Gorączka Q jest zoonozą, czyli chorobą odzwierzęcą, spowodowaną przez zakażenie bakterią Coxiella burnetii. Głównym rezerwuarem tych bakterii jest bydło, owce i kozy, ale także zwierzęta domowe (psy, koty), małe gryzonie i kleszcze. Człowiek zaraża się od zwierząt u których choroba przebiega bezobjawowo. Do zakażenia dochodzi głównie drogą kropelkową oraz poprzez inhalację bakterii w kurzu i pyle, rzadko przez ugryzienie kleszcza. U ludzi gorączka Q objawia się przede wszystkim wysoką gorączką i jest powodem ciężkich, atypowych zapaleń płuc.
Po raz pierwszy choroba ta została rozpoznana i opisana przez Derricka w 1937 roku w Australii, u pracowników rzeźni w północno-wschodnim stanie Queensland. Prawdopodobnie stąd wzięła się pełna nazwa choroby - „gorączka z Queensland”, choć inni twierdzą, że litera Q pochodzi od angielskiego słowa „query” oznaczającego znak zapytania, gdyż przez długi czas nie udawało się ustalić przyczyny opisywanego stanu chorobowego.
Ostatnia wielka epidemia gorączki Q, zwanej potocznie "kozią grypą", miała miejsce w 2009 roku w Holandii, gdzie zaraziło się kilka tysięcy ludzi, a 6 osób zmarło. Władze nakazały wówczas wybicie prawie 20 tysięcy kóz w 55 gospodarstwach hodowlanych w których wykryto przypadki zakażenia Coxiella burnetii.
W Polsce po raz pierwszy stwierdzono gorączkę Q w 1956 r. w miejscowości Owczary (byłe województwo nowosądeckie). W miejscowości tej doszło do zachorowań, których źródłem były zarażone owce przywiezione z Rumunii. Od tamtej pory wykryto wiele ognisk choroby, głównie związanych z importem zwierząt oraz produktów pochodzenia zwierzęcego. Stwierdzono również dwa ogniska gorączki Q spowodowane ukąszeniem kleszcza (Warmia i okolice Leszna), chociaż przypadki tego typy zarażeń są niezwykle rzadkie.
Gorączka Q - przyczyny
Gorączkę Q wywołuje Gram–ujemna bakteria Coxiella burnetii z grupy riketsji. Bakteria ta jest bezwzględnym pasożytem wewnątrzkomórkowym i posiada zdolność do wytwarzania endospor, pełniących funkcje przetrwalników ułatwiających dodatkowo zakażanie. Bakteria ta jest mało zjadliwa, natomiast wysoce zakaźna.
Gorączka Q występuje we wszystkich rejonach geograficznych na całym świecie. Głównym rezerwuarem bakterii wywołujących tą chorobę jest:
- bydło,
- owce,
- kozy,
- zwierzęta domowe (psy, koty),
- małe gryzonie,
- kleszcze.
U zwierząt zakażenie Coxiella burnetii zazwyczaj nie powoduje objawów klinicznych, choć może być przyczyną poronień u kóz i owiec. Bakterie te są wydzielane w mleku, moczu i kale zakażonych zwierząt, a podczas porodu mikroorganizmy znajdują się w dużych ilościach w płynie owodniowy oraz łożysku chorego zwierzęcia. Pałeczki Coxiella burnetii wykrywane są również w wełnie i skórze pochodzącej od zakażonych zwierząt.
Okres inkubacji gorączki Q zależy od liczby bakterii, które wniknęły do organizmu – im więcej tym krótszy okres inkubacji. U większości osób objawy pojawiają się w ciągu 2-3 tygodni po ekspozycji. Przebyte zakażenie daje odporność na całe życie.
Reklama
Gorączka Q - postaci choroby
U ludzi tylko około połowa wszystkich osób zakażonych C.burnetii wykazuje oznaki kliniczne choroby.
Podział kliniczny gorączki Q wyróżnia dwie bardzo różne postacie:
- postać ostrą
- postać przewlekłą
Postać ostra przyjmuje różne formy klinicznych, z których najczęściej wymieniane to:
- postać uogólniona (septyczna),
- postać duropodobna,
- postać płucna,
- postać grypopodobna,
- postać nerwowa.
