Co to jest empatia?
Empatia jest pojęciem z pogranicza psychologii, socjologii oraz pedagogiki, definiowanym w sposób bardzo szeroki. Zagadnieniu empatii najwięcej miejsca w swoich pracach poświęcającą psychologowie.
Empatia w psychologii rozumiana jest różnorodnie. Trudno podać jedną powszechnie obowiązującą definicję empatii. Pojęcie to po raz pierwszy do psychologii wprowadził Titchener w 1909 roku. Początkowo badacze skupiali się na emocjonalnych aspektach empatii, postrzegając ją jako zdolność do współodczuwania uczuć innej osoby, a także reagowania na oznaki odczuwanych przez nią emocji.
W miarę rozwoju psychologii, pojęcie to ewoluowało. Obok empatii emocjonalnej, zaczęto wymieniać empatię poznawczą, rozumianą jako pewną umiejętność przewidywania uczuć, wyobrażeń oraz zachowań innych osób.
Badacze spierają się także w kwestii genezy empatii. Jedni postulują, że jest to mechanizm wrodzony, inni, że nabyty na drodze uczenia się zachowań społecznych. Dużym autorytetem w dziedzinie badań nad pochodzeniem współodczuwania cieszy się Mark H. Davis, który nieco porządkuje wiedzę na ten temat.
Jego zdaniem empatia jest wynikiem wielu czynników, takich jak:
- stopień podobieństwa między obserwatorem i obserwowanym,
- intensywność danej sytuacji,
- zdolności biologiczne,
- różnice indywidualne,
- specyfika doświadczeń życiowych, m.in. relacje rodzinne, sposób przywiązania).
Reklama
Brak empatii
Omawiając zagadnienie empatii, nie sposób nie odnieść się do braku empatii. Jednym z najbardziej znanych badaczy przeciwieństwa empatii jest Simon Baron-Cohen. Angielski profesor zasłynął z tego, że jako jeden z nielicznych próbował wyjaśnić fenomen zła na gruncie naukowym, odcinając się od teologii i religii.
Baron-Cohen, chcąc wyjaśnić ludzkie okrucieństwo, wprowadził tzw. poziomy empatii. Jego zdaniem każdemu człowiekowi można przypisać jeden z siedmiu stopni empatii, od 0 do 6. Poziom 0 przypisuje się jednostkom całkowicie pozbawionym zdolności do współodczuwania emocji, zaś 6. osobom, które w sposób nadzwyczajny przeżywają z innymi ich rozterki i problemy.
Osoby posiadające O stopień empatii Baron-Cohen dzieli na:
- zero-negatywne, do których zaliczają się:
- osobowość chwiejna;
- osobowość narcystyczna;
- osobowość psychopatyczna;
- zero-pozytywne (m.in. osoby z zespołem Aspergera).
Według niego osoby zero-negatywne są wysoce skłonne do agresji, dewiacji i zachowań przestępczych, zaś zero-pozytywne zwykle żyją w poszanowaniu dla prawa.
Reklama
Nadmierna empatia
Na poziomie 6 według Barona-Cohena znajdują się zaś osoby z nadmierną empatią, która wedle najnowszej wiedzy naukowej jest uznawana za jednostkę chorobową o nazwie „stres empatyczny”. Badaniem osób z nadmierną empatią zajmuje się między innymi Stefan Pfattheicher z Uniwersytetu Ulm. Psycholog społeczny nie ma wątpliwości, że zbyt silne wczuwanie się w stany emocjonalne innych osób skutkuje stresem, który odbija się negatywnie na ciele i umyśle „hiperempaty”.
Pfattheicher zauważa, że najsilniejszy stres empatyczny u osób cechujących się nadmierną empatią pojawia się wtedy, gdy mają one do czynienia z dużą grupą osób cierpiących. Osoby obdarzoną tak dużymi pokładami empatii przykładowo nie są w stanie obejrzeć wiadomości telewizyjnych, kiedy są w nich ukazywane ofiary głodu lub wojny.
Niejednokrotnie, by rozładować pojawiający się stres, składają one datki na rzecz organizacji charytatywnych. Co warto podkreślić, osoby z nadmierną empatią często cierpią na inne zaburzenia natury psychicznej, takie jak fobie społeczne czy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.
W związku z powyższym, najbardziej pożądanym, zarówno z punktu widzenia zdrowia psychicznego osoby współodczuwającej, a także w skali makrospołecznej, jest posiadanie poziomu empatii w stopniu 4.
Reklama
Test na empatię
W polskiej literaturze psychologicznej można znaleźć Kwestionariusz Empatii Osobowej (KEO), stworzony przez Uchnasta, będący czymś w rodzaju testu na empatię.
KEO składa się z 80 stwierdzeń ujętych w różnych skalach. Autor kwestionariusza bierze pod uwagę następujące czynniki, będącego jego zdaniem komponentami empatii:
- spontaniczną życzliwość,
- życzliwość warunkową,
- wspieranie innych,
- wyczucie sytuacji,
- swobodę towarzyską,
- solidność,
- równowagę emocjonalną,
- znajomość siebie.
Wynik uzyskany przez osobę wypełniającą kwestionariusz można uznać za obiektywny wskaźnik empatii. Co warto podkreślić, empatia w rozumieniu Uchnasta jest traktowana jako kompetencja osobowa, którą można zmierzyć.
Reklama
Trening empatii (ćwiczenia)
Co można zrobić w przypadku zbyt niskich lub zbyt wysokich zdolności empatycznych? Zdaniem niemieckiej badaczki Tanii Singer z Instytutu Kognitywistyki i Neurologii im. Maxa Plancka na Uniwersytecie w Lipsku, okazywania innym współczucia można się nauczyć. Badania prowadzone przez Singer udowodniły, że poprzez różne techniki medytacji można przeprowadzić trening empatii.
Innym sposobem na rozwijanie empatii może być także udział w akcjach charytatywnych, wolontariatach, kiermaszach. To zwłaszcza dobra metoda na pobudzenie zdolności empatycznych u dziecka.
