazówkami specjalisty. Ich samodzielne dawkowanie może prowadzić do poważnych, groźnych dla zdrowia konsekwencji.

Leki na grzybicę bez recepty

Czy leki ogólnoustrojowe o działaniu przeciwgrzybiczym dostępne są bez lekarskiego zlecenia? Czy można kupić tabletki na grzybicę bez recepty? Leki OTC dostępne w aptekach przeważnie nadają się do stosowania miejscowego i mają postać maści, kremów, żeli, lakierów do paznokci, szamponów itd.

Leki na grzybicę bez recepty powinny być zawsze stosowane zgodnie z zaleceniami producenta, po konsultacji z lekarzem lub farmaceutą. Ich niewłaściwe dawkowanie również może mieć negatywny wpływ na zdrowie pacjenta.

Wszystkie leki przeciwgrzybicze wywołują jakieś skutki uboczne, dlatego przy ich przyjmowaniu należy zachować ostrożność. Dostępność doustnych leków przeciwgrzybiczych bez recepty mogłaby być groźna dla zdrowia, dlatego preparaty tego rodzaju z reguły muszą być przepisywane przez lekarza.

Doustne leki przeciwgrzybicze – charakterystyka

Kiedy stosuje się doustne leki przeciwgrzybicze? Zalecane są one w wielu przypadkach tzw. grzybic głębokich, czyli umiejscowionych w tkankach wewnątrz organizmu (układzie pokarmowym, moczowym, oddechowym itd.) oraz przy grzybicach powierzchniowych, w których same leki do stosowania miejscowego nie są wystarczające.

Tabletki przeciwgrzybicze mają różny skład i działają na odmienne rodzaje chorobotwórczych grzybów, eliminując je z organizmu i hamując ich namnażanie. Popularną substancją zawartą w doustnych lekach przeciwgrzybiczych na receptę jest flukonazol – pochodna triazolu, stosowana w leczeniu zarówno grzybic głębokich, jak i rozwiniętych grzybic powierzchniowych.

Tabletki na grzybicę muszą być zawsze dawkowane wg zaleceń lekarza, ponieważ przyjmowanie odpowiedniej ilości substancji czynnej warunkuje skuteczne i bezpieczne leczenie.

Przyjmowanie leków doustnych na grzybicę może być wspomagane stosowaniem leków bez recepty o działaniu miejscowym, jednak zawsze takie połączenie powinno zostać skonsultowane z lekarzem.

Leki na grzybicę do stosowania zewnętrznego

Miejscowe leki przeciwgrzybicze stosuje się w przypadku różnego rodzaju grzybic powierzchniowych. Mogą mieć one postać:

• maści na grzybicę - do stosowania na skórę lub błonę śluzową, niektóre preparaty dostępne są bez recepty, inne – wyłącznie z receptą, mimo że maść przeciwgrzybiczą stosuje się zewnętrznie, zawsze należy odpowiednio ją dawkować;
• kremu na grzybicę - stosowanego podobnie jak maść, ale zwykle o lżejszej konsystencji i łagodniejszym działaniu;
• sprayu - aplikowanego np. przy grzybicy stóp;
• szamponu - używanego z przypadku grzybicy owłosionej skóry głowy;
• globulek dopochwowych lub doodbytniczych - tego rodzaju lek przeciwgrzybiczy wprowadzany jej do wnętrza organizmu, ale nie działa on ogólnoustrojowo, a właśnie miejscowo – tam, gdzie rozwija się infekcja;
• lakieru do paznokci - stosowanego bezpośrednio na płytkę paznokciową, na której rozwija się infekcja.

Zewnętrzne leki przeciwgrzybicze powinny być stosowane od razu po zaobserwowaniu pierwszych objawów infekcji, wówczas wykazują one najwyższą skuteczność. Kiedy infekcja jest już rozwinięta, często – nawet w przypadku grzybicy powierzchniowej – konieczne jest dołączenie leków ogólnoustrojowych.

Azolowe leki przeciwgrzybicze

Najpowszechniej stosowanymi w leczeniu grzybicy substancjami są przeciwgrzybicze leki azolowe. Niektóre z nich dostępne są bez recepty, inne wyłącznie na receptę. Wykazują one wysoką skuteczność, nawet 80-90 proc. Znajdziemy wśród nich:

• Klotrimazol - niweluje wszystkie grzyby chorobotwórcze. Stosuje się go jednak wyłącznie miejscowo, ze względu na mnogość działań niepożądanych.
• Mikonazol - stosowany jest przede wszystkim na skórę oraz jako lek przeciwgrzybiczy do jamy ustnej dostępny bez recepty. Wykazuje także działanie antybakteryjne.
• Ekonazol - stosowany w leczeniu wszelkiego rodzaju grzybic skóry.
• Ketokonazol - powszechnie stosowany zarówno w profilaktyce, jak i przy zakażeniach o charakterze nawracającym.
• Flukonazol - stosowany wyłącznie miejscowo, zwalcza drożdżaki w jamie ustnej, błonach śluzowych i pochwie.
• Worykonazol - wykazuje wysoką skuteczność i szybkość w walce ze wszystkimi grzybami, dlatego przeważnie jest pierwszym lekiem podawanym przy grzybicach zagrażających życiu pacjenta.
• Itrakonazol - stosowany przy wszelkich rodzajach grzybic powierzchownych i głębokich.

Dawkowanie i przeciwwskazania do przyjmowania leków przeciwgrzybiczych

Jak brać leki przeciwgrzybicze, by z jednej strony skutecznie hamowały rozwój infekcji, a z drugiej – nie wpływały negatywnie na zdrowie i nie wywoływały skutków ubocznych? Niezwykle ważne jest ich odpowiednie dawkowanie (bez względu na to, czy są to globulki przeciwgrzybicze, maść czy tabletki).

Ilość przyjmowanej substancji musi być wystarczająco wysoka, by skutecznie walczyć ze szkodliwymi drobnoustrojami, ale też na tyle niska, by nie zaszkodzić innym tkankom. Czy leki przeciwgrzybicze są szkodliwe?

Kiedy w organizmie rozwija się infekcja ich przyjmowanie jest konieczne, ponieważ nieleczona grzybica może doprowadzić do bardzo poważnych zdrowotnych konsekwencji (a grzybica układowa – nawet do śmierci). Jednak o ich stosowaniu i dawkowaniu zawsze powinien decydować lekarz. Istnieją pewne przeciwwskazania do ich przyjmowania, dlatego najlepiej skonsultować się ze specjalistą.

Czy można stosować leki przeciwgrzybicze w ciąży? Grzybica pochwy jest częstym problemem kobiet ciężarnych i nie może pozostawać nieleczona, jednak w kwestii przyjmowania leków należy poradzić się lekarza prowadzącego.

Niektórzy pacjenci pytają też, jak wygląda relacja leki przeciwgrzybicze a alkohol. Otóż podczas tego rodzaju terapii lepiej zrezygnować z picia alkoholu ze względu na dość duże obciążenie wątroby samymi lekami.

Bibliografia:

• W. Janiec: Farmakodynamika. Podręcznik dla studentów farmacji, 2009, PZWL.
• A. Danysz: W. Buczko, Kompendium farmakologii i farmakoterapii, 2008, Elsevier Urban & Partner.
• S. Jabłońska, S. Majewski, Grzybice, w: Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
• Leczenie powierzchownych zakażeń grzybiczych – rekomendacje ekspertów Sekcji Mikologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, w: Przegląd Dermatologiczny 2015; 102, 305-315.