Proces wzrastania zależy od czynników zewnętrznych i wewnętrznych, a jego rytm zmienia się zależnie od okresu rozwoju. Prawidłowa szybkość wzrastania i prawidłowa wysokość ciała (w granicach normy) są wykładnikami stanu zdrowia dziecka.
Każda choroba przewlekła zwalnia szybkość wzrastania i może być przyczyną niedoboru wzrostu.
Dziecko powinno być mierzone podczas każdej wizyty u pediatry, gdyż systematyczne pomiary umożliwią wczesne wychwycenie nieprawidłowości procesu wzrastania i odpowiednio wczesne wdrożenie leczenia.
Wzrost - hormony
Po urodzeniu wzrastanie regulowane jest przez:
- hormon wzrostu - somatotropinę,
- hormony tarczycy,
- hormony płciowe.
Hormon wzrostu wytwarzany jest w przednim płacie przysadki mózgowej. Działa on pośrednio (za pośrednictwem IGF-1) oraz bezpośrednio na procesy wzrostowe w tkankach.
Hormony tarczycy pobudzają wzrost i dojrzewanie wielu tkanek oraz są konieczne do prawidłowego wydzielania i działania hormonu wzrostu. Hormony płciowe pobudzają dojrzewanie i zarastanie chrząstek wzrostowych – decydują o zakończeniu procesu wzrastania.
Reklama
Pomiary długości ciała u dziecka
W celu określenia wzrastania dziecka wykonuje się pomiary długości/wysokości ciała. U niemowląt i małych dzieci do 18 miesiąca życia pomiar długości ciała wykonuje się w pozycji leżącej, u dzieci starszych pomiar wysokości ciała wykonuje się w pozycji stojącej. Uzyskany wynik pomiaru nanosi się na siatki centylowe, w celu porównania z normą rozwojową dla danej populacji, płci i wieku.
W Polsce opracowano normy rozwojowe dla poszczególnych regionów Polski. Istnieją również odrębne siatki wzrostowe dla populacji dzieci chorych, np. dzieci z zespołem Downa, dziewczynek z zespołem Turnera.
Reklama
Zaburzenia wzrastania - przyczyny
Wyróżnia się dwa typy niedoboru wzrostu:
1, Pierwotny niedobór wzrostu – to trwałe zaburzenie potencjału wzrostowego układu kostnego uwarunkowane genetycznie; opóźnienie wzrastania rozpoczyna się w tych przypadkach często jeszcze podczas życia wewnątrzmacicznego. Wśród przyczyn pierwotnego niedoboru wzrostu są m.in.:
- osteochondrodysplazje,
- zaburzenia genetyczne: zespół Turnera, zespół Willi-Pradera, zespół Downa i wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania.
2. Wtórny niedobór wzrostu – występuje w sytuacji, gdy czynniki zewnętrzne ograniczają w sposób odwracalny wzrastanie, a potencjał wzrostowy uwarunkowany genetycznie jest prawidłowy. Czynnikami tymi mogą być:
- długotrwałe choroby o wczesnym początku,
- zaburzenia odżywienia,
- zaburzenia hormonalne.
Czynniki zewnętrzne:
- nieprawidłowe żywienie – niedożywienie jest najważniejszym czynnikiem zewnętrznym przyczyniającym się do zmniejszenia szybkości wzrastania; w warunkach niedożywienia zmniejsza się wytwarzanie substancji działającej bezpośrednio na wzrost i podziały komórek, mimo odpowiedniego poziomu hormonu wzrostu;
- choroby przewlekłe;
- niestabilna sytuacja emocjonalna dziecka, poczucie zagrożenia, maltretowanie dzieci, przewlekły stres;
- nadmierne obciążenie pracą lub intensywnymi zajęciami sportowymi.
Czynniki wewnętrzne:
- niewłaściwe działanie hormonów, niedobór hormonów odpowiedzialnych za wzrastanie;
- choroby genetyczne.
W przypadku wtórnych zaburzeń wzrastania najważniejsze jest leczenie choroby podstawowej.
Reklama
Nadmierny wzrost - przyczyny
Najczęstszą przyczyną nadmiernego wzrostu jest rodzinny nadmierny wzrost. Wysocy rodzice mają większą szansę mieć nadmiernie wysokie dzieci. Ta postać nie wymaga leczenia, jedynie w wyjątkowych przypadkach.
