Prawidłowo funkcjonująca zastawka otwiera się w czasie skurczu komór serca, umożliwiając przepływ krwi z lewej komory do aorty, a następnie zamyka się w czasie rozkurczu, zapobiegając cofaniu się krwi. Niedomykalność zastawki aorty powoduje nagromadzenie zwiększonej objętości krwi w lewej komorze, co prowadzi do jej przeciążenia i postępującego upośledzenia jej funkcji.
Stopień niedomykalności zastawki, tempo progresji choroby (niedomykalność ostra czy przewlekła) oraz obecność współistniejących schorzeń decydują o rodzaju i ciężkości objawów klinicznych. Przewlekła niedomykalność przez wiele lat może pozostawać bezobjawowa; przyczyną są dobre mechanizmy kompensacyjne, dzięki którym przepływ krwi przez narządy może być utrzymany na prawidłowym poziomie mimo uszkodzenia zastawki. O dobrej tolerancji tej wady świadczy również fakt, że niemal u co dziesiątej osoby stwierdza się pewien stopień niedomykalności zastawki aorty. Dużym zagrożeniem jest natomiast niedomykalność ostra, w której zaburzenia przepływu krwi pojawiają się w sposób gwałtowny, a organizm nie ma czasu na odpowiednią adaptację.
Niedomykalność zastawki aortalnej - przyczyny
Przyczyny niedomykalności zastawki aortalnej możemy przedstawić w kilku grupach:
- wrodzone – zastawka dwupłatkowa, czteropłatkowa, towarzyszące zwężenie podzastawkowe lub ubytek w przegrodzie międzykomorowej;
- pozapalne – spowodowane uszkodzeniem zastawki w wyniku zmian zapalnych w przebiegu infekcyjnego zapalenia wsierdzia, reumatoidalnego zapalenia stawów czy lub gorączki reumatycznej;
- poszerzenie lub uszkodzenie aorty wstępującej – nadciśnienie tętnicze, rozwarstwienie aorty
(często prowadzi do ostrej niedomykalności), miażdżyca, zespół Marfana, kiła, uraz; - zmiany polekowe;
- niedomykalność idiopatyczna (bez ustalonej przyczyny).
Do czynników ryzyka niedomykalności zastawki aorty należy:
- wiek – częstość przypadków choroby wzrasta wraz z wiekiem,
- płeć – wada jest częściej spotykana wśród mężczyzn,
- brak odpowiednich działań profilaktycznych w przypadku niektórych schorzeń (zapobieganie gorączce reumatycznej w przypadku infekcji paciorkowcowej oraz profilaktyka infekcyjnego zapalenia wsierdzia wśród chorych z grupy dużego ryzyka),
- niehigieniczny styl życia – brak odpowiednich działań prozdrowotnych sprzyja chorobom układu krążenia, w tym miażdżycy i nadciśnieniu tętniczemu, które są jedną z przyczyn niedomykalności zastawki aortalnej.
Reklama
Niedomykalność zastawki aortalnej - mechanizm powstawania
Niezależnie od tego czy przyczyną niedomykalności jest uszkodzenie płatków zastawki, czy też patologia w obrębie początkowego odcinka aorty, dochodzi do podobnych zaburzeń przepływu krwi. W czasie rozkurczu lewa komora napełniana jest krwią napływającą z lewego przedsionka; w przypadku niedomykalności zastawki aortalnej dochodzi dodatkowo do przecieku krwi z aorty do lewej komory przez nieszczelną zastawkę.
Prowadzi to do przeciążenia objętościowego i powiększenia lewej komory; w niedomykalności aortalnej serce może osiągnąć bardzo duże rozmiary – określane jest wówczas jako serce bawole (cor bovinum). Aby skompensować nieefektywną pracę lewej komory, mięsień sercowy zaczyna stopniowo przerastać, co zwiększa siłę skurczu; dochodzi ponadto do przyspieszenia częstości pracy serca. Oba te mechanizmy pozwalają utrzymać na prawidłowym poziomie objętość krwi, którą serce pompuje w ciągu każdej minuty (tzw. pojemność minutowa), co zapewnia prawidłowe ukrwienie wszystkich narządów. Dopóki mechanizmy te są wydolne, chory może nie odczuwać żadnych dolegliwości. W przypadku dobrze zaadaptowanych pacjentów nawet duża niedomykalność może pozostać bezobjawowa.
Stopniowe narastanie fali zwrotnej (czyli krwi cofającej się przez zastawkę) powoduje, że serce nie jest w stanie poradzić sobie z nadmiernym obciążeniem i zapewnić prawidłowego przepływu krwi. Zwiększone ciśnienie w lewej komorze przenosi się wstecznie na lewy przedsionek, a dalej na uchodzące do niego żyły płucne. Wzrost ciśnienia w krążeniu płucnym utrudnia prawidłową wymianę gazową, co prowadzi do niedotlenienia. Ponadto, lewa komora przestaje pompować do aorty i odchodzących od niej tętnic wystarczającą ilość krwi; skutkiem jest niedokrwienie wszystkich narządów naszego organizmu. Brak wystarczającej ilości tlenu i substancji odżywczych prowadzi do zaburzenia ich funkcji.
Opiekę nad pacjentem z niedomykalnością zastawki aorty powinien sprawować kardiolog.
Reklama
Objawy niedomykalności zastawki aortalnej
Objawy kliniczne pojawiają się zwykle w fazie dekompensacji niedomykalności zastawki aortalnej. Pacjenci mogą odczuwać kołatanie serca oraz duszność, wykazują też zmniejszoną tolerancję wysiłku. Czasem pojawiają się również objawy przejściowego niedokrwienia mózgu, tj. zawroty głowy czy przejściowe omdlenia. Charakterystyczna dla niedomykalności zastawki aortalnej jest duża różnica między ciśnieniem skurczowym i rozkurczowym.
Specyficzny charakter ma również tętno, określane jako „tętno taranowe”; silne tętnienie naczyń szyjnych może powodować drżenie głowy zsynchronizowane z rytmem serca. Jeśli niedomykalność rozwija się w sposób gwałtowny (niedomykalność ostra), jak w przypadku rozwarstwienia aorty, w obrazie klinicznym dominuje narastająca duszność oraz przyspieszona akcja serca, a także objawy choroby, która doprowadziła do niedomykalności (w przypadku rozwarstwienia aorty są to:
- bardzo silny ból w klatce piersiowej i brzuchu,
- objawy wstrząsu,
- niewydolność serca, nerek;
- objawy niedokrwienia mózgu,
- rdzenia kręgowego.
Zaobserwowanie utrzymującego się bez wyraźnej przyczyny zmęczenia lub duszności powinno skłonić do konsultacji kardiologicznej, gdyż objawy te mogą wskazywać na jedną z chorób sercowo-naczyniowych, w tym na niedomykalność zastawki aorty.
W przypadku:
- gwałtownej duszności,
- przyspieszonej akcji serca
- innych objawów wskazujących na ostrą niedomykalność,
należy bezzwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe.
Reklama
Niedomykalność zastawki aortalnej - badania
Lekarz stawia wstępne rozpoznanie na podstawie typowych dolegliwości zgłaszanych przez pacjenta oraz informacji uzyskanych w badaniu fizykalnym. Potwierdzenie rozpoznania można uzyskać dzięki następującym badaniom dodatkowym:
- badanie elektrokardiograficzne (EKG) – może wykazać cechy przeciążenia lewej komory, czasem zaburzenia rytmu serca pochodzenia komorowego;
- zdjęcie przeglądowe klatki piersiowej (rtg) – w przewlekłej niedomykalności na zdjęciu widoczne jest powiększenie lewej komory oraz poszerzenie aorty wstępującej i łuku aorty. W niedomykalności ostrej sylwetka serca może być prawidłowa, natomiast stwierdzić można cechy zastoju w krążeniu płucnym;
- badanie echokardiograficzne (echo serca) – podstawowe badanie diagnostyczne. Pozwala nie tylko wykryć wadę, ale także ocenić stopień niedomykalności oraz zmiany w obrębie serca (zmiana wymiarów lewej komory, frakcja wyrzutowa) i aorty wstępującej. Typowo wykonuje się badanie przez klatkę piersiową; w trudnych diagnostycznie przypadkach konieczne może być badanie sondą przezprzełykową.
Pozostałe badania, jak tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, próba wysiłkowa czy lub cewnikowanie serca, wykonuje się tylko w przypadku szczególnych wskazań.
Reklama
Niedomykalność zastawki aortalnej - leczenie
Osoby, u których stwierdzono niedomykalność zastawki aortalnej, powinny wyjaśnić wspólnie z lekarzem, co ta diagnoza oznacza w ich konkretnym przypadku. Warto dowiedzieć się, jak zaawansowana jest choroba, kiedy planowane są badania kontrolne oraz jakie będzie dalsze postępowanie terapeutyczne.
Pacjent powinien uzyskać informację o ewentualnych objawach, które mogą pojawić się w przyszłości oraz sposobie właściwego reagowania w razie ich wystąpienia. Należy też omówić z lekarzem swoją dietę i codzienną aktywność. Wspólne wyjaśnianie wątpliwości, które mogą pojawić się w trakcie procesu diagnostyczno-leczniczego pomaga zmniejszyć lęk przed chorobą, zapobiega bagatelizowaniu objawów i stanowi podstawę sukcesu terapeutycznego.
Sposób leczenia zależy od:
- ciężkości wady,
- objawów klinicznych,
- funkcji lewej komory serca, ocenianej na podstawie badania echokardiograficznego.
W przypadku wady łagodnej lub umiarkowanej, przy braku objawów klinicznych i zachowanej prawidłowej czynności serca, leczenie nie jest konieczne. Terapii wymaga natomiast ciężka przewlekła niedomykalność aortalna oraz każdy przypadek ostrej niedomykalności.
Stosuje się dwa podstawowe sposoby leczenia: inwazyjne i zachowawcze.
Leczenie zachowawcze ma na celu zmniejszenie fali zwrotnej poprzez stosowanie leków rozszerzających naczynia (nifedipina, enalapril, chinapril). Podaje się je głównie chorym z nadciśnieniem tętniczym. Wskazaniami do leczenia zachowawczego są:
- ciężka przewlekła niedomykalność bez objawów klinicznych, z prawidłową czynnością lewej komory;
- przypadki, kiedy wada kwalifikuje się do operacji, jednak nie można jej przeprowadzić ze względu na ciężki stan ogólny chorego;
- przygotowanie do leczenia operacyjnego.
Leczenie inwazyjne polega na operacyjnej wymianie uszkodzonej zastawki na zastawkę sztuczną lub biologiczną; często konieczne jest równoczesne wszczepienie protezy aorty wstępującej. Operacja jest wskazana w przypadku:
- ostrej niedomykalności aortalnej,
- poszerzenia aorty wstępującej,
- ciężkiej niedomykalności ze współistniejącymi objawami klinicznymi lub nieprawidłowościami w badaniu echokardiograficznym (niska frakcja wyrzutowa, nieprawidłowe wymiary lewej komory).
Skuteczność leczenia zależy między innymi od ciężkości wady i wynikającego stąd stopnia zaawansowania niewydolności krążenia. Śmiertelność okołooperacyjna wynosi około 3-8%,a śmiertelność odległa 5-10%/rok. Pacjenci, którym wszczepiono sztuczną zastawkę, powinnipamiętać o profilaktyce infekcyjnego zapalenia wsierdzia oraz stosować na stałe profilaktykę przeciwzakrzepową.
Reklama
Niedomykalność zastawki aortalnej - profilaktyka
Aby zmniejszyć ryzyko niedomykalności zastawki aorty, należy:
Prowadzić zdrowy styl życia - wykonywać regularnie wysiłek fizyczny, dostosowany do wieku oraz stanu zdrowia. Już 30 minut umiarkowanej aktywności fizycznej dziennie przez większość dni w tygodniu istotnie zmniejsza ryzyko chorób układu krążenia. Zaleca się aktywność poprawiającą kondycję fizyczną, np. spacery, jogging, pływanie, jazdę na rowerze.
Należy pamiętać również o zdrowej diecie, której podstawę stanowi błonnik pochodzący z warzyw i owoców oraz produktów tjakich jak:.
- kasza,
- płatki owsiane,
- pieczywo pełnoziarniste.
Należy unikać czerwonego mięsa, zastępując je drobiem i rybami. Zaleca się rezygnację ze słonych pokarmów oraz dosalania potraw, a także umiarkowane spożywanie słodyczy. Konieczne jest także całkowite zaprzestanie palenia tytoniu. Wcielenie w życie powyższych wskazówek stanowi dobrą profilaktykę miażdżycy i nadciśnienia, co zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju niedomykalności zastawki aorty.
Stosować profilaktykę gorączki reumatycznej
- włączyć antybiotykoterapię opartą na penicylinie w przypadku paciorkowcowego zapalenia gardła;
- jeśli rozpoznano gorączkę reumatyczną, należy zapobiegać nawrotom choroby, przyjmując długotrwale penicylinę (do 30. roku życia lub do 5 lat od ostatniego epizodu choroby; u pacjentów po zapaleniu serca lub z wadą zastawkową o etiologii reumatycznej należy wydłużyć czas profilaktyki do 40. roku życia lub do 10 lat od ostatniego rzutu gorączki reumatycznej).
Zapobiegać infekcyjnemu zapaleniu wsierdzia u osób z grupy dużego ryzyka (pacjenci z siniczą wrodzoną wadą serca, z wszczepioną sztuczną zastawką - przed wykonaniem niektórych zabiegów stomatologicznych należy podać amoksycylinę).
Efektywność leczenia zależy w dużej mierze od wyboru odpowiedniego momentu dla interwencji terapeutycznej. Aby tego dokonać, konieczne są regularne wizyty kontrolne. W przypadku niedomykalności umiarkowanej i łagodnej, wystarczające są kontrole co 2 lata; w ciężkiej – co 6-12 miesięcy, w zależności od zaawansowania zmian w badaniu echokardiograficznym.
Osoby z rozpoznaniem niedomykalności zastawki aortalnej powinny pamiętać o kilku zaleceniach:
- Łagodna lub umiarkowana wada nie upośledza znacząco czynności życiowej. Pacjenci mogą prowadzić aktywny tryb życia, unikając jednak sportów wyczynowych czy nadmiernego wysiłku fizycznego. Podstawą są regularne kontrole i kontakt z lekarzem w razie zaobserwowania niepokojących objawów.
- Chorzy z wszczepioną sztuczną zastawką powinni przyjmować na stałe doustne antykoagulanty (acenokumarol) i oznaczać regularnie wskaźnik INR, świadczący o skuteczności terapii przeciwzakrzepowej.
- Obecność sztucznej zastawki wymaga profilaktyki antybiotykowej infekcyjnego zapalenia wsierdzia przed zabiegami stomatologicznymi.
- Wszystkim chorym zaleca się prowadzenie zdrowego trybu życia, stanowiącego najlepszą profilaktykę chorób układu krążenia. Konieczna jest także kontrola wartości ciśnienia tętniczego, a w razie nadciśnienia włączenie odpowiedniego leczenia.
Reklama
Niedomykalność zastawki aortalnej - najczęściej zadawane pytania
Czy niedomykalność zastawki aorty zawsze wymaga leczenia operacyjnego?
Nie. Leczenie operacyjne zarezerwowane jest wyłącznie dla określonych przypadków tej wady serca. W większości, postać łagodna lub umiarkowana nie wymagają leczenia. Stan taki może utrzymywać się nawet przez kilkanaście lat.
Czy chorzy z niedomykalnością aortalną mogą uprawiać sport?
Umiarkowany wysiłek fizyczny, dostosowany do stanu zdrowia i możliwości chorego, jest zalecany, gdyż wpływa pozytywnie na funkcjonowanie układu krążenia i może zahamować tempo progresji choroby. Należy unikać forsownego wysiłku i wyczynowego uprawiania sportu.
Jak niedomykalność aortalna wpływa na przebieg ciąży?
O ile wadzie nie towarzyszy niewydolność serca, niedomykalność aortalna nie zakłóca istotnie przebiegu ciąży. Ze względu na zachodzące w tym okresie zmiany hormonalne stosowanie leków rozszerzających naczynia może okazać się zbędne.
Czy choroba będzie postępować?
Niedomykalność aortalna jest zwykle dobrze tolerowana i przez wiele lat może pozostawać bezobjawowa. Z czasem dochodzi jednak do przeciążenia serca, które wymaga interwencji terapeutycznej. Zdrowy styl życia może zwolnić postęp choroby, a regularne kontrole pozwolą określić najlepszy moment na rozpoczęcie leczenia.
