Wiele osób doświadcza użądleń przez owady, dla większości są one przykrym i bolesnym, ale zazwyczaj niegroźnym doświadczeniem. U części mogą jednak przynieść trwałe skutki w postaci alergii. Najważniejszą rolę w wywoływaniu alergii odgrywają owady z rzędu błonkoskrzydłych, do których zaliczane są m.in.: pszczoły, osy, trzmiele, szerszenie oraz mrówkowate.
W Polsce najczęściej zdarzają się użądlenia przez osy oraz pszczoły, rzadziej trzmiele. Okres lotu tych owadów, a tym samym zwiększone ryzyko użądlenia występuje od kwietnia do października. Inne owady niż błonkoskrzydłe uczulają o wiele rzadziej, brak jest również odpowiednich metod do diagnozowania tych alergii. Niemalże każdy jest narażony na rozwój alergii na jad owadów. Objawy reakcji alergicznej mogą być bardzo różne, niekiedy bywają gwałtowne i mogą zagrażać życiu.
Alergia na jad owadów - czym jest?
Istotą alergii jest nieprawidłowa odpowiedź układu odpornościowego, który stoi na straży organizmu broniąc go przed atakami różnych szkodliwych drobnoustrojów (np. bakterii, wirusów), jak i innych związków. Z nie do końca jasnych przyczyn zaczyna on traktować substancje potencjalnie nieszkodliwe – tzw. alergeny jak (np. związki zawarte w jadzie owadów) jako groźne dla organizmu czynniki i rozpoczyna z nimi walkę.
Zobacz wideo: Alergia jest dziedziczna
Konsekwencją działania układu odpornościowego jest uwolnieniekrzy z różnych substancji odpowiadających za rozwój reakcji alergicznej i wystąpienie określonych objawów. Wprowadzenie jadu owadów do ciała człowieka odbywa się podczas użądlenia. Owady najczęściej atakują, gdy czują się zagrożone. Osa może użądlić wielokrotnie, pszczoły po użądleniu i wyciągnięciu żądła giną.
Jad owadów zawiera wiele rozmaitych związków chemicznych, część z nich odpowiada za rozwój reakcji alergicznej. Jad os ma dużą zdolność do wywoływania reakcji alergicznej, za jej rozwój odpowiada przede wszystkim tzw. antygen 5, fosfolipaza A i hialuronidaza. Z kolei u pszczół uczulają głównie– fosfolipaza kwaśna, melityna i hialuronidaza. Jady poszczególnych owadów błonkoskrzydłych zawierają również wiele podobnych związków, w związku z czym mogą występować tzw. reakcje krzyżowe.
Wówczas osoby uczulone np. na jad os w przypadku ugryzienia przez trzmiele również mogą rozwinąć objawy alergii. Do rozwoju nadwrażliwości na jad owadów zazwyczaj konieczne jest kilkukrotne użądlenie w przeszłości. Z czasem nieprawidłowa odpowiedź układu odpornościowego się nasila i po kolejnym użądleniu występują objawy alergii.
Reklama
Alergia na jad owadów - przyczyny
Rozwojowi alergii na jad owadów sprzyja:
- Kilkukrotne użądlenie przez owady w przeszłości – do rozwoju objawów alergicznych niemalże zawsze konieczne jest przedostanie się jadu do organizmu w przeszłości. Zapoczątkowuje to nieprawidłową reakcję układu odpornościowego, mimo że początkowo nie ma objawów alergii. Kolejne użądlenia nasilają tę nieprawidłową odpowiedź. W pewnym momencie kolejne użądlenie wywołuje objawy alergii.
- Czynniki środowiskowe - przebywanie w miejscach, gdzie występuje duża liczba os, pszczół itp. zwiększa ryzyko użądlenia, a tym samym rozwój alergii.
- Występowanie innych rodzajów alergii – inne rodzaje alergii same w sobie nie zwiększają ryzyka rozwoju uczulenia na jad owadów. Jednakże alergicy, u których dodatkowo rozwinie się nadwrażliwość na jad często prezentują bardziej nasilone objawy alergii.
Wiele osób u których doszło do rozwoju alergii na jad owadów, zadaje pytanie czy kolejne użądlenie może wywołać groźne reakcje alergiczne. Odpowiedź na to pytanie jest trudna, jednakże pewne sytuacje temu sprzyjać:
- nasilenie objawów podczas poprzedniej reakcji – u około połowy osób powtarzają się takie same objawy przy kolejnym użądleniu,
- wiek - u dzieci rzadziej rozwijają się groźne reakcje,
- rodzaj owada który wywołuje uczulenie – bardziej na groźną reakcję są narażone osoby uczulone na jad osy,
- czas od ostatniego użądlenia – stwierdzono, że przez okres około 2-3 tygodni po użądleniu występuje zmniejszona wrażliwość na jad i w przypadku ponownego kontaktu z jadem istnieje mniejsze ryzyko rozwoju ciężkich objawów.
Reklama
Alergia na jad owadów - objawy
Objawy alergii na jad owadów mogą mieć różne nasilenie. U większości mają postać nasilonej reakcji uczuleniowej zlokalizowanej miejscowo w okolicy użądlenia pod postacią:
- zaczerwienienia,
- silnego pieczenia,
- świądu,
- pokrzywki – lokalizuje się najczęściej w okolicy użądlenia, utrzymuje się około godziny,
- obrzęku – obejmujący przede wszystkim okolicę użądlenia, niekiedy może być bardzo rozległy i obejmować np. całą nogę, rękę itp.,
- pęcherzy – występują rzadko,
- bólu brzucha,
- ogólnego osłabienia.
Jad owadów może wywoływać również ciężkie ogólne reakcje alergiczne, które mogą zagrażać życiu. W przypadku ich wystąpienia należy pilnie wezwać pogotowie lub zgłosić się do lekarza. Objawy ciężkiej reakcji alergicznej rozwijają się najczęściej do 30 minut od użądlenia (zazwyczaj jest to kilka minut). Należą do nich:
- trudności w oddychaniu: duszność, świszczący oddech – spowodowane obrzęknięciem i skurczem dróg oddechowych,
- nagły spadek ciśnienia krwi,
- szybkie tętno lub ból w klatce piersiowej,
- zawroty głowy,
- zaburzenia połykania,
- zaburzenia mowy,
- nudności, wymioty i biegunka,
- zaburzenia lub utrata świadomości.
Osoby u których doszło do użądlenia w okolicy szyi i twarzy (szczególnie języka i gardła) niezależnie od prezentowanych objawów powinny również pilnie zgłosić się do lekarza. Nawet jeśli nie są uczulone, jad owadów może doprowadzić u nich do zamknięcia światła dróg oddechowych i uduszenia w mechanizmie innym niż alergia. U osób uczulonych użądlenia w okolicy twarzy i szyi szczególnie predysponują do rozwoju ciężkiej reakcji alergicznej.
- Zobacz, czym jest: wstrząs anafilaktyczny
Reklama
Alergia na jad owadów - diagnostyka
Objawy alergii są zazwyczaj na tyle charakterystyczne, że pacjenci sami zauważają nieprawidłową reakcję organizmu po użądleniu oraz sugerują, że to właśnie może być alergia. W przypadku łagodnych i ograniczonych reakcji uczuleniowych zazwyczaj trafiają do lekarza pierwszego kontaktu. Jego rolą jest ocena stopnia nasilenia nadwrażliwości oraz włączenie odpowiedniego leczenia. Dalszą diagnostyką i leczeniem zajmują się lekarze alergolodzy, bądź immunolodzy. W przypadku nasilonej, zagrażającej życiu reakcji alergicznej pacjenci powinni jak najszybciej trafić do najbliższego Oddziału Ratunkowego gdzie może im być udzielona właściwa pomoc.
Często powiązanie objawów alergii z użądleniem jest oczywiste, ale wytypowanie właściwego gatunku błonkoskrzydłych odpowiedzialnego za alergię może okazać się bardzo trudne. Często osoby użądlone nie pamiętają dokładnie jak wyglądał owad, ile dokładnie razy ugryzł itp. Z tego powodu warto dobrze się przygotować do pierwszej wizyty u lekarza, podczas której będzie się on starał uzyskać jak najwięcej informacji na temat okoliczności wystąpienia objawów, ich lokalizacji czasu trwania itp. Warto sobie wcześniej wynotować najważniejsze fakty – co może w znacznym stopniu przyspieszyć zidentyfikowanie czynnika odpowiedzialnego za rozwój alergii. Poniżej zestawiono przykładowe pytania, które może zadać lekarz (dobrze jest przed wizytą przygotować sobie na nie odpowiedzi).
Przykładowe pytania które może zadać lekarz:
- Kiedy i ile razy wystąpiła reakcja uczuleniowa po użądleniu?
- Jakie były wówczas objawy i jak bardzo były nasilone?
- Jaki czas upłynął od użądlenia do wystąpienia objawów?
- Jakie lekarstwa/ domowe metody leczenia wówczas zastosowano?
- Czy w miejscu użądlenia pozostało żądło?
- Gdzie i w jakich okolicznościach doszło do użądlenia?
- Jaka była reakcja organizmu w przypadku kolejnych użądleń?
- Czy cierpi Pan/Pani na inne rodzaje alergii?
Reklama
Alergia na jad owadów - badania
Do identyfikacji konkretnego gatunku owadów odpowiedzialnych za alergię używa się specjalnych testów. Wykonywane są one szczególnie w przypadku, gdy doszło do poważnej reakcji alergicznej – wówczas podstawową rolę ma całkowite unikanie owadów, których użądlenie może spowodować rozwój symptomów uczulenia. Do badań stosowanych w przypadku alergii na owady należą:
Testy skórne
Do ich przeprowadzenia używa się rozcieńczone wyciągi z najczęściej uczulających jadów owadów – przede wszystkim pszczoły i osy, które są nanoszone na drobne nacięcia lub nakłucia wykonywane na przedramieniu lub plecach pacjenta, ewentualnie są wstrzykiwane pod skórę. Jad owada odpowiedzialnego za alergię wywołuje niewielkie zaczerwienienie z towarzyszącym rumieniem w miejscu podania – tzw. reakcja rumieniowo-bąblowa. Testy skórne przeprowadza się najczęściej 2 tygodnie po użądleniu by uniknąć fałszywych wyników. U części osób konieczne może być powtórzenie testy po około 1-2 miesiącach.
Badanie krwi
Wykonywane są jako uzupełnienie wyników testów skórnych. Stosowany jest wówczas przede wszystkim test RAST – badający poziom immunoglobuliny (przeciwciała IgE) skierowanej przeciw konkretnemu alergenowi. Przeciwciała są produkowane przez układ odpornościowy w trakcie reakcji alergicznej. Podwyższony poziom IgE skierowanej przeciwko konkretnemu alergenowi pyłkowemu może świadczyć o obecności alergii. Niektóre ośrodki oznaczają również stężenie tryptazy we krwi. Jest to związek uwalniany podczas reakcji alergicznej. Jego podwyższone stężenie może świadczyć o zwiększonym ryzyku rozwoju ciężkiej reakcji alergicznej.
Prowokacyjne próby użądleniowe
Stosowane są do oceny skuteczności leczenia za pomocą immunoterapii swoistej (tzw. odczulania). Chory w ściśle kontrolowanych warunkach (szpital) poddawany jest użądleniu przez żywego owada (niestety podanie jadu w zastrzykach lub innej formie nie sprawdziło się), a następnie oceniana jest reakcja organizmu. W zależności od stopnia jej nasilenia odpowiednio modyfikuje się leczenie.
Reklama
Alergia na jad owadów - leczenie
Leczenie alergii na jad owadów składa się z kilku elementów:
Zapobieganie
Osoby u których stwierdzono alergię na jad powinny unikać sytuacji, w których mogło by dojść do użądlenia. Niestety, często jest to bardzo trudne, również wiele osób nie wie, że jest uczulone na użądlenia owadów i już pierwsze objawy alergii mogą być bardzo groźne.
Leczenie objawowe
Stosowanie różnych grup leków ma na celu złagodzenie przebiegu reakcji alergicznej. Objawy uczulenia mogą być bardzo zróżnicowane i przebiegać w postaci łagodnych zmian skórnych, ale również zdarzają się ciężkie przypadki zagrażające bezpośrednio życiu. Z tego powodu każdy przypadek alergii na jad wymaga indywidualnego doboru leków w zależności od nasilenia reakcji alergicznej. Podstawowe rodzaje leków stosowane w przypadku nadwrażliwości na jad to:
- Usuń żądło – jeśli po użądleniu pozostało w ciele. Możesz zastosować dowolną metodę (pęsetą, palcami); ponieważ najważniejszy jest czas. Im dłużej żądło pozostaje w ciele, tym większa ilość jadu się uwolni.
- Gdy pojawią się objawy ciężkiej reakcji alergicznej wstrzyknij zgodnie z zaleceniami adrenalinę i połknij pozostałe leki, NATYCHMIAST wezwij pomoc.
- Gdy objawy reakcji są łagodne i brak jest ryzyka rozwoju ciężkich objawów – w miejscu użądlenia przyłóż lód, unieś pogryzioną kończynę, zdejmij biżuterię (tworzący się obrzęk może uniemożliwić późniejsze zdjęcie pierścionków, zegarków itp.). Jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości czy objawy są poważne lub twój stan zacznie się pogarszać NATYCHMIAST wezwij pomoc lub zgłoś się do lekarza.
Leki stosowane przy alergii:
- Leki antyhistaminowe – bardzo często stosowana grupa leków w różnych rodzajach alergii. Histamina jest jedną z substancji wydzielanych w trakcie odpowiedzi układu odpornościowego na alergen, a skutkiem jej działania jest wystąpienie objawów alergii. Leki przeciwhistaminowe zmniejszają jej wydzielanie, a tym samym łagodzą symptomy uczulenia na jad owadów. Działaniem ubocznym starszych postaci tych leków była senność i zmęczenie. Nowsze preparaty ze względu na bardziej złożony mechanizm działania nie mają takich działań niepożądanych. Istnieje wiele różnych form tych preparatów: krople, syropy, tabletki.
- Glikokortykosterydy – leki szeroko stosowane w medycynie (popularnie określane mianem sterydów). Podczas reakcji alergicznej oprócz histaminy uwalniane są również inne substancje, sterydy znacznie silniej hamują niekorzystne działanie układu odpornościowego (ale mają również więcej działań niepożądanych).
- Adrenalina - obecnie chorych narażonych na ryzyko ciężkiej reakcji alergicznej wyposaża się w automatyczne wstrzykiwacze z adrenaliną do samodzielnego podania, które powinni mieć zawsze przy sobie. Osoby uczulone na jad owadów oraz ich bliscy powinni być przeszkoleni przez lekarza co do sposobów i okoliczności podania adrenaliny przed przyjazdem pogotowia. Opóźnienie w podaniu adrenaliny może znacznie pogorszyć przebieg takiej reakcji.
W przypadku łagodnej reakcji mięśniowej stosuje się:
- leki przeciwhistaminowe,
- preparaty wapnia (łagodzą reakcję alergiczną),
- miejscowo maści zawierające glikokortykosterydy.
Gdy dojdzie do rozwoju ciężkiej reakcji alergicznej należy jak najszybciej usunąć żądło (jeśli po użądleniu pozostało w ciele) oraz podać adrenalinę i wezwać pogotowie. Osoby z alergią na jad owadów narażone na ryzyko ciężkiej reakcji alergicznej powinny mieć zawsze w swoim zasięgu zestaw składający się z:
- adrenaliny - w postaci ampułek do samodzielnego podania,
- leku przeciwhistaminowego o szybkim działaniu,
- glikokortykosteroidów – zwykle w postaci tabletek.
O sposobie oraz okolicznościach samodzielnego podaniach tych leków powinienpoinformować lekarz prowadzący chorobę.
Immunoterapia swoista (leczenie odczulające)
Do organizmu najczęściej za pomocą tzw. szczepionek wprowadza się niewielkie ilości wyciągu z jadu uczulającego owada. Szczepionki są dobierane indywidualnie i najczęściej są podawane drogą zastrzyków podskórnych. Celem terapii jest doprowadzenie do stanu w którym coraz wyższe stężenie owadziego jadu będzie potrzebne do wywołania reakcji alergicznej. Skutkuje to coraz rzadszym występowaniem objawów, a gdy wystąpią mają mniejsze nasilenie.
Ten rodzaj leczenia nie może być zastosowany u każdej osoby uczulonej na jad owadów. Istnieją konkretne wskazania i o kwalifikacji do odczulania decyduje lekarz alergolog. Terapia ta prowadzona jest w warunkach szpitalnych, a pierwsze dawki u osób szczególnie wrażliwych mogą być podane nawet na oddziale intensywnej terapii medycznej. Cykle odczulania różnią się w zależności od rodzaju oraz nasilenia alergii na jad. Cała terapia może trwać nawet kilka lat
Reklama
Alergia na jad owadów - zapobieganie
Osoby uczulone na jad owadów mogą stosować szereg sposobów zapobiegających użądleniu:
- Staraj się unikać w miejsc, w których może być duża ilość owadów jak np. łąki, pasieki, sady w okresie kwitnienia itp.
- Jeśli w twoim pobliżu pojawi się owad, którego użądlenie może wywołać reakcję alergiczną zachowaj spokój, postaraj się nie wykonywać gwałtownych ruchów – użądlenie to przede wszystkim reakcja obronna owadów.
- Kosmetyki (perfumy, mydła, lakiery do włosów itp.) o intensywnym zapachu mogą przyciągać owady, postaraj się ich unikać.
- Unikaj wzorzystej odzieży w jaskrawych kolorach, która może wabić owady.
- Dodatkowo odzież może być dodatkową ochroną o ile jest wystarczająco gruba i zakrywa jak największą powierzchnię ciała.
- Bądź ostrożny podczas prac ogrodowych np. ścinania żywopłotu lub kwiatów.
- Unikaj chodzenia boso np. po trawach, łąkach itp.
- Postaraj się przechowywać wszystkie pokarmy, które mogą zwabiać owady jak np. dżemy czy powidła w szczelnie zamykanych pojemnikach lub innych miejscach niedostępnych dla owadów.
- Unikaj spożywania posiłków, zwłaszcza słodyczy, na świeżym powietrzu.
- Wezwij specjalne służby np. straż pożarną jeśli w pobliżu twojego domu znajdują się
gniazda os, szerszeni itp. - Stosu środki odstraszające owady (kremy, spreje itp.)
Alergia na jad owadów - najczęsciej zadawane pytania
Które owady są najczęściej odpowiedzialne za rozwój alergii?
W Polsce najczęściej zdarzają się użądlenia os i pszczół, tym samym najczęściej to one odpowiadają za rozwój alergii.
W jakim okresie istnieje zwiększone ryzyko użądlenia?
Okres lotu owadów błonkoskrzydłych, a tym samym zwiększone ryzyko użądlenia, występuje od kwietnia do października.
Czy już przy pierwszym użądleniu mogą wystąpić objawy alergii?
Do rozwoju nadwrażliwości na jad owadów zazwyczaj konieczne jest kilkukrotne użądlenie w przeszłości. Z czasem nieprawidłowa odpowiedź układu odpornościowego się nasila i po kolejnym użądleniu występują objawy alergii. Stąd pierwszemu użądleniu najczęściej nie towarzyszą objawy alergii. Natomiast kolejny kontakt z jadem może skutkować pełną reakcją alergiczną.
Kto jest narażony na rozwój alergii na jad owadów?
Ten typ alergii może wystąpić praktycznie u wszystkich. Bardziej predysponowane są osoby, które były wielkokrotnie użądlone w przeszłości oraz takie które ze względu np. na rodzaj pracy są bardziej predysponowane do kontaktu z jadem.
Czym są ampułki z adrenaliną do samodzielnego podania?
Są to gotowe zestawy do samodzielnego wstrzyknięcia adrenaliny w przypadku wystąpienia groźnych objawów alergii na jad owadów. O okolicznościach i sposobie podania informuje lekarz prowadzący chorobę.
Czy każdy może być poddany leczeniu odczulającemu?
Ten rodzaj leczenia nie może być zastosowany u każdej osoby uczulonej na jad owadów. Istnieją konkretne wskazania i o kwalifikacji do odczulania decyduje lekarz alergolog.