Przewlekła gorączka Q to zakażenie, które utrzymuje się dłużej niż 6 miesięcy, może rozwijać się z postaci ostrej lub po bezobjawowym początku choroby. Stan przewlekły charakteryzuje mniejsze nasilenie objawów niż w fazie ostrej, lecz prowadzi do znacznie poważniejszych powikłań. Najczęstszym z nich jest zapalenie wsierdzia, zwykle powodujące uszkodzenie zastawek serca. Postać przewlekła jest szczególnie niebezpieczna dla osób z chorobami serca, po przeszczepie zastawek, osób z chorobami nowotworowymi, oraz z przewlekłą chorobą nerek. Śmiertelność wśród pacjentów z zapaleniem wsierdzia i uszkodzeniem zastawek sięga aż 40%.
Reklama
Gorączka Q - drogi zakażenia
Do zakażenia gorączką Q u ludzi może dojść w różnoraki sposób:
- drogą kropelkową (najczęściej),
- poprzez inhalację - pałeczki Coxiella burnetii wytwarzają przetrwalniki, są one odporne na wysokie temperatury, suszenie oraz wiele środków dezynfekujących i mogą przetrwać przez długi okres w środowisku - w kurzu i pyle. Dlatego zdarzają się zakażenia spowodowane wdychaniem bakterii z powietrzem zawierającym pył i kurz z wysuszonymi wydalinami zwierząt, w tym także kleszczy.
- poprzez ukąszenie kleszcza - rzadko,
- drogą pokarmową – rzadko (spożycie nie pasteryzowanego mleka od chorego zwierzęcia, a także mięsa, szczególnie narządów wewnętrznych tj., wątroba, płuca, śledziona),
- poprzez uszkodzoną skórę - rzadko,
- zakażenie od chorego człowieka (rzadko), także drogą płciową.
Ludzie najczęściej są mało odporni na zakażenie gorączką Q i do wywołania infekcji wystarczy niewielka liczba mikroorganizmów. Po wniknięciu do organizmu gospodarza bakterie są fagocytowane przez komórki układu odpornościowego (głównie makrofagi). W przebiegu większości infekcji po sfagocytowaniu bakterie ulegają zniszczeniu (lizie) w tzw. fagolizosomach, ale w przypadku Coxiella burnetii patogen nie tylko nie ulega zniszczeniu, lecz namnaża się wewnątrz makrofaga, a gdy komórka ta ulegnie przepełnieniu pęka rozsiewając bakterie w całym organizmie. Uwolnione pałeczki Coxiella burnetii wywołują stan zapalny atakując kolejne komórki i niszcząc je.
Reklama
Gorączka Q - objawy
W większości przypadków ostra gorączka Q zaczyna się nagłym pojawieniem się jednego lub więcej z następujących objawów:
- wysoka gorączka (do 40ºC),
- silne bóle głowy z towarzyszącym im światłowstrętem,
- ogólne złe samopoczucie,
- bóle mięśni,
- dezorientacja,
- ból gardła,
- dreszcze,
- poty,
- nieproduktywny kaszel,
- nudności, wymioty,
- biegunka,
- bóle brzucha i bóle w klatce piersiowej.
Gorączka trwa zwykle od 1 do 2 tygodni. U około 35% pacjentów dochodzi do rozwoju zapalenia płuc. Dodatkowo, większość chorych ma zaburzenia pracy wątroby, a u niektórych osób rozwija się zapalenie wątroby. Na ogół powrót do zdrowia następuje w ciągu kilku miesięcy nawet bez leczenia. Tylko 1-2% chorych na gorączkę Q umiera na tę chorobę.
Reklama
Gorączka Q - badania
Ponieważ objawy gorączki Q nie są specyficzne postawienie dokładnej diagnozy bez odpowiednich badań laboratoryjnych jest bardzo trudne.
Aby potwierdzić rozpoznania gorączki Q lekarz może zlecić wykonanie:
- badań obrazowych płuc (RTG) w których poszukuje się nacieków zapalnych płatów i wnęki płuc,
- badań i konsultacji kardiologicznej przy podejrzeniu zapalenia mięśnia sercowego,
- badania krwi - oznaczenie czynnika reumatoidalnego, OB, białka C-reaktywnego (wysoki poziom świadczy o toczącym się procesie zapalnym),
- badania serologicznego na obecność przeciwciał przeciwko Coxiella burnetii (w większości laboratoriów wykonuje się pośredni test immunofluorescencji IFA lub test ELISA),
- badania mikrobiologicznego pozwalającego na wykrycie Coxiella burnetii w zakażonych tkankach za pomocą barwień immunohistochemicznych,
- badania metodami molekularnymi polegającego na wykryciu obecności DNA bakterii w ustroju.
Coxiella burnetii występuje w tzw.dwóch fazach antygenowych tzw. fazie I i II. Cecha ta jest szczególnie istotna w diagnostyce. W ostrych przypadkach gorączki Q wzrasta poziom przeciwciał przeciwko antygenom II fazy i jest on zazwyczaj wyższy niż poziom przeciwciał przeciwko antygenom I fazy, często o kilka rzędów wielkości. Obecność przeciwciał przeciwko antygenom II fazy może być wykryta już w drugim tygodniu choroby. Odwrotna sytuacja ma miejsce w przypadku przewlekłej gorączki Q.
Przeciwciała przeciwko antygenom fazy I Coxiella burnetii są wówczas na wysokim poziomie w połączeniu ze stałym lub obniżającym się poziomem przeciwciał II fazy. Przeciwciała przeciwko antygenom fazy I i II mogą utrzymywać się we krwi chorego miesiącami lub latami po pierwszej infekcji.
Ostatnie badania wykazały, że większą dokładność w diagnostyce gorączki Q można osiągnąć wykorzystując testy oznaczające poziomy przeciwciał z rozróżnieniem poszczególnych klas IgA, IgM i IgG.
Reklama
Gorączka Q - ryzyko zakażenia
Ryzyko zakażenia gorączką Q związane jest przede wszystkim z określonymi grupami zawodowymi i dotyczy:
- lekarzy weterynarii,
- pracowników zakładu przetwórstwa mięsnego,
- hodowców bydła,
- owczarzy,
- pracowników zakładów przetwórstwa mleka,
- pracowników zakładów garbarskich,
- naukowców, itd.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 7 kwietnia 2006 r. w sprawie współdziałania między organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Inspekcji Weterynaryjnej oraz Inspekcji Ochrony Środowiska w zakresie zwalczania chorób zakaźnych (Dz. U. z 2006r. Nr 73, poz. 516) Państwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny oraz Powiatowy Lekarz Weterynarii informują się wzajemnie o stwierdzeniu Gorączki Q u człowieka lub zwierzęcia oraz współpracują w zakresie jej zwalczania.
- Zobacz jakie są: Choroby zawodowe
Reklama
Gorączka Q - zapobieganie zakażeniom
Działania mające na celu zapobieganie gorączce Q powinny być skierowane przede wszystkim wobec wymienionych grup i środowisk.
Aby zapobiegać chorobie należy unieszkodliwiać źródło zakażenia:
- Na fermach hodowlanych - lekarz i pracownicy asystujący przy porodach powinni zakładać maski, a po porodzie zniszczyć łożyska oraz zdezynfekować pomieszczeni i używane w trakcie porodu narzędzia.
- W rzeźniach - należy niszczyć narządy wewnętrzne i gruczoły mleczne.
- W garbarniach – skóry do czasu solenia przetrzymywać w stanie mokrym.
- W mleczarniach - należy pasteryzować mleko w temp. 74ºC przez 15 sekund.
- Należy zwalczać kleszcze i chronić ludzi i zwierzęta przed ich ukąszeniami.
- Należy zwalczać gryzonie w oborach (deratyzacja).
- Należy przeprowadzać badania weterynaryjne i kwarantannę zwierząt wwożonych do Polski.
- Należy prawidłowo budować oraz stosować izolację przestrzenną budynków hodowlanych od mieszkaniowych.
- Należy rutynowo badać zwierzęta na obecność przeciwciał przeciwko Coxiella burnetii.
- Można wykonać szczepienia ludzi i zwierząt – niestety szczepionki nią są jeszcze dostępne na polskim rynku.
Gorączka Q - leczenie
W leczeniu ostrej gorączki Q lekiem z wyboru jest doksycyklina, przy czym leczenie antybiotykami jest najskuteczniejsze, gdy zostanie ono rozpoczęte w ciągu pierwszych 3 dni choroby. Na ogół stosuje się leczenie doustne (dwa razy dziennie) przez 15-21 dni. Alternatywnie można stosować także erytromycnę. Antybiotykoterapia powinna być rozpoczęta ponownie, jeśli pojawią się nawroty choroby.
Przewlekłe zapalenie wsierdzia spowodowane gorączką Q jest znacznie trudniejsze do wyleczenia i często wymaga zażywania wielu leków przez okres kilku lat. Stosowane są dwa schematy leczenia: doksycyklina w połączeniu z chinolonami oraz doksycyklina z hydroksychlorochiną. W niektórych przypadkach choroby konieczne jest operacyjna wymiana zastawek serca.
