Staw kolanowy jest jednym z największych i najbardziej skomplikowanych stawów w organizmie człowieka. Łączą się z nim trzy kości: udowa, piszczelowa oraz rzepka. Staw zapewnia dwie zupełnie różne właściwości – z jednej strony dużą ruchomość w wielu płaszczyznach a z drugiej stabilność.
Ze względu na swoją specyfikę staw kolanowy jest szczególnie narażony na uszkodzenia. Urazy kolana występują coraz częściej i zawsze powinny być traktowane poważnie, gdyż ich leczenie należy do trudnych zadań i nie zawsze zapewnia pełny powrót do sprawności.
Staw kolanowy - budowa
Staw kolanowy łączy dwie duże kości długie:
- udową,
- piszczelową.
Zobacz wideo: Operacja kolana - endoskopowa czy tradycyjna?
Pokryte są one grubą warstwą chrząstki stawowej, która umożliwia swobodne przemieszczanie się kości między sobą. Pomiędzy kośćmi znajdują się dwie płytki z twardej, ale jednocześnie elastycznej chrząstki – tzw. łąkotki stawowe. Mają one wyjątkową odporność na urazy, dzięki idealnemu dopasowaniu do powierzchni stawowych. Pełnią rolę amortyzatora, dzięki nim przy zeskoku kości udowa i piszczelowa nie uderzają bezpośrednio o siebie.
Wewnątrz stawu znajdują się bardzo silne pasma włókien wzajemnie się krzyżujących - tzw. więzadła krzyżowe. Ich zadaniem jest zapobieganie wysuwaniu kości piszczelowej do przodu lub do tyłu. Dzięki nim chód jest płynny, ekonomiczny i elementy składowe kolana nie ulegają przedwczesnemu zużyciu. Od wewnątrz staw wzmacnia więzadło poboczne przyśrodkowe, natomiast od zewnątrz więzadło poboczne boczne.
Reklama
Urazy stawów kolanowych - kogo dotykają najczęściej?
Mimo że staw kolanowy jest największym i najbardziej wzmocnionym stawem człowieka, jego urazy stanowią od 15 do 30% wszystkich obrażeń ciała.
Urazy te najczęściej dotyczą osób czynnie uprawiających sport, głównie sport kontaktowy:
- piłka nożna,
- siatkówka,
- koszykówka,
- piłka ręczna,
- hokej,
- tenis,
- bieganie,
- narciarstwo,
- snowboard.
Uszkodzenia zwykle są wynikiem zderzenia graczy lub nadmiernych ruchów wykraczających poza fizjologiczny zakres.
Reklama
Staw kolanowy - najczęstsze urazy
Do najczęstszych urazów stawu kolanowego należą:
- uszkodzenia więzadeł stawu,
- uszkodzenia łąkotek,
- uszkodzenia chrząstki stawowej.
Są najczęściej wynikiem ruchów skrętnych. Najczęstszym typem urazu jest uderzenie kolana od strony zewnętrznej. Uszkodzeniu ulega głównie więzadło poboczne przyśrodkowe, czasem przy dużej sile urazu łąkotka przyśrodkowa oraz więzadła krzyżowe. Uderzenie stawu od strony wewnętrznej powoduje zerwanie więzadła pobocznego bocznego, oraz uszkodzenie więzadeł krzyżowych. Bardzo częsty jest także uraz skrętny bez kontaktu (narciarze, snowboardziści). Uszkodzeniu wtedy ulegają więzadła – najczęściej krzyżowe przednie oraz łąkotki – najczęściej przyśrodkowa.
Reklama
Urazy stawów kolanowych - powikłania
Skutkiem uszkodzeń więzadeł stawu kolanowego często jest niestabilność kolana. Jest to stan, w którym kolano posiada nadmierną ruchomość w stosunku do normy. Liczba możliwych płaszczyzn, w których staw jest niestabilny zależy od siły urazu i od liczby zerwanych struktur więzadłowych. Lekarze wyróżniają niestabilności proste, gdy uszkodzeniu ulega jedno więzadło oraz złożone powstałe w wyniku uszkodzenia dwóch lub większej liczby więzadeł kolana.
