Choroba Niemanna-Picka należy do grupy chorób genetycznych związanych z zaburzeniem funkcji organelli komórkowych zwanych lizosomami (dlatego też chorobę Niemanna-Picka zalicza się do grupy metabolicznych chorób spichrzeniowych).
Choroba Niemanna-Picka - typy choroby
Choroba NP należy do bardzo rzadkich jednostek występujących z częstością około 1 na 100 000 żywych urodzeń (dane epidemiologiczne zawierają się w przedziałach od 23 do 150 tys.). Ponieważ jednostka związana jest z genem znajdującym się na chromosomie autosomalnym częstość występowania choroby w przypadku obu płci jest jednakowa. Choroba NP może mieć heterogenną etiologię, przez co pacjenci wykazują różną manifestację objawów klinicznych – w chwili obecnej wyróżnia się trzy (lub cztery w zależności od przyjętych kryteriów) tzn. typ A, B, C i D.
Typ A
Występuje najczęściej charakteryzuje się:
- żółtaczką poporodową,
- powiększoną wątrobą
- uszkodzeniem mózgu.
Pacjenci z chorobą NP typu A dożywają średnio 4 roku życia. U pacjentów w tej grupie poziom ASM wynosi mniej niż 5%.
Typ B
- Brak symptomów neurologicznych lub występują one bardzo rzadko.
- Pacjenci mają powiększoną wątrobę oraz śledzionę,
- Wykazują problemy z oddychaniem.
W późniejszym wieku u chorych dochodzi do zaburzenia pracy serca. Zmienna jest również długość życia – najczęściej pacjenci dożywają okresu dorosłego. Poziom ASM wynosi około 10%. W przypadku typów A i B sugeruje się, iż mogą one stanowić jedynie warianty tej samej choroby, a jedynie wystąpienie (bądź brak) dodatkowych, nieznanych czynników wpływa na końcowy fenotyp pacjentów.
Typ C
Najrzadszy typ. Symptomy mogą pojawić się w różnym wieku (zarówno w okresie niemowlęcym, jak i dorosłym). Charakterystyczne dla typu trzeciego są:
- zaburzenia napięcia mięśniowego
- pionowe porażenie spojrzenia.
Objawy neurologiczne pojawiają się po 4, a nawet po 6 latach od pierwszych symptomów. Śmiertelność wynosi 100%, jednakże czas przeżycia, jak również nasilenie objawów klinicznych, zależą od momentu pojawiania się pierwszych objawów (im później pojawią się objawy, tym później następuje zgon chorego).
Reklama
Choroba Niemanna-Picka - przyczyny
Jak pomniano choroba NP może mieć heterogenne podłoże. W przypadku choroby NP A i B przyczyną wystąpienia zaburzeń jest punktowa mutacja genu kodującego enzym zwany kwaśną sfingomielinazą (ASM). W przypadku NP typu C dochodzi do zaburzeń w składzie białkowym błon komórkowych.
Mutacja genu może prowadzić do wystąpienia zupełnego braku ASM (co dotyka pacjentów obciążonych NP typu A) lub jego znacznego ograniczenia (typ B). W przypadku typów A i B w organizmie chorego nie dochodzi do prawidłowego metabolizowania białka zwanego sfingomieliną. Gromadzenie się nieprzetworzonego substratu prowadzi w konsekwencji do powstawania złogów sfingomieliny w lizosomach (stąd określenie choroba spichrzeniowa). Dysfunkcja lizosomów, przy stałym wzroście złogów prowadzi w konsekwencji do śmierci komórki. Najbardziej narażone są komórki wątroby oraz komórki układu nerwowego. W przypadku choroby typu C pacjenci nie są w stanie właściwie metabolizować cholesterolu ani innych lipidów. W efekcie dochodzi do odkładania się cholesterolu i innych tłuszczy w wątrobie, śledzionie oraz mózgu. Wystąpienie tych zaburzeń prowadzi do wtórnej redukcji aktywności kwaśnej sfingomielidazy (ASM), dlatego też mimo różnej etiologii, wszytkie trzy typy uznawane są za warianty tej samej choroby.
Reklama
Choroba Niemanna-Picka - badania
Choroba NP jest rozpoznawana jeszcze w okresie wczesno noworodkowym (dotyczy to choroby typu A występującego najczęściej). Diagnostyka opiera się na badaniach biochemicznych analizy poziomu kwaśnej sfingomielinazy w osoczu krwi.
Możliwe jest również wykonanie badań genetycznych, jednakże te stosuje się najczęściej w przypadku diagnostyki prenatalnej par, u których zachodzi wysokie ryzyko wystąpienia choroby (ze względu na obciążony wywiad rodzinny i/lub zdarzenie przy wcześniejszej ciąży).
W przypadku diagnostyki prenatalnej par, które posiadają już dziecko z NP konieczne jest przeprowadzenie wcześniejszych testów genetycznych zarówno chorego dziecka, jak i rodziców. Takie postępowanie ułatwi dokładne rozpoznanie mutacji w genie, a co za tym idzie - skróci również czas na wykonanie szeregu analiz w trakcie diagnostyki prenatalnej kolejnej ciąży (mimo, iż mutacja dotyka tylko 1 genu, wariantów samej mutacji jest więcej i nawet w chwili obecnej najprawdopodobniej nie zostały wszystkie rozpoznane).
Reklama
Choroba Niemanna-Picka - dziedziczenie
W przypadku choroby Niemanna-Picka przyczyną jest mutacja punktowa, autosomalna, recesywna, dlatego czynnikiem ryzyka w przypadku ww. choroby jest nosicielstwo mutacji w przypadku obojga rodziców. Mutacje recesywne ujawniają się tylko przy wystąpieniu mutacji w obu kopiach genu. Jeżeli uszkodzona jest tylko jedna z kopii, nosiciel mutacji nie choruje (w genetyce taka osoba określana jest jako bezobjawowy nosiciel). W tabeli poniżej podano procentowe wartości ilorazu szans na wystąpienie choroby w zależności od genotypu rodziców („w” oznacza prawidłową formę genu, „m” zmutowaną).
| Matka | Ojciec | Dziecko | Uwagi |
|---|---|---|---|
| w/w (zdrowa , posiada obie prawidłowe kopie genu) |
w/m (zdrowy, nosiciel mutacji) |
w/w lub w/m | W takim przypadku istniej 50% szansa na to, iż ojciec przekaże mutację dziecku. Dziecko będzie nosicielem. |
| w/m | w/m | w/w, w/m, m/m |
W tym przypadku w 25% przypadków istnieje szansa, iż dziecko urodzi się zdrowe nieobciążone mutacją. 50% szans na to, iż odziedziczy wadliwy gen od któregoś z rodziców i będzie nosicielem mutacji. 25% szans, iż dziecko odziedziczy tylko zmutowane wersje genu. W takim przypadku u dziecka wystąpi pełnoobjawowa choroba. |
Ponieważ choroba NP jest chorobą o podłożu genetycznym, nie istnieją żadne skuteczne sposoby zapobiegania.
Reklama
Choroba Niemanna-Picka - objawy
Do objawów choroby NP należą:
- powiększony brzuch,
- powiększona wątroba i/lub śledziona,
- żółtaczka poporodowa,
- bardzo krótki oddech,
- nawracające infekcje płuc,
- czerwona plamka wewnątrz oka,
- problemy z pionowymi ruchami gałek ocznych,
- postępujące zaburzenia motoryczne,
- problemy z przełykaniem pokarmu,
- niewłaściwe napięcie mięśni (postępująca hipotonia mięśniowa),
- zaburzenia mowy,
- padaczka,
- problemy z nauką.
Reklama
Choroba Niemanna-Picka - leczenie
W przypadku chorób o podłożu genetycznym nie istnieją metody leczenia przyczynowego, a jedynie terapie umożliwiające częściowe lub całkowite niwelowanie skutków zmian. Choroba Niemanna-Picka jest chorobą śmiertelną. Istnieją próby wprowadzenia terapii substytucji enzymatycznej, jednak dotyczą one tylko choroby typu B.
W warunkach eksperymentalnych opracowywane są również metody terapii genetycznej, ale również skierowane do pacjentów z typem B. W chwili obecnej największe nadzieje wiąże się z przeszczepem szpiku kostnego od osób zdrowych. Eksperymenty kliniczne prowadzone na pacjentach (badanie również dotyczy tylko chorych z NPB) w chwili obecnej są na etapie oceny.
W przypadku pacjentów z typem C prowadzi się badania nad terapia farmakologiczną.
Jedną z form leczenia jest również wprowadzenie niskotłuszczowej (zwłaszcza o obniżonym poziomie cholesterolu) diety, jednakże uzyskiwane wyniki nie stanowią wystarczająco silnych dowodów na jakąkolwiek skuteczność tego typu terapii.
Choroba niestety stanowi wyrok dla chorego. Jeżeli objawy choroby postępują w miarę powoli (np. w przypadku łagodnej postaci typu B lub późnej postaci C) pacjenci mogą być zmuszeni do ciągłego monitowania swojego stanu życia i korzystania z wysokospecjalistycznej pomocy medycznej np.
- pulmonologicznej,
- gastroenterologicznej,
- chirurgicznej,
- kardiologicznej
- fizjoterapeutycznej.
Jakie są główne przyczyny braku skutecznej terapii w leczeniu choroby NP?
Głównymi przyczynami jest czas i etiologia choroby. Wystąpienie pierwszych objawów choroby, świadczy już o daleko idących zmianach w narządach pacjentów. W przypadku szybko postępującej choroby na skuteczne leczenie może być już za późno (zwłaszcza kiedy zmiany dotyczą nie tylko jednego narządu, a całego organizmu). Ponieważ choroba NP dotyczy zmian obecnych w każdej komórce ciała, próba usunięcia skutków zmian patologicznych wydaje się w chwili obecnej wręcz niemożliwa. Opisywane metody eksperymentalne nie mają również na celu usunięcia przyczyny choroby, a jedynie zatrzymanie jej rozwoju.
