Choroba Meniere’a jest schorzeniem o charakterze napadowym dotyczącym ucha wewnętrznego, które cechuje się triadą objawów: szumami usznymi, zawrotami głowy oraz upośledzeniem słuchu.
Budowa ucha wewnętrznego
Na ucho wewnętrzne czyli tzw. błędnik składa się ślimak – element narządu słuchu oraz przedsionek z kanałami półkolistymi odpowiedzialny za utrzymanie równowagi. Wyróżniamy błędnik kostny stanowiący ochronę dla położonego w jego wnętrzu błędnika błoniastego.
Przestrzeń oddzielająca obydwa błędniki jest wypełniona perylimfą. Z kolei wnętrze błędnika błoniastego wypełnia endolimfa czyli tzw. śródchłonka. W ślimaku znajduję się narząd Cortiego z komórkami receptorowymi, skąd drogą nerwu słuchowego impulsy dźwiękowe docierają do mózgu.
Przedsionek i kanały półkoliste wypełnione endolimfą także zawierają komórki zmysłowe i tzw. otolity. Przemieszczenie otolitów (małych kamyczków), ruch śródchłonki (na skutek zmiany położenia ciała, przechylenia głowy itp.) powodują pobudzenie komórek zmysłowych, zamianę energii mechanicznej w impuls nerwowy, który drogą nerwu przedsionkowego dociera do mózgu informując o aktualnym ułożeniu ciała.
W rzeczywistości impulsy z błędnika do mózgu dochodzą drogą nerwu przedsionkowo-ślimakowego zwanego dawniej nerwem statyczno-słuchowym, który jest podzielony na część przedsionkową i część słuchową.
Reklama
Choroba Meniere'a - przyczyny
Do największych uszkodzeń błędnika dochodzi zwykle w czasie pierwszego napadu choroby. W związku z tym kolejne napady charakteryzują się mniejszym nasileniem zawrotów głowy. Tłumaczy się to spadkiem pobudliwości uszkodzonego błędnika. Uszkodzenie słuchu ma charakter odbiorczy. W okresie między kolejnymi napadami choroby charakterystyczne są fluktuacje słuchu – czyli naprzemienne okresy lepszego i gorszego słyszenia. Jednak wraz z czasem trwania choroby dochodzi do stabilizacji niedosłuchu.
Podłożem choroby Meniere’a jest wzrost ciśnienia śródchłonki, który prowadzi do znacznego poszerzenia przestrzeni endolimfatycznych ucha wewnętrznego. Dlatego też choroba nazywana jest wodniakiem błędnika. Mimo wieloletnich badań nie udało się znaleźć konkretnej przyczyny wzrostu ciśnienia endolimfy. Bierze się pod uwagę kilka mechanizmów, co więcej nie wyklucza się współwystępowania kilku z nich u jednego chorego. Oto najważniejsze z tych mechanizmów:
- Zaburzenia naczynioruchowe – bierze się pod uwagę zaburzenia w mikrokrążeniu, do których dochodzić może w przypadku chorób autoimmunologicznych (towarzyszy im stan zapalny małych naczyń). Zaburzenia w funkcjonowaniu małych naczyń ucha wewnętrznego mogą być też wywołane działaniem różnych czynników np. światło, stres, przemęczenie, bodźce termiczne. Nierzadkie współwystępowanie migreny i choroby Meniere’a w pewnym stopniu potwierdza podłoże naczynioruchowe choroby.
- Nadmierna produkcja endolimfy – u części chorych stwierdza się podwyższony poziom ADH – hormonu zatrzymującego wodę w organizmie. Leki i różne substancje produkowane pod wpływem stresu mogą mieć istotny wpływ na zwiększanie produkcji endolimfy.
- Niedrożność przewodu endolimfatycznego – zaburza krążenie endolimfy i prowadzi do wzrostu jej ciśnienia.
- Infekcje – rozwojowi wodniaka błędnika może sprzyjać kiła, borelioza i wirusy np. cytomegalii.
Choroba najczęściej występuje w wieku 30-50 lat z podobną częstością u kobiet i mężczyzn. Zwykle zaczyna się w jednym uchu, ale po pewnym czasie dochodzi do rozwoju choroby w uchu drugim.
Reklama
Choroba Meniere'a - objawy
Główne objawy choroby tworzą tzw. triadę Menierowską, na którą składają się:
- szum uszny,
- zawroty głowy,
- upośledzenie słuchu.
Objawy te występują w typowej chorobie Meniere’a. Znane są też postaci atypowe, w których choroba może manifestować się wyłącznie zaburzeniami słuchu lub jedynie zaburzeniami równowagi. Drugi objaw u 100% pacjentów pojawia się w ciągu 5 lat.
Charakterystyczna jest kolejność objawów. Początkowo występuje szum i uczucie pełności w uchu czyli tzw. aura. Następnie pojawiają się zawroty głowy, chory ma uczucie wirowania i kłopoty z utrzymaniem właściwej postawy ciała, co zmusza pacjenta do maksymalnego ograniczenia codziennej aktywności. Zawrotom głowy trwającym od kilku minut do kilku godzin lub dni mogą towarzyszyć objawy wegetatywne tj.: nudności, wymioty, wzmożona potliwość, bladość skóry. Nigdy jednak nie dochodzi do utraty przytomności.
Objawy wskazujące z dużym prawdopodobieństwem na chorobę Meniere’a to:
- początkowo jednostronny szum w uchu i niedosłuch odbiorczy z uszkodzeniem ślimaka w badaniu audiometrycznym;
- napadowe zawroty głowy o typie wirowania;
- początek objawów miedzy 30-50 rokiem życia;
- brak urazów, patologii w obrębie kręgosłupa szyjnego, zapaleń uszu;
- drożna trąbka słuchowa, prawidłowa błona bębenkowa.