Nadmierny wzrost może być wynikiem zaburzeń hormonalnych:
- nadmierne wytwarzanie hormonu wzrostu może być przyczyną gigantyzmu;
- wrodzony przerost nadnerczy i przedwczesne dojrzewanie płciowe - to choroby, w których zbyt wcześnie w organizmie dziecka pojawia się nadmiar hormonów nadnerczowych (sterydów) lub nadmiar hormonów płciowych. Hormony te przyspieszają wzrost, ale też jednocześnie przyspieszają dojrzewanie szkieletu i zakończenie wzrostu następuje szybciej niż u innych dzieci, a wzrost końcowy jest ostatecznie niski. Nadmiar wzrostu w tych schorzeniach jest przejściowy;
- opóźnione dojrzewanie płciowe - ponieważ hormony płciowe powodują zakończenie procesu wzrastania, ich opóźnione pojawienie się w odpowiednich stężeniach powoduje, że również proces zakończenia wzrostu jest opóźniony, a wzrastanie trwa dłużej. W tym przypadku nadmiar wzrostu ujawnia się późno, w okresie prawidłowego dojrzewania płciowego.
Nadmierny wzrost może też występować w zespołach genetycznych:
- zespole Marfana - nadmierny wzrost występuje już w dzieciństwie, a wzrost końcowy jest wyższy niż występujący w rodzinie;
- zespole Klinefeltera - nadmierny wzrost już w dzieciństwie i systematycznie się zwiększa;
- zespole łamliwego chromosomu X - nadmiar wzrostu występuje tylko w dzieciństwie;
- zespole Beckwitha-Wiedemanna - dzieci już w okresie płodowym są nadmiernie duże, w dzieciństwie pozostają duże, a w wieku dojrzały nie są nadmiernie wysokie;
- zespole Sotosa - dzieci z tym zespołem rodzą się duże, ale w okresie dzieciństwa nie wyróżniają się znacznie od rówieśników.
Reklama
Zaburzenia wzrastania - leczenie
Leczenie hormonem wzrostu
Decyzja o zastosowaniu hormonu wzrostu w leczeniu jest podejmowana przez zespół specjalistów - endokrynologów dziecięcych. Leczenie prowadzone jest w specjalistycznych przychodniach prowadzących leczenie niedoboru wzrostu.
W Polsce leczenie hormonem wzrostu jest refundowane przez NFZ w przypadku dzieci z:
- somatotropinową niewydolnością przysadki, wielohormonalną niewydolnością przysadki;
- zespołem Turnera;
- zespołem Willego-Pradera;
- przewlekłą niewydolnością nerek.
Reklama
Somatotropinowa niewydolność przysadki - co to jest?
W somatotropinowej niewydolności przysadki dochodzi do zmniejszonego wytwarzania hormonu wzrostu, w wielohormonalnej niewydolności przysadki wszystkie hormony przysadki produkowane są w mniejszych ilościach.
U dzieci z somatotropinową niewydolnością przysadki podaje się hormon wzrostu w postaci wstrzyknięć podskórnych codziennie. Leczenie trwa do zakończenia okresu wzrastania. Następnie wykonuje się test w celu oznaczenia poziomu hormonu wzrostu. Jeśli jego wytwarzanie nadal jest zmniejszone, kontynuuje się podaż egzogennego hormonu wzrostu w mniejszej niż wzrostowa dawce.
W wielohormonalnych niedoczynnościach konieczna jest substytucja większej ilości hormonów.
Reklama
Powikłania leczenia hormonem wzrostu
- bóle stawowe i obrzęki,
- nasilenie skoliozy,
- złuszczanie głowy kości udowej,
- łagodne nadciśnienie śródczaszkowe.
W przypadku wystąpienia wyżej wymienionych powikłań lekarz zadecyduje o przejściowym obniżeniu dawki lub czasowym przerwaniu leczenia hormonem wzrostu.
Zaburzenia wzrastania - normy
Na osi pionowej podane są wartości badanej cechy- w tym przypadku wzrostu w cm, na osi poziomej- wiek. Na siatce znajdują się dodatkowe linie odpowiadające 3, 10, 25, 50, 75, 90 i 97 centylowi. Granice normy wyznaczają krzywe 3. i 97. centyla ( jest to tzw. szeroka norma), zakres pomiędzy krzywymi 10. i 90. centyla to wąski zakres normy. Jeśli zmierzone wartości mieszczą się pomiędzy 3. a 10. centylem lub między 90. a 97. centylem, stanowią pogranicze normy, które wymaga dalszej obserwacji przebiegu wzrastania.
Jeśli wartość wzrostu dziecka znajduje się na poziomie 50. centyla oznacza to, że w danym wieku 50% rówieśników dziecka jest od niego wyższych, a 50 % niższych. Dzieci, których wzrost mieści się poniżej 3 centyla powinny być diagnozowane w kierunku zaburzeń wzrastania. Diagnostyki wymaga również sytuacja, gdy krzywa wzrastania dziecka odchyla się w górę i w dół ( świadczy