Reaktywne zapalenie stawów - jak długo trwa, objawy, leczenie

Reaktywne zapalenie stawów (ang. reactive arthritis, syn. zespół Reitera) jest chorobą, która rozwija się na podłożu przebytej infekcji pozastawowej (najczęściej dotyczącej przewodu pokarmowego lub narządów płciowych). Charakteryzuje się jałowym zapaleniem kilku stawów (najczęściej kończyn dolnych – kolan, stawów skokowych i drobnych stawów stóp).

Reaktywne zapalenie stawów a zespół Reitera

Chociaż nazwa „reaktywne zapalenie stawów” jest często używana wymiennie z określeniem „zespół Reitera” to w rzeczywistości zespół Reitera jest szczególnym podtypem reaktywnego zapalenia stawów, charakteryzującym się zajęciem stawów, spojówek oraz cewki moczowej.

Reklama

Reaktywne zapalenie stawów - zachorowalność

Częstość występowania opisywanej choroby jest różna w różnych krajach i waha się pomiędzy 30 a 200 na 100 tysięcy osób. Około 1 do 4% osób, u których zakażenie zostało wywołane drobnoustrojami rozwinie reaktywne zapalenie stawów. U większości pacjentów opisywana choroba ustępuje w ciągu maksymalnie 12 miesięcy (nawet u osób z ciężkimi objawami).

Reklama

Reaktywne zapalenie stawów - jak powstaje?

Główną rolę w powstawaniu choroby odgrywa obecność bakterii lub ich składników w obrębie stawu oraz miejscowa odpowiedź układu odpornościowego na te antygeny. Bakterie lub ich elementy ściągają w obręb stawu komórki układu immunologicznego, co przy współdziałaniu antygenu HLA–B27 może skutkować rozwinięciem się stanu zapalnego w danym rejonie ciała.

Reklama

Reaktywne zapalenie stawów - przyczyny

Reaktywne zapalenie stawów rozwija się na podłożu przebytej infekcji pozastawowej (najczęściej przewodu pokarmowego lub układu moczowo-płciowego). Często chorzy nie zdają sobie sprawy z tego, że przechodzą infekcję, gdyż jej objawy mogą być bardzo skąpe i słabo widoczne.

Reaktywne zapalenie stawów najczęściej rozwija się na podłożu infekcji takimi patogenami jak:

• Salmonella,
• Yersinia,
• Shigella,
• Campylobacter,
• Chlamydia,
• Clostridium.

Reaktywne zapalenie stawów nie jest chorobą zakaźną, jednak patogeny je wywołujące mogą zostać przeniesione z jednej osoby na drugą np. podczas kontaktów seksualnych.

Czynniki zwiększające ryzyko rozwinięcia się reaktywnego zapalenia stawów:

• Płeć – reaktywne zapalenie stawów występuję najczęściej u mężczyzn w wieku od 20 do 40 lat. Również u mężczyzn częściej rozwija się tzw. reaktywne zapalenie stawów wywołane zakażeniem przenoszonym drogą płciową (SARA – ang. sexually acquired reactive arthritis).
• Czynniki genetyczne – podejrzewa się, że antygen HLA-B27 odgrywa ważną rolę w rozwijaniu się reaktywnego zapalenia stawów (obecny u 70 do 90% chorych, zwiększa ryzyko wystąpienia SARA ponad 50 razy). Posiadanie tego antygenu nie oznacza, że u danej osoby na pewno rozwinie się opisywana choroba, ale ryzyko jej wystąpienia jest zwiększone (w przypadku ekspozycji na konkretne bakterie).

Reklama

Reaktywne zapalenie stawów - objawy

Objawy pojawiają się najczęściej między pierwszym a trzecim tygodniem od przebycia infekcji (w przebiegu choroby nie muszą wystąpić wszystkie wymienione objawy):

1. Objawy ogólne – np. złe samopoczucie, gorączka, osłabienie.
2. Mięśniowo–szkieletowe:

• ból i obrzęk jednego lub kilku stawów (najczęściej kolan, stawów skokowych i stawów stóp), odczuwany jako np. ból w pięcie, w okolicach kostki lub objawiający się „kiełbaskowatą” deformacją palców stopy. W przebiegu choroby zapalenie może rozszerzyć się na stawy kończyn górnych i kręgosłupa (odcinek lędźwiowy, okolice pośladków);

3. Ze strony układu moczowo–płciowego:

• ból i pieczenie podczas oddawania moczu;
• częstsze niż normalnie oddawanie moczu;
• wyciek z cewki moczowej;
• pęcherzyki lub plamki w okolicy ujścia cewki moczowej, na żołędziu lub trzonie prącia;
• u kobiet zapalenie szyjki macicy lub pochwy.

4. Skóra i błony śluzowe:

• wykwity grudkowo-łuskowate z nadmiernym rogowaceniem na podeszwowej powierzchni stóp;
• żółte lub szare przebarwienia, zgrubienia, wgłobienia na paznokciach;
• niebolesne afty na podniebieniu, języku, policzkach, wargach.

5. Narząd wzroku:

• zapalenie spojówek (zaczerwienienie „oka”, łzawienie, obrzęk powiek) – ustępuje po około tygodniu;
• ostre zapalenie naczyniówki (jednostronny ból oka z zaczerwienieniem łzawieniem, światłowstrętem i niewyraźnym widzeniem) – ustępuje po dwóch do czterech miesiącach.

Reklama

Reaktywne zapalenie stawów - diagnostyka

W przypadku objawów związanych z rozwijaniem się reaktywnego zapalenia stawów, chory skieruje się w pierwszej kolejności najpewniej do lekarza rodzinnego. Ten, gdy będzie podejrzewał u chorego opisywaną chorobę, powinien zdecydować się na skierowanie chorego do specjalisty reumatologa.

Przed pierwszą wizytą u lekarza warto przygotować sobie następujące rzeczy:

• listę objawów, które niepokoją pacjenta (kiedy wystąpiły, jak długo się utrzymują, czy coś powoduje ich zaostrzanie się lub ustępowanie);
• listę zażywanych na stałe leków;
• listę chorób na jakie pacjent leczy się przewlekle;
• listę nurtujących pytań odnośnie choroby. Nie bój i nie wstydź się zadawać lekarzowi pytań. Podczas wizyty służy Ci on swoją wiedzą najlepiej jak potrafi.

Przykładowe pytania jakie warto zadać lekarzowi w związku z reaktywnym zapaleniem stawów to:

• W jaki sposób można diagnozować i leczyć reaktywne zapalenie stawów?
• Jakie jest ryzyko ewentualnych powikłań choroby i jakie mogą one być?
• Jak często należy zgłaszać się do kontroli?
• Czy reaktywne zapalenie stawów może nawracać?

Reklama

Reaktywne zapalenie stawów - badania

Podczas pierwszej wizyty u specjalisty, lekarz przeprowadzi z chorym wywiad lekarski oraz pełne badanie fizykalne. Nie istnieje jedno badanie potwierdzające lub wykluczające reaktywne zapalenie stawów. Do zdiagnozowania opisywanej choroby potrzebna jest cała gama badań:

Badania laboratoryjne – wykonywane z krwi i moczu (zazwyczaj nie wykazują specjalnych odchyleń poza zwiększoną liczbą leukocytów oraz nieco podniesionymi markerami stanu zapalnego – OB lub CRP). Dzięki badaniom genetycznym można wykryć obecność antygenu HLA-B27.

Badania mikrobiologiczne – są kluczowe gdyż mogą wykazać, że dana osoba była zakażona określonym patogenem. Konkretne badania dobiera się w zależności od podejrzewanego patogenu.

Badanie płynu stawowego – wykonuje się je przede wszystkim w celu wykluczenia innych przyczyn zapalenia stawów. Jeśli w płynie stawowym zostaną znalezione bakterie świadczy to o tym, że dana osoba nie choruje na reaktywne, ale na infekcyjne zapalenie stawów.

Badania obrazowe:

• RTG stawów – wykazuje zmiany chorobowe u ponad 70% pacjentów z reaktywnym zapaleniem stawów np. zapalenie ścięgien, zapalenie stawów krzyżowo-biodrowych, zapalenie stawów kręgosłupa (najczęściej w odcinku piersiowym lub lędźwiowym), kostnienie więzadeł lub ścięgien (odkładanie się w nich wapnia);
• rezonans magnetyczny – z dużą czułością wykrywa wczesne zmiany chorobowe w błonie maziowej, chrząstce i ścięgnach.

Rozpoznanie ustala się, wykazując związek objawów klinicznych z wcześniejszym zakażeniem określonym patogenem. W przypadku reaktywnego zapalenia stawów wywołanego zakażeniem przenoszonym drogą płciową wskazana jest pełna diagnostyka w kierunku tych właśnie chorób np. rzeżączki. Należy również zbadać partnerów seksualnych.

Reaktywne zapalenie stawów - zmniejszenie ryzyka

Znanym sposobem zmniejszania ryzyka wystąpienia reaktywnego zapalenia stawów jest ograniczenie kontaktu z bakteriami mogącymi wywołać tę chorobę. Dbaj by produkty spożywcze były przechowywane w odpowiedniej dla nich temperaturze, a przed spożyciem poddawane właściwej obróbce termicznej.

Podczas stosunków seksualnych stosuj prezerwatywy (w przypadku kobiet - dbaj by stosował je Twój partner). Zmniejszają one ryzyko zachorowania na choroby przenoszone drogą płciową, a co za tym idzie, zmniejszają ryzyko zachorowania na SARA.

Reaktywne zapalenie stawów - fizjoterapia

Celem leczenia reaktywnego zapalenia stawów jest zminimalizowanie dolegliwości, opanowanie zapalenia oraz jeśli to możliwe, eradykacja (całkowite usunięcie) zakażenia. Na leczenie opisywanej choroby składa się fizjoterapia oraz farmakoterapia.

Fizjoterapia

W fazie ostrej choroby należy ograniczyć aktywność fizyczną, zwłaszcza bieganie i chodzenie jeśli zajęte są stawy kończyn dolnych. Równocześnie należy, pod kontrolą fizjoterapeuty, rozpocząć leczenie fizyko- i kinezyterapeutyczne. Pomoże ono zmniejszyć dolegliwości, wzmocnić mięśnie (oraz zapobiec ich zanikowi), zwalczyć sztywność i zachować pełny zakres ruchów w stawach.

Reaktywne zapalenie stawów - leczenie farmakologiczne

Farmakoterapia

W przypadku udokumentowanego, czynnego zakażenia wskazane jest podanie antybiotyków. Dobór antybiotyku zależy od rodzaju patogenu, który wywołał infekcję. 

Objawy stawowe leczone są przy użyciu:

• Niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) (np. aspiryna, indometacyna, ibuprofen) – są one podstawą terapii w początkowym okresie choroby. Pomagają zwalczyć ból i stan zapalny stawów. Chociaż można je dostać bez recepty, powinny być stosowane ściśle według zaleceń lekarza.
• Glikokortykosteroidów (GKS) – mogą być stosowane w postaci wstrzyknięć dostawowych (gdy zajęty jest jeden staw; podawane nie częściej niż raz na miesiąc, gdyż częste wstrzyknięcia przyspieszają destrukcję stawu) lub w postaci doustnej. GKS podaje się doustnie gdy zajęty jest więcej niż jeden staw, gdy pojawi się zaostrzenie choroby lub gdy NLPZ okazują się nieskuteczne. Stosuje się je krótko, gdyż ich przedłużone przyjmowanie może wydłużać trwające zakażenie i zwiększa ryzyko wystąpienia działań niepożądanych.
• Leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh) (np. sulfasalazyna, metotreksat) – stosowane gdy NLPZ i GKS okazują się nieskuteczne.
• Blokery TNF-alfa (np. infliksimab, etanercept) – stosuje się, z dobrym efektem, u pacjentów z ciężkim przebiegiem choroby. Leki te, poprzez blokowanie białka biorącego udział w procesie zapalnym, zmniejszają stan zapalny, a co za tym idzie ból i sztywność w stawach.

Zmiany w obrębie skóry i błon śluzowych można, w przypadku ich niewielkiego nasilenia, pozostawić bez leczenia lub w przypadku umiarkowanego nasilenia leczyć za pomocą maści i kremów zawierających GKS. Zmiany o ciężkim nasileniu leczy się z pomocą metotreksatu oraz retinoidów. W przypadku zapalenia naczyniówki oka stosuje się GKS w postaci kropli do oczu.

Reaktywne zapalenie stawów - powikłania

Objawy reaktywnego zapalenia stawów mogą utrzymywać się trzy do dwunastu miesięcy. Jednak w przypadku właściwego leczenia chorzy mogą powrócić do normalnego życia (kontrolować objawy) już w ciągu dwóch miesięcy. 

Niestety:

• u około 10 do 15% chorych może rozwinąć się pewnego stopnia niepełnosprawność ruchowa, wskutek agresywnego przebiegu choroby z zajęciem stawów kończyn dolnych, stawów krzyżowo-biodrowych lub kręgosłupa. 
• U 5 do 20% pacjentów może dojść do rozwinięcia się przewlekłej (trwająca ponad rok) lub nawrotowej formy reaktywnego zapalenia stawów. Uważa się, że pojawienie się formy nawrotowej jest związane z ponowną infekcją. Najczęstszymi objawami nawracającej choroby jest ból i obrzęk stawów oraz ból pleców. 
• U 20% chorych na reaktywne zapalenie stawów, z obecnym antygenem HLA-B27, po 10 latach rozwija się zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK).

Reaktywne zapalenie stawów - najczęściej zadawane pytania

Czym jest i jak się objawia reaktywne zapalenie stawów?

Reaktywne zapalenie stawów jest chorobą, która rozwija się na podłożu przebytej infekcji pozastawowej (najczęściej dotyczącej przewodu pokarmowego lub narządów płciowych). Charakteryzuje się jałowym zapaleniem kilku stawów (najczęściej kończyn dolnych – kolan, stawów skokowych i drobnych stawów stóp).

Co oznacza skrót SARA?

SARA – ang. sexually acquired reactive arthritis (pol. reaktywne zapalenie stawów wywołane zakażeniem przenoszonym drogą płciową).