Reklama
Choroba Meniere'a - diagnoza
Atak choroby Meniere’a z powodu burzliwych i niepokojących objawów zwykle skłania pacjenta do wizyty u lekarza. Najważniejsze jest wykluczenie ośrodkowej (związanej z układem nerwowym) przyczyny objawów. Rozpoznanie wodniaka błędnika jest szczególnie trudne w postaci atypowej choroby i niekiedy zajmuje nawet kilka lat. Choroba ma charakter napadowy, a odstępy między kolejnymi napadami mają różną długość - są tygodnie, miesiące, a nawet lata. W czasie wystąpienia zawrotów głowy zaleca się pozostawanie w łóżku i odpoczynek. W celu zapobiegania kolejnym napadom zaleca się postępowanie, o którym mowa w dziale Leczenie.
Rozpoznanie wodniaka błędnika na podstawie charakterystycznej triady objawów nie stanowi trudności. Jednak do postawienia diagnozy nie wystarcza jednorazowy napad choroby. Chorobę Meniere’a rozpoznaje się jeśli udokumentowano dwa lub więcej napadów zawrotów głowy, przynajmniej w jednym przypadku potwierdzono odbiorcze upośledzenie słuchu w badaniu audiometrycznym, pacjent zgłasza szumy uszne i uczucie pełności.
Na początku konieczne jest wykluczenie innych schorzeń mogących dawać podobne objawy, jak np.:
- zapalenie błędnika,
- guz nerwu przedsionkowo-ślimakowego,
- padaczka,
- stwardnienie rozsiane,
- udar błędnika,
- zawroty głowy spowodowane zaburzonym krążeniem krwi w tętnicach szyjnych,
- zmiany w odcinku szyjnym kręgosłupa, z
- espół Waldenberga (zaburzenia krążenia w tętnicach kręgowych i tętnicy podstawnej),
- zespół podkradania tętnicy podobojczykowej.
Reklama
Choroba Meniere'a - badania
Diagnostyka choroby Meniere'a
W postawieniu ostatecznego rozpoznania pomocne są badania diagnostyczne:
- Audiometria tonalna – określa stopień ubytku słuchu i daje informację na temat fluktuacji progu słyszenia w kolejno wykonywanych badaniach. Jest to badanie niezbędne do ostatecznego postawienia diagnozy.
- Badanie potencjałów wywołanych – pozwala potwierdzić odbiorcze uszkodzenie słuchu o lokalizacji ślimakowej - typowej dla choroby Meniere’a.
- Test glicerolowy – stosowany do potwierdzenia obecności wodniaka. Podanie glicerolu na skutek odwodnienia przyczynia się do poprawy słuchu w badaniu audiometrycznym.
- Elektrokochlearografia – służy także do potwierdzenia obecności wodniaka poprzez ocenę stosunku potencjałów sumacyjnych i czynnościowych. Przewaga tych pierwszych jest stwierdzana w ponad 50% przypadków choroby.
- Badanie pobudliwości przedsionków – z czasem trwania choroby pobudliwość przedsionków ulega obniżeniu.
Reklama
Choroba Meniere'a - leczenie
W leczeniu ostrych napadów choroby zaleca się odpoczynek i ewentualnie stosowanie leków przeciwwymiotnych i uspokajających. Priorytetem u pacjentów z chorobą Meniere’a jest zachowanie słuchu i ograniczenie napadów zawrotów głowy, które w dużym stopniu upośledzają funkcjonowanie człowieka.
Postępowanie niefarmakologiczne polega na:
- unikaniu sytuacji stresowych,
- unikaniu używek (kawy, alkoholu),
- stosowaniu diety z mniejszą zawartością soli i płynów oraz dużą zawartością białka.
W farmakoterapii stosuje się:
- leki odwadniające np. furosemid,
- leki rozszerzające naczynia,
- kortykosterydy zwłaszcza w przypadku stwierdzenia lub podejrzenia choroby autoimmunologicznej.
Opisanie powyżej postępowanie przynosi zamierzony efekt u prawie ¾ pacjentów. W przypadku nieskuteczności postępowania dietetycznego i farmakologicznego istnieje możliwość leczenia chirurgicznego.
Stosuje się:
- blokadę zwoju gwieździstego,
- drenaż śródchłonki,
- przecięcie włókien nerwu przedsionkowego
- mechaniczne lub farmakologiczne zniszczenie błędnika.
Reklama
Choroba Meniere'a - najczęściej zadawane pytania
Czy choroba Meniere’a jest dziedziczna?
Choroba Menier’a częściej występuje u pacjentów z chorobami autoimmunologicznymi, w których istnieje potwierdzone podłoże genetyczne.
Czy zawsze występuje triada objawów?
Niestety nie. Niekiedy spotyka się jedno objawowe postacie choroby. Jednak ich stwierdzenie wymaga znacznie dłuższej diagnostyki, ze względu na konieczność wykluczenia innych przyczyn np. izolowanego uszkodzenia słuchu.
Czy na napad choroby można się jakoś przygotować?
Zwykle szum i uczucie pełności uszu są objawami zwiastującymi napad.
Czy choroba może powodować całkowity ubytek słuchu?
Zdarza się to w niewiele ponad 5% przypadków. Zwykle choroba prowadzi do znacznego ubytku słuchu.
Czy dieta i przyjmowanie leków jest skuteczne w profilaktyce napadów?
Samo przestrzeganie zaleceń dietetycznych przynosi efekt u 1/3 pacjentów. Stosowanie leków odwadniających i rozszerzających naczynia zwiększa ten odsetek do prawie ¾.