Często rozpoznanie niestabilności bezpośrednio po urazie jest niezwykle trudne. Spowodowane jest to dużą bolesnością, często występowaniem obrzęku lub krwiaka w kolanie. Nie rozpoznanie zaś uszkodzenia więzadeł często prowadzi do przewlekłej niestabilności kolana, a w dalszym etapie do wtórnych uszkodzeń pozostałych wewnętrznych struktur kolana.
Reklama
Urazy stawów kolanowych - objawy
Objawy uszkodzenia więzadeł kolana:
- Ból – najsilniejszy i najważniejszy objaw, ale często bardzo mylny. Okazuje się, bowiem że im większe uszkodzenie struktur kolana, tym ból jest mniejszy (przerwanie włókien nerwowych). Ból zwykle nasila się przy próbie ruchu i obciążenia kolana.
- Trzask słyszalny w momencie urazu (najczęściej świadczy o uszkodzeniu więzadeł krzyżowych - uszkodzenie więzadeł pobocznych lub torebki stawowej nie daje efektu trzasku).
- Uczucie uciekania kolana - przy postawieniu stopy na nierównym terenie, lub przy uprawianiu sportu kolano "ucieka" powodując gwałtowny, najczęściej bardzo bolesny przeskok.
- Bolesność uciskowa w miejscu uszkodzenia (zwykle wyczuwana od zewnątrz lub od środka kolana – świadczy zazwyczaj o uszkodzeniu więzadła pobocznego).
- Obrzęk stawu kolanowego – krwawy wysięk świadczy zwykle o uszkodzeniu struktur wewnątrzstawowych – więzadeł krzyżowych lub torebki stawowej.
- Krwiak podskórny w miejscu urazu (siniak).
Reklama
Urazy stawów kolanowych - diagnostyka
Po każdym urazie stawu kolanowego należy udać się do lekarza (najlepiej lekarza ortopedy lub chirurga). Należy szczegółowo powiedzieć lekarzowi o zdarzeniu, o ograniczeniach ruchu i ewentualnej niestabilności kolana oraz innych objawach.
Lekarz dokładnie zbada staw oraz w zależności od wskazań wykona szereg dodatkowych badań:
- szczegółowe testy ruchowe,
- punkcja stawu,
- badanie RTG,
- rezonans magnetyczny,
- tomografia komputerowa,
- usg stawu
- artroskopia stawu.
Reklama
Urazy stawów kolanowych - leczenie
Postępowanie lecznicze zależy od bardzo wielu czynników, m.in.:
- liczby uszkodzonych więzadeł,
- czy uszkodzenia są wewnątrz czy zewnątrzstawowe,
- a także od wieku,
- stopnia aktywności fizycznej pacjenta.
W zależności od objawów i rodzaju uszkodzeń lekarz podejmuje różne decyzje terapeutyczne. Częściowe uszkodzenie więzadła pobocznego można leczyć zachowawczo przez unieruchomienie i odpowiednią rehabilitację. Pomocny jest ochraniacz na kolano z bocznymi wzmocnieniami zastępujący uszkodzone więzadła i zapobiegający urazom dodatkowym. Jednak w przypadku całkowitego rozerwania więzadło poboczne należy naprawić chirurgicznie.
Uszkodzenie więzadeł krzyżowych - leczenie
Całkiem inne podejście obowiązuje przy uszkodzeniach więzadeł krzyżowych, gdzie możliwość pierwotnej naprawy występuje sporadycznie. Najczęstszym leczeniem niestabilności kolana wynikającej z uszkodzenia więzadeł krzyżowych - jest odtworzenie więzadła, czyli jego rekonstrukcja.
W ramach NFZ przeprowadzenie operacji rekonstrukcji jest możliwe, lecz wiąże się z długim oczekiwaniem w kolejce. Tymczasem zabieg jest niezbędny dla sportowców oraz osób młodych z dużą potrzebą ruchu. W prywatnych klinikach cena rekonstrukcji więzadeł krzyżowych waha się pomiędzy 11-15 tysięcy złotych. Zabieg przeprowadza się zazwyczaj dwuetapowo.
Pierwszym jest badanie artroskopowe, którego celem jest rewizja stawu oraz usunięcie zerwanego więzadła (szczegółowy opis zabiegu poniżej). Drugim etapem jest zastąpienie zerwanego więzadła elementem zastępczym.
Urazy stawów kolanowych - rekonstrukcja więzadeł
W większości przypadków używa się naturalnych materiałów biologicznych pobranych z ciała operowanego pacjenta (zazwyczaj fragmentu ścięgna mięśnia czterogłowego uda lub więzadła rzepkowego). Rzadziej ortopedzi stosują materiały biologiczne pobrane ze zwłok lub materiały sztuczne. Pobrany materiał po odpowiednim przygotowaniu za pomocą specjalnych śrub przymocowuje się do kości. Śruby te są wykonane z tytanu lub materiału biowchłanialnego. Pierwsze należy usunąć po upływie około 2 lat od operacji, drugie ulegają całkowitemu rozpuszczeniu w organizmie.
Hospitalizacja związana z zabiegiem trwa zazwyczaj około 5-7 dni. Po zabiegu kończynę unieruchamia się w opatrunku gipsowym na kilka tygodni. Już w pierwszej dobie po operacji rozpoczyna się rehabilitacja stawu. Początkowo polega ona na wielokrotnym napinaniu odpowiednich mięśni poprzez np. unoszenie i opuszczanie kończyny czy pracę ze specjalną piłką. Z biegiem czasu program rehabilitacji rozszerza się na ćwiczenia na rowerku, zajęcia na basenie, ćwiczenia ze specjalna gumą (tzw. taśma theraband). Tylko zajęcia prowadzone przez wykwalifikowanego fizjoterapeutę gwarantują powrót sprawność kolana. Po około 3 miesiącach od zabiegu pacjent wraca do codziennej umiarkowanej aktywności. Uprawianie czynnego sportu jest możliwe po upływie minimum 12 miesięcy od przeszczepu.
Rekonstrukcja więzadeł stawu kolanowego - skuteczność
Szacuję się, że zabieg rekonstrukcji więzadeł stawu kolanowego ma około 90% skuteczności. Duże znaczenie ma tutaj stan ogólny stawu kolanowego i inne kontuzje, które mogły towarzyszyć zerwaniu więzadła krzyżowego, np.:
- uszkodzenie łąkotki przyśrodkowej,
- uszkodzenie więzadła pobocznego piszczelowego.
Sportowcy zazwyczaj wracają do czynnego uprawiania swoich dyscyplin, lecz choroba ma tendencję do nawracania.
Łąkotka - co to jest?
Łąkotki są to struktury zbudowane z tkanki chrzęstno włóknistej o kształcie miseczek. Łąkotka boczna jest nieco ruchoma i poddająca się ruchom stawu, przez co jest mniej podatna na urazy. Łąkotka przyśrodkowa jest natomiast mało ruchoma i bardziej narażona na urazy przeciążeniowe.
Łąkotki ulegają uszkodzenia głównie przez dwa typy urazów:
- Urazy skrętne kolana, które są najczęściej występującym typem urazów. Zdarzają się głównie w sportach kontaktowych oraz narciarstwie. Zazwyczaj uszkodzenie łąkotki jest połączone z uszkodzeniem więzadeł kolana i chrząstki stawowej.
- Urazy przeciążeniowe w których uszkodzenie łąkotki jest skutkiem powtarzających się przeciążeń stawu oraz mikrourazów. Często dotyczy biegaczy oraz skoczków.
Uszkodzenie łąkotek stawowych - objawy i leczenie
Objawy uszkodzenia łąkotek stawowych są takie same jak w przypadku wcześniej omówionych więzadeł. Izolowane uszkodzenie łąkotki należy do rzadkości, najczęściej współistnieje z uszkodzeniami innych struktur stawu. Niemniej jednak zdarzają się uszkodzenia łąkotek bez wyraźnego urazu stawu kolanowego.
Leczenie uszkodzonych łąkotek kolana jest głównie chirurgicznie. Obecnie wszystkie zabiegi na łąkotkach wykonuje się artroskopowo. Artroskopia jest metodą mało inwazyjną polegającą na wprowadzeniu do wnętrza stawu kamery wraz z układem optycznym oraz mikronarzędzi. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu, głownie podpajeczynówkowym. Polega on na wykonaniu dwóch symetrycznych otworów tuż pod rzepką. Przez jeden z nich wprowadza się kamerę, a przez drugi narzędzia chirurgiczne. Staw wypełnia się płynem fizjologicznym. Umiejętnie wykonana artroskopia daje dużo lepsze możliwości obserwacji struktur stawu kolanowego niż wcześniej stosowane duże zabiegi operacyjne. Umożliwia również dużo większą precyzję w trakcie operacji.
Operacje wykonywane na łąkotkach obejmują:
- częściowe usunięcie uszkodzonej łąkotki,
- zeszycie łąkotki przy użyciu wchłanianych szwów,
- przeszczep,
- proteza łąkotki.
Decyzję, co do rodzaju zabiegu podejmuje lekarz po szczegółowej analizie wszystkich czynników.
Urazy stawów kolanowych - ile trwa powrót do uprawiania sportu?
Po zabiegu na łąkotkach stawu kolanowego unieruchomienie stosuje się na 3-4 tyg. W czasie leczenia przez pierwsze 2 tygodnie nie należy obciążać kończyny. Pierwsze przysiady można wykonać dopiero po upływie 3 miesięcy. Zaleca się, aby do aktywności sportowej wrócić nie wcześniej niż po 4 miesiącach od zabiegu.
Po zabiegu naprawy łąkotki wskazane jest oszczędzanie kończyny do 12 miesięcy po zabiegu. Przez jakiś czas może pojawiać się ból podczas obciążania kończyny lub wysięk w stawie po treningu. Z reguły mija po zmniejszeniu obciążeń treningowych. Jak każdy uraz kolana kontuzje łąkotek mają tendencję do nawracania. Dlatego niezwykle ważne jest dostosowywanie obciążeń kolana do stopnia regeneracji pozabiegowej.
Urazy stawów kolanowych - rehabilitacja
Po zabiegach operacyjnych należy dążyć do jak najszybszej rehabilitacji stawu. Fizjoterapia stosowana w czasie rekonwalescencji ma za zadanie zapobiec zrostom w stawie, wzmocnić siłę mięśni, a także poprawić zakres ruchomości.
Fizjoterapeuci stosują między innymi:
- ćwiczenia na niestabilnym podłożu,
- ćwiczenia z taśmami elastycznymi,
- metodę PNF.
Z zabiegów fizykoterapii stosuje się:
- magnetotron,
- terapuls,
- ultradźwięki,
- prądy,
- laseroterapię
Zabiegi te zmniejszają uczucie bólu, sprzyjają szybszej regeneracji uszkodzeń oraz resorpcji wysięków. Nie ma określonego standardu fizjoterapii po uszkodzeniu łąkotek, ponieważ podejście do każdego przypadku jest indywidualne.
Chrząstka - co to jest?
Chrząstka jest tkanką, która otacza kość w obrębie stawu i zapobiega tarciu powierzchni stawowych o siebie. Uszkodzenie chrząstki stawowej zwykle współistnieje z uszkodzeniami więzadeł lub łąkotek stawu kolanowego. Występuje także w złamaniach śródstawowych oraz stłuczeniach kolana. Jednym z najważniejszych czynników sprzyjających uszkodzeniu chrząstki jest nadwaga. Do najczęstszych chorób chrząstki należy chonodromalacja, czyli rozmiękanie chrząstki. Zwykle dotyczy okolicy podrzepkowej i prowadzi do stopniowej destrukcji chrząstki. Niestety jest ona tkanką bez właściwości regeneracyjnych, więc raz uszkodzona wypełnia się blizną łącznotkankową. Chrząstka nie posiada także właściwości gojenia, gdyż nie ma własnych naczyń.
Uszkodzenia chrząstki stawowej - leczenie
Leczenie uszkodzeń chrząstki stawowej stawu kolanowego jest zarówno zachowawcze, jak i operacyjne. Niezwykle ważne jest skorygowanie osi kończyny i uszkodzeń towarzyszących prowadzących do destrukcji chrząstki (uszkodzenia łąkotki, więzadeł krzyżowych, koślawość lub szpotawość kolana) oraz likwidacja nadmiernego nacisku na chrząstkę.
Właściwa rehabilitacja i leczenie odżywcze może uchronić przed potrzebą interwencji chirurgicznej. Wśród farmaceutyków stosuje się leki stymulujące skład płynu stawowego, wspomagające metabolizm chrząstki (np. kwas hialuronowy) czy wzbogacające warstwę podchrzęstną (siarczan glukozaminy).
Uszkodzenia chrząstki stawowej - zabieg chirurgiczny
Jeżeli leczenie zachowawcze jest nieskuteczne ostatecznością jest zabieg chirurgiczny. Wśród zabiegów stosuje się takie techniki jak:
- mikrozłamania warstwy podchrzęstnej kości – są to metody pobudzające ukrwioną warstwę podchrzęstną kości do wypełniania ubytków przez tkankę bliznowatą, ale zbliżoną nieco jakością do prawidłowej tkanki chrzęstnej;
- przeszczepy kostno-chrzęstne;
- hodowle chondrocytów (komórek chrząstki) a następnie ich transplantacja w miejsce uszkodzenia;
- abrazja - usunięcie powierzchownej zniszczonej części chrząstki;
- osteotomie korekcyjne - zabieg ten polega na przecięciu kości i zespoleniu jej w nowym ustawieniu, ze zmianą osi obciążania powierzchni stawowej;
- endoproteza stawu kolanowego – leczenie ostateczne polegające na wymianie uszkodzonego stawu na protezę.
Urazy stawów kolanowych - domowe sposoby leczenia
Podczas leczenia schorzeń, lekkich kontuzji kolana czy nawet poważnego uszkodzenia łąkotek możemy się wspomóc niektórymi tradycyjnymi metodami terapii. Należy jednak pamiętać, że nigdy nie mogą one zastąpić wizyty u lekarza i wskazanej przez niego metody leczenia. Zawsze też należy skonsultować z lekarzem czy dana metoda może być stosowana łącznie z tradycyjną formą leczenia. Metody te działają jedynie wspomagająco i jako takie dają dobre efekty. Domowe leczenie urazów kolana da się podzielić na farmakologiczne i naturalne.
Leczenie farmakologiczne:
- tabletki doustne (przeciwbólowe, przeciwobrzękowe, przeciwzapalne) - nie należy ich znacznie nadużywać, gdyż mogą prowadzić do powikłań, m.in. zapalenia błony śluzowej żołądka;
- maści i żele stosowane miejscowo;
- środki służące do przygotowania roztworów przeciwobrzękowych.
Leczenie naturalne:
- polewanie zimną wodą;
- okłady z lodu;
- okłady z liści kapusty;
- okłady z roztworu wody i octu;
- okłady z żywokostu lekarskiego;
- okłady z liści "babki".
Czytaj też:
