Anoreksja - przyczyny, objawy, diagnoza, leczenie

Anoreksja w dokładnym tłumaczeniu oznacza "brak apetytu", ale powszechnie określa się ją jako jednostkę chorobową z grupy zaburzeń odżywiania – anoreksja nervosa, czyli jadłowstręt psychiczny.

Anoreksja jest niezwykle złożonym problemem dotykającym zarówno sfery psychiki, jak i ciała, stąd w przypadku tej choroby konieczna jest konsultacja lekarska (internisty/pediatry) oraz psychologiczna (psychologa czy psychiatry).

Typy anoreksji

Typ restrykcyjny charakteryzujący się zmniejszaniem pokarmów lub całkowitym głodzeniem się. Typ bulimiczny, gdzie występują epizody żarłoczności i czynności mające na celu utratę masy ciała (prowokacja wymiotów, wlewki, leki przeczyszczające).

Reklama

Anoreksja - przyczyny

Przyczyny anoreksji pozostają niejasne, sugeruje się wpływ czynników:

• genetycznych (występowanie zaburzeń jedzenia w rodzinie),
• zaburzeń w neuroprzekaźnictwie,
• psychologicznych (potrzeba kontroli nad życiem).

Czynniki ryzyka zachorowania (wg spojrzenia internistycznego) obejmują:

• płeć (dziewczęta/kobiety chorują 10 razy częściej niż chłopcy/mężczyźni),
• młody wiek (najczęściej występuje w okresie pokwitania, ale może się pojawić u dorosłych, nawet w wieku dojrzałym),
• dodatni wywiad rodzinny (czyli obecność w rodzinie zaburzeń jedzenia, depresji i innych zaburzeń psychiatrycznych),
• zachodnią, rozwiniętą cywilizację (ogromna presja dotycząca odpowiedniego wyglądu, lansowanie diet, bardzo szczupłych osób),
• niską samoocenę,
• perfekcjonizm,
• nieprawidłowe relacje z otoczeniem,
• presję otoczenia na wygląd,
• nieprawidłowe radzenie sobie z problemami.

Reklama

Objawy anoreksji - psychika

Zaburzenia odżywiania to inaczej nieprawidłowe zachowania dotyczące jedzenia oraz kontroli masy ciała, które powodują pogorszenie stanu fizycznego, upośledzenie funkcjonowania społecznego. W przypadku podejrzenia anoreksji, konieczne jest również wykluczenie innych chorób zarówno somatycznych (związanych z ciałem), jak i psychicznych.

Osoby chore na anoreksję stosują metody mające na celu zmniejszenie masy ciała:

• restrykcje pokarmowe – znacznie zmniejszają liczbę lub objętość posiłków,
• wprowadzają bardzo monotonną dietę (np. składającą się z samych jabłek czy sałaty),
• głodówki,
• częste ćwiczenia fizyczne (także w nocy),
• środki przyspieszające utratę masy ciała
• środki przeczyszczające lub odwadniające.

Wbrew dokładnemu tłumaczeniu słowa anoreksja, osoby chore na anoreksja nervosa odczuwają głód. Ciągła walka z głodem i oszukiwanie żołądka jest formą kontroli nad swoim ciałem i życiem. Metody oszukiwania głodu, pozbywania się pokarmów, prowokowania wymiotów czy wypróżnień bywają bardzo wymyślne, często drastyczne.

Reklama

Objawy anoreksji - ciało

Objawy wynikają z niedożywienia, a problemy mogą dotyczyć praktycznie każdego układu. Pierwszym rzucającym się w oczy objawem jest:

• niedobór masy ciała, osoby takie często są wychudzone,  z zaznaczonymi, wystającymi kośćmi.
• Nie tolerują zimna, szybko marzną, skarżą się na zimne stopy i dłonie.
• Skóra jest blada, sucha, łuszcząca się,
• Może występować laguno (meszek na całym ciele).
• Dochodzi do niedożywienia, wtórnie do znacznego ograniczania posiłków, bardzo monotonnej diety:
• pojawiają się niedobory pokarmowe, mineralne.
• Jako efekt niedoborów pokarmowych (hipoproteinemia, hipoalbuminemia) mogą występować obrzęki.

Objawy ze strony układu krążenia obejmują:

• uczucie kołatania serca,
• wolną akcję serca (bradykardia),
• omdlenia,
• niskie wartości ciśnienia tętniczego (hipotensja),
• niewydolność serca.

Układ pokarmowy pracuje nieprawidłowo:

• pojawiają się zaparcia,
• wzdęcia,
• odbijania,
• zwolnienie ruchów jelit,
• możliwa niedrożność przewodu pokarmowego.

Objawy ze strony układu nerwowego to przede wszystkim:

• zasłabnięcia,
• apatia,
• zaburzenia koncentracji.

Pacjentki z anoreksją często nie miesiączkują (wtórny zanik miesiączki), występują zaburzenia hormonalne. Pojawiają się także:

• osłabienie siły mięśni,
• zaniki mięśniowe,
• bóle kostne,
• wieloletni przebieg może skutkować osteopenią (zmniejszeniem gęstości kostnej),
• osteoporozą.

W badaniach laboratoryjnych obserwuje się:

• anemię,
• małopłytkowość,
• niską liczbę leukocytów,
• zmniejszenie liczby białka całkowitego.

W przebiegu anoreksji upośledzona jest odporność, stąd większa podatność na infekcje, cięższy ich przebieg.

Reklama

Anoreksja - wizyta u lekarza

Osoby cierpiące na anoreksję bardzo długo nie mają świadomości choroby, bądź też nie godzą się na wizytę u lekarza. Często zdarza się, iż osoby te trafiają do lekarza z powodu zaburzeń somatycznych.

Ze względu na złożoność problemu konieczne jest leczenie obejmujące opiekę nad psychiką (psycholog, psychiatra, psychoterapeuta), jak i opiekę nad stroną somatyczną (lekarz np. internista, pediatra, ginekolog, endokrynolog – w zależności od zaburzeń somatycznych). W doborze odpowiedniej diety nieodzowna może okazać się pomoc dietetyka.

Osoby cierpiące na zaburzenia odżywiania mają bardzo niską świadomość choroby, często negują obecność problemu. Z tego powodu dane uzyskane w czasie wywiadu lekarskiego z osobą cierpiącą na anoreksję są często bardzo niejasne, zafałszowane. Zachodzi wówczas konieczność uzupełnienia wielu informacji od rodziny, najbliższych osób.

Najważniejsze problemy, które powinny być poruszone podczas wizyty u specjalisty:

• kiedy zostały zauważone problemy,
• od kiedy postępuje utrata masy ciała,
• ile wynosi ubytek masy ciała i w jakim okresie on nastąpił,
• wydarzenia poprzedzające takie zachowania (np. ciężkie życiowe doświadczenia, choroba), mogące mieć potencjalny wpływ na zmianę zachowań,
• od kiedy występuje ograniczanie spożywanych pokarmów,
• czy poza pokarmami ograniczane są także płyny,
• czy występuje wzmożona aktywność fizyczna (w tym w nocy, po kryjomu),
• czy używane są leki przeczyszczające, odwadniające,
• czy są prowokowane wymioty.

Potrzebne są także dane:

• o obecności miesiączek, ich regularności, ewentualnie od kiedy pacjentka nie miesiączkuje,
• choroby, na które leczy się lub leczył(a) się pacjent(ka),
• dolegliwości ze strony ciała (jak np. uczucie wolnej pracy serca, zasłabnięcia, osłabienie, zawroty głowy, zaparcia, bóle brzucha).

Ogromnym problemem podczas kolejnych wizyt jest ważenie chorej/chorego. Ze względu na niską świadomość choroby osoby te starają się oszukiwać personel :

• ubieranie ciężkich,grubych ubrań,
• wypychanie kieszeni ciężkimi przedmiotami,
• spożywanie dużych ilości płynów przed ważeniem,
• wstrzymywaniem wypróżnień.

Ze strony personelu medycznego niezmiernie ważne jest wychwycenie tych oszustw, gdyż konieczne jest monitorowanie masy ciała i jej wahań, tak samo jak odchyleń w badaniach laboratoryjnych i fizykalnych.

Reklama

Anoreksja - diagnoza

Diagnoza anoreksji opiera się na przeprowadzonym wywiadzie lekarskim  i określeniu objawów. Konieczne jest także wykluczenie innych przyczyn prowadzących do spadku masy ciała jak:

• choroby przewodu pokarmowego z towarzyszącym upośledzeniem wchłaniania,
• nadczynność tarczycy,
• choroba nowotworowa (w jej przebiegu dochodzi do utraty masy ciała, kacheksji),
• cukrzyca typu 1,
• niedoczynność przysadki,
• niewydolność kory nadnerczy,
• zaburzenia podwzgórzowe (np. zmiany nowotworowe w tej lokalizacji).

Dobrym wskaźnikiem prawidłowej wagi jest BMI (czyli Body Mass Index) – indeks masy ciała, który określa związek między masą ciała a wzrostem. Używany jest u osób od 16. roku życia, u dzieci stosuje się siatki centylowe określające stosunek masy ciała do wzrostu i prawidłowe tempo zmian.

• Pamietaj, że: Anoreksja to nie jest „niewinna” dieta

Diagnoza anoreksji wg Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego:

1. dążenie do uzyskania i/lub utrzymania poniżej wartości należnej (np. < 85% masy należnej lub nieosiągnięcia 85% masy należnej w okresie wzrastania),
2. lęk przed przytyciem, otyłością, nawet podczas znacznej niedowagi,
3. zaburzenie postrzegania własnej sylwetki i ciała,
4. zanik miesiączki przez minimum 3 miesiące.

Uwaga! Kobiety stosujące leki hormonalne (tabletki antykoncepcyjne, leczenie substytucyjne) mają krwawienia miesięczne.

Reklama

Anoreksja - odchylenia w badaniach laboratoryjnych

Leczenie anoreksji

Leczenie chorych z anoreksją jest żmudne i ciężkie. Wymaga  współpracy pomiędzy lekarzem (np. internistą, pediatrą) a psychologiem i psychiatrą. W przypadku objawów chorobowych z innych układów (np. układu rozrodczego, układu krążenia) konieczne bywa leczenie specjalistyczne, związane z tym problemem. Leczenie anoreksji obejmuje skojarzone leczenie:

• internistyczne,
• psychiatryczne
• żywieniowe.

Kolejny podział obejmuje przypadki nagłe oraz leczenie przewlekłe, które w wielu przypadkach trwa latami.

Wskazania do leczenia szpitalnego:

• psychiatryczne: brak efektu leczenia w poradni, duże ryzyko samobójstwa, pacjent zagrażający sobie samemu,
• internistyczne: znaczna utrata masy ciała, szybkie tempo utraty masy ciała, powikłania (zaburzenia elektrolitowe, bradykardia, hipoglikemia, zakażenia).

Leczenie przewlekłe obejmuje skojarzenie psychoterapii, leczenia żywieniowego oraz farmakologii. Celem leczenia żywieniowego jest:

• przyrost masy ciała,
• uzupełnienie niedoborów pokarmowych,
• jonowych.

W ciężkich przypadkach konieczne jest żywienie pozajelitowe wymagające leczenia szpitalnego.

Farmakoterapia

Farmakoterapia obejmuje leki:przeciwlękowe, przeciwdepresyjne oraz przeciwpsychotyczne.

• Leki przeciwlękowe mogą obniżyć lęk przed przytyciem, a więc przyczyniają się do łatwiejszego przyjmowania pokarmów.
• Leki przeciwdepresyjne stosowane są w wypadku wystąpienia objawów obniżenia nastroju.
• Leki przeciwpsychotyczne nigdy nie stanowią podstawy leczenia i stosowane są tylko w stanach urojeniowych pacjentów. Urojenia zazwyczaj odnoszą się do obrazu własnego ciała. Standardowymi lekami przepisywanymi w anoreksji są Fenactil i Imipramina.

Dodatkowe farmakoterapie dostosowuje się do potrzeb pacjenta.

• I tak pacjentkom, którym nie wróciła miesiączka, zaleca się terapie hormonalne, estrogenowo-progesteronowe.
• Czasami zapisywany jest wapń, aby wzmocnić kościec pacjenta. Jednakże samo biologiczne leczenie nie przynosi takich korzyści, jakie można osiągnąć przy połączeniu farmakologii z psychoterapią. Dlatego zazwyczaj oddziały psychiatryczne mają w swoim programie różne formy psychoterapii.

Anoreksja - leczenie w domu

W warunkach domowych niezmiernie ważne jest:

• Przyjmowanie posiłków,
• Dostarczanie odpowiedniej ilości składników pokarmowych i mineralnych.
• Konieczne jest zapobieganie infekcjom.
• Pomocna bywa przynależność do grupy wsparcia oraz oczywiście wsparcie rodziny.

Z uwagi na fakt, iż anoreksja jest chorobą niebezpieczną i zagrażającą życiu, leczenie domowe jest właściwie niemożliwe do przeprowadzenia. W ciężkich stanach hospitalizacja jest nieodzowna, natomiast we wcześniejszych stadiach choroby metody domowe, ograniczające się do starań samego chorego oraz nacisków zaniepokojonej rodziny, okazują się niewystarczające. Zazwyczaj, aby wyleczenie było możliwe, konieczna jest co najmniej psychoterapia.

W trakcie leczenia, a także po osiągnięciu bezpiecznej dla zdrowia wagi oraz zakończeniu terapii, potrzebne jest wsparcie rodziny i udzielenie danej osobie pomocy w powrocie do codziennego życia. Nawroty anoreksji są możliwe, dlatego istotne wydaje się monitorowanie swojego stosunku do jedzenia.

Leczenie anoreksji - terapia

Podstawowymi formami terapii są terapia indywidualna lub rodzinna, w modelach poznawczo-behawioralnym lub psychodynamicznym.

Model poznawczo-behawioralny koncentruje się na monitorowaniu przez samego pacjenta swoich myśli i zachowań. Teoria poznawcza zakłada istnienie dezadaptacyjnych myśli, które pojawiają się automatycznie. Pacjent ma za zadanie wychwytywać te automatyczne myśli, które stanowią źródło negatywnych emocji i przekonań na temat otoczenia i siebie. Owe przekonania oraz zachowania pacjent zapisuje, a następnie wspólnie z terapeutą stara się je zmodyfikować.

Ważną rolę w terapii poznawczo-behawioralnej pełni też psychoedukacja, czyli dostarczanie pacjentowi wiedzy na temat jego choroby, jej przebiegu oraz źródeł. Czasami psychoedukacja stosowana jest też przypadku bliskich chorego. Z uwagi na fakt, że model poznawczo-behawioralny rozpatruje anoreksję jako metodę radzenia sobie z lękiem, stosuje się techniki relaksacji bądź hipnozy. W ten sposób czynność jedzenia zostaje skojarzona z doznaniami przyjemnymi.

Terapia psychodynamiczna, bardziej niż poznawczo-behawioralna, opiera się na związku psychoterapeutycznym. W relacji odtwarzane są schematy tworzenia przez pacjenta relacji z osobami bliskimi. Poprzez własne analizy oraz interpretacje terapeuty pacjent uzyskuje wgląd, czyli wiedzę, na temat swoich zachowań i emocji. Psychoterapia bazuje na wsparciu pacjenta w osiąganiu autonomii oraz stabilności emocjonalnej, wynikającej z konkretnej wiedzy o swoim funkcjonowaniu.

Terapię psychodynamiczną oraz poznawczo-behawioralną można stosować zarówno w terapii indywidualnej, jak i grupowej.

Terapia rodzinna natomiast jest szczególnie skuteczna w przypadku osób chorujących na anoreksję, które nie ukończyły 18. roku życia. Ważne jest też, aby członkowie rodziny nie traktowali choroby tylko i wyłącznie jako medyczny problem, bez wnikania w psychologiczne przyczyny zachorowania.

Pierwsze spotkanie zazwyczaj ma charakter konsultacji. Obecni powinni na nim być najbliżsi pacjenta (rodzice, rodzeństwo). Na spotkaniu tym ustalane są zasady, np. częstotliwość spotkań. Spotkanie służy też zorientowaniu się w motywacji członków rodziny. Kolejne spotkania wiążą się z zapoznaniem  z funkcjonowaniem rodziny i ich podejściem do jedzenia oraz choroby. Pracuje się przede wszystkim nad ustanowieniem odpowiednich granic pomiędzy członkami rodziny oraz komunikacją.

Anoreksja - zapobieganie

W procesie zapobiegania anoreksji bardzo ważna jest samoobserwacja. Gdy chory zauważy u siebie

• nadmierną koncentrację na jedzeniu,
• podporządkowanie swojego życia odchudzaniu się,
• słabość organizmu,

powinien podzielić się z kimś swoimi obserwacjami lub też udać się do psychiatry. Szczególnie uważni powinni być: przyjaciele i rodzina nastoletnich dziewcząt oraz osób, których zawód  związany jest  z wyglądem (modelki, tancerki).