Choroba Fabry’ego należy do bardzo rzadkich chorób genetycznych, zaliczanych do grupy chorób spichrzeniowych. Częstość populacyjna jednostki wynosi 1 na 117 000 (statystyki dotyczą rasy białej) – w Polsce zapadalność nie przekracza 30 przypadków rocznie. Mutacja wywołująca chorobę związana jest z chromosomem X, dlatego też na chorobę Fabry’ego zapadają mężczyźni, kobiety są jedynie nosicielkami wadliwego genu. Istnieje ponad 300 różnych mutacji punktowych genu GLA odpowiedzialnych za postać kliniczną choroby.
Jak wspomniano jednostka kliniczna wywołana jest mutacją punktową genu GLA kodującego białko lizosomalne α-galaktozydazy A. α-galaktozydaza A jest jednym z enzymów odpowiedzialnych za hydrolizę obojętnych glikosfingolipidów. W przypadku niewłaściwego działania białka dochodzi do odkładania w komórkach glikosfingolipidów (proces nazywa się spichrzeniem, stąd określenie choroby spichrzeniowa).
Choroba Fabry'ego - dziedziczenie
W przypadku chorób genetycznych czynnikiem ryzyka, jeżeli o takim można mówić, jest obecność mutacji genetycznej. Choroba Fabry’ego wywołana jest mutacją punktową genu GLA. Mutacja ma charakter zmiany recesywnej sprzężonej z chromosomem płci (X). W związku z powyższym kobiety z reguły są nosicielkami wadliwej postaci genu (teoretycznie, kobiety również mogą chorować, jednakże do tej pory nie odnotowano takiego przypadku klinicznego), chorują natomiast mężczyźni.
Dokładny opis sytuacji dziedziczenia przedstawiono poniżej:
- W przypadku matki, która jest nosicielką mutacji (a więc posiada jedną prawidłową kopię genu i jedną zmutowaną) prawdopodobieństwo przekazania mutacji córkom wynosi 50%. Podobnie jest w przypadku chłopców, z tą różnicą, iż u nich odziedziczenie mutacji równoznaczne jest z chorobą.
- Jeżeli choruje ojciec (a więc posiada tylko zmutowaną kopię genu) wszystkim swoim córkom przekaże zmutowaną sekwencję, natomiast wszyscy jego synowie będą zdrowi (chłopcy, po ojcu dziedziczą tylko chromosom Y).
W przypadku chorób o podłożu genetycznym, nie możliwe jest wprowadzenie działań prewencyjnych mających na celu wykluczenie głównych czynników ryzyka, prowadzących do wystąpienia choroby.
Reklama
Choroba Fabry'ego - objawy
Mnogość mutacji punktowych (ponad 300 opisanych) prowadzi do różnego nasilenia klinicznego cech fenotypowych u pacjenta oraz różnic czasowych obserwowanych symptomów. Do najważniejszych objawów choroby Fabry’ego zaliczamy:
- Ból i zmęczenie – są jednymi z pierwszych symptomów. Ból pojawia się przeważnie przy zmianie pogody, zmęczeniu, stresie. W przypadku pacjentów z chorobą Fabry’ego wyróżnia się dwa rodzaje objawów bólowych: akroparestezje (ból dłoni i stóp pojawiający się okresowo w czasie dnia, najczęściej przybiera formę pieczenia oraz świądu) oraz „przełomy Fabry’ego” (ataki silnego bólu stóp i dłoni, promieniującego do pozostałych części kończyn. Ataki mogą trwać od kilku minut do kilku dni).
- Zaburzenia termoregulacji ciała – chorzy nie pocą się.
- Wysypkę skórną – pojawia się najczęściej w okolicach pępka oraz miejsc, gdzie skóra narażona jest na stałe rozciąganie (zagięcia stawowe). Wysypka jest jedną z najbardziej charakterystycznych, widocznych oznak choroby.
- Zwyrodnienia w rogówce oka, spowodowane procesem spichrzenia w naczyniach krwionośnych.
- Problemy ze strony układu pokarmowego: bóle brzucha, biegunki i wymioty poposiłkowe.
- Niewydolność nerek, białkomocz.
- Powikłania sercowe: powiększenie serca, niewydolność serca, arytmia, niewydolność zastawek sercowych, zawały serca.
- Zawroty głowy.
- Omdlenia.
- Zwiększoną częstość udarów mózgu
Wszystkie procesy patologiczne, zachodzące w organizmie pacjenta są wynikiem braku aktywności enzymatycznej α-galaktozydazy A. Gromadzenie się w komórkach glikosfingolipidów prowadzi powoli do dysfunkcji komórek, a w następstwie całych układów.
Objawy bólowe charakterystyczne w omawianej chorobie są wynikiem procesów spichrzenia w komórkach układu nerwowego. Zaburzenia funkcji układów narządów wewnętrznych również są bezpośrednim następstwem ww. procesu.
Reklama
Choroba Fabry'ego - badania
Najczęściej rozpoznanie choroby następuje w wieku szkolnym. W celu postawiania prawidłowej diagnozy pacjent musi skontaktować się ze specjalistą pediatrą (najczęściej już wtedy, w oparciu o obserwowane symptomy zapada diagnoza). Konieczna może być konsultacja:
- okulistyczna (badania rogówki w celu potwierdzenia diagnozy),
- kardiologa (badania obrazowe układu sercowo-naczyniowego)
- genetyka (konsultacja genetyczna i omówienie aspektu genetycznego choroby).
W większości przypadków pierwsze objawy kliniczne (objawy bólowe, zmęczenie, charakterystyczna wysypka) są wystarczające do postawienia diagnozy. Jedynie w wyjątkowych przypadkach stosuje się diagnostykę laboratoryjną. Najczęściej przeprowadza się testy aktywności enzymatycznej α-galaktozydazy (badanie wykonuje się tylko u mężczyzn). W przypadku badań genetycznych – określa się następujące parametry:
- nosicielstwo mutacji u matki pacjenta oraz najbliższych członków rodziny (rodzeństwa, dotyczy to zwłaszcza sióstr),
- charakter mutacji (należy wykluczyć mutację typu de novo – zawsze istnieje kilka procent szans, iż obecna u chłopca mutacja jest mutacją spontaniczną, nieodziedziczoną, nowopowstałą w trakcie rozwoju zarodka).
Reklama
Choroba Fabry'ego - leczenie
W przypadku chorób o podłożu genetycznym leczenie przyczynowe nie istnieje. W chwili obecnej w leczeniu choroby Fabry’ego stosuje się preparaty zawierające α-galaktozydazę A, w formie jaka jest przyswajalna przez organizm (ma zdolność wnikania do lizosomów i aktywnego działania w środowisku lizosomu). W chwili obecnej w Unii Europejskiej zarejestrowane są dwa preparaty zawierające α-galaktozydazę A (agalzydaza a i agalzydaza b).
Leczenie ma na celu:
- usunięcie istniejących już u pacjenta złogów spichrzeniowych,
- zapobieganie powstawaniu nowych.
Pacjenci objęci leczeniem farmakologicznym (a więc wszystkie zdiagnozowane przypadki) zmuszeni są do pozostania w ciągłym kontakcie z lekarzem prowadzącym. Leczenie nie odbywa się w warunkach domowych, ale ambulatoryjnych – preparaty podawane są w odstępach czasowych np. co dwa tygodnie. Preparaty podaje się metodą wlewową.
Ponieważ u niektórych pacjentów obserwuje się objawy przypominające alergię, zwłaszcza w początkowych etapach leczenia, konieczna jest również obserwacja. Pacjenci zmuszeni są również do okresowych kontroli, zwłaszcza neurologicznych oraz kardiologicznych.
Reklama
Choroba Fabry'ego - najczęściej zadawane pytania
Jeżeli w najbliższej rodzinie wystąpiła choroba Fabry’ego, to czy ja również mogę być nosicielką mutacji? Czy muszę zgłosić się na badania genetyczne, czy wystarczy porada w poradni genetycznej?
Określenie nosicielstwa mutacji recesywnej związanej z chromosomem X jest niezwykle istotne u kobiet w okresie rozrodczym. W sytuacji wystąpienia takiej zmiany kobieta może przekazać połowie swoich dzieci wadliwy gen z tą tylko różnicą, że dziewczynki będą zdrowe, chłopcy natomiast będą chorować. Niejednokrotnie może zdarzyć się tak, iż w najbliższej rodzinie np. kuzynostwo drugiego stopnia (a więc chorują dzieci wujostwa – rodzeństwa rodziców).
Jak można wstępnie przewidzieć lub nawet określić, czy jest się nosicielką mutacji czy też nie?
Rozwiązaniem są badania genetyczne, jednakże zawsze poprzedzone wizytą w poradni genetycznej. Lekarz specjalista powinien z kobietą przeprowadzić dokładny wywiad rodzinny – na tym etapie niejednokrotnie można już wykluczyć potrzebę wykonywania badań, gdyż sam wywiad wyklucza możliwość nosicielstwa mutacji.
Poniżej przedstawiono hipotetyczna sytuację, kiedy wywiad genetyczny wyklucza możliwość odziedziczenia mutacji.
W rodzinie kobiety (30-letnia, starająca się o dziecko) stwierdzono obecność dwóch przypadków choroby Fabry’ego. Oba przypadki dotyczą synów starszej siostry ojca pacjentki. W rodzinie nie odnotowano innych zdarzeń (ojciec ma jeszcze dwie siostry, których dzieci – dwóch synów i córka są zdrowi), dziadkowie pacjentki, również byli zdrowi. Partner pacjentki, również nie ma obciążonego wywiadu pod kątem wystąpienia zmiany – nie stwierdzono również u niego objawów sugerujących chorobę.
Pacjentka chciała się dowiedzieć czy istneje ryzyko, że jej dzieci będą chore?
Lekarz wyjaśnił, iż taka możliwość jest porównywalna z ryzykiem populacyjnym spontanicznego wystąpienia mutacji, a jej obciążony wywiad rodzinny nie powoduje wzrostu ryzyka. Ponieważ ojciec i dziadek pacjentki są zdrowi, oznacza to, iż mutacja w tej rodzinie przekazywana jest tylko przez kobiety (najprawdopodobniej to babka pacjentki „wniosła” mutację do rodziny) kobietom (co jest oczywiście wynikiem przypadku, a nie prawem genetyki). Kuzyni pacjentki chorują, ponieważ odziedziczyli wadliwe kopie genów od matki.
Lekarz, ani pacjentka nie podjęli decyzji o badaniach genetycznych – pacjentce wystarczyła opinia uzyskana w czasie wywiadu genetycznego.
Zobacz też:
