Zdolność widzenia barw zawdzięczamy obecności fotoreceptorów w nabłonku wzrokowym siatkówki, który jest jedną z dziesięciu warstw tej skomplikowanej struktury. Wspomniane receptory to pręciki i czopki. Te ostatnie są odpowiedzialne za widzenie barw.
Zawierają one barwniki wzrokowe – m.in. rodopsynę i cyjanopsynę, których chemiczna aktywność zmienia energię świetlną w odpowiedni impuls nerwowy. W zasadzie wyróżniamy 3 typy czopków, a każdy z nich jest wrażliwy na inną długość fali z zakresu widma światła widzialnego.
Jedne są wrażliwe na barwę czerwoną, inne na barwę zieloną, a trzecia grupa czopków odpowiada za percepcję barwy niebieskiej. Wymienione barwy są nazywane barwami podstawowymi.
Z odpowiedniego ich zsumowania można uzyskać wrażenie bieli (takie same proporcje poszczególnych barw) oraz ok. 160 odcieni barw z zakresu widma światła widzialnego (przy zmieszaniu barw podstawowych w różnych proporcjach). Prawidłowe oko ludzkie ma zdolność do percepcji 3 barw podstawowych. Stan taki nazywamy trichromatopsją.
Najbardziej znanym przykładem zaburzeń percepcji barw jest daltonizm.
Nabyte zaburzenia widzenia barw - przyczyny
Nabyte zaburzenia widzenia barw mogą dotyczyć jednego oka, jeżeli obejmują dwoje oczu mogą mieć różne nasilenie w każdym z nich, zwykle pogłębiają się z biegiem czasu, w ich przebiegu spotyka się różne nieprawidłowości podczas badania dna oka.
Przyczyną nabytych zaburzeń percepcji barw mogą być:
- choroby siatkówki (np. zwyrodnienia plamki związane z wiekiem – AMD
- centralna retinopatia surowicza, która może występować w młodym wieku, częściej u mężczyzn),
- nieprawidłowości w zakresie nerwu wzrokowego np. dziedziczna neuropatia nerwów wzrokowych Lebera (mimo, że defekt genetyczny jest wrodzony, do ujawnienia się objawów choroby dochodzi zwykle w 2-3 dekadzie życia),
- neuropatie nabyte jak np. zapalenie tarczy nerwu wzrokowego, pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego będące bardzo często pierwszym objawem stwardnienia rozsianego,
- neuropatie toksyczne.
Zaburzenia widzenia barw mogą być też objawem neuropatii toksycznych występujących u osób z nałogiem alkoholowo-tytoniowym, po zatruciu metanolem lub po przedawkowaniu glikozydów naparstnicy (lek stosowany w chorobach serca), mogą też towarzyszyć napadowi migreny.
Reklama
Zaburzenia widzenia barw - cechy wad wrodzonych
Wrodzone zaburzenia widzenia barw pojawiają się w takich chorobach jak barwnikowe zwyrodnienie siatkówki (retinitis pigmentowa), postępująca dystrofia czopków. Cechą typową dla wrodzonych jest to, że: występują w obu oczach, jednakowo upośledzają percepcję barw w każdym oku, mają stabilny charakter – nie obserwuje się zmian w nasileniu zaburzeń wraz z upływem czasu.
Innym zaburzeniem jest achromatopsja – występuje niezwykle rzadko, łączy się z całkowitym lub częściowym brakiem czopków, co z kolei jest przyczyną mocno zaburzonego widzenia i całkowitej lub częściowej niezdolności do rozróżniania barw. Choroba łączy się zwykle z innymi nieprawidłowościami w obrębie narządu wzroku.
Spotyka się też zaburzenia w zakresie widzenia jednej barwy mające postać całkowitej ślepoty lub niecałkowitej ślepoty na tę barwę. I tak: protanopia to ślepota na barwę czerwoną, deuteranopia na barwę zieloną, tritanopia ślepota na barwę żółtą i niebieską.
Ślepotę częściową w zakresie tych barw określa się odpowiednio terminami:
- protanomalia,
- deuteranomalia,
- tritanomalia.
Reklama
Rozróżnianie barw - testy
Testy stosowane w badaniu widzenia barw są dobierane odpowiednio względem:
- wieku,
- stopnia inteligencji pacjenta,
- ostrości wzroku,
- celu jakiemu badanie ma służyć.
Każde oko bada się oddzielnie. Najczęściej stosowanym testem są tzw. tablice Ishihary. Przedstawiają one liczby składające się z małych kółek danego koloru na tle, które także utworzone jest przez kółka innej barwy – tak dobranej, aby w przypadku dyschromatopsji liczba nie mogła być odczytana przez badanego.
Do badania percepcji barwy czerwonej, zielonej i żółtej zwłaszcza u kandydatów na kierowców służy tzw. lampa Wilczka. Pacjent rozpoznaje wymienione kolory z odległości ok. 4 metrów. W teście Farnswortha wykorzystuje się 15 różnokolorowych pionków. Zadaniem chorego jest ułożyć je w odpowiedniej kolejności (wg skali barw). Lekarz odczytując test kreśli na odpowiednim schemacie linię łączącą dane punkty (pionki są ponumerowane). Określonemu ułożeniu linii na schemacie odpowiada określone zaburzenie widzenia (protan-, deutero- lub tritanopia).
Zaburzenia widzenia barw mogą upośledzać codzienne funkcjonowanie pacjentów, być przeszkodą w wykonywaniu pewnych zawodów – np. zawód kierowcy u osoby z zaburzoną percepcją barw sygnalizatora świetlnego. Często poza nieprawidłową percepcja barw pojawiają się też inne zaburzenia (np. znaczne osłabienie ostrości wzroku).
Reklama
Jak leczyć zaburzenie widzenia barw?
W przypadku chorób genetycznych, wrodzonych w chwili obecnej leczenie nie jest znane (w przyszłości być może zastosowanie będzie miała terapia genowa).
Jeżeli zaburzenia barw pojawiają się na podłożu AMD lub neuropatii nerwu wzrokowego, mogą być odwracalne, pod warunkiem skutecznego leczenia choroby podstawowej! W ataku migreny zaburzenia widzenia barwnego mają charakter przejściowy, a w przypadku glikozydów digoksyny ustępują po odstawieniu leku.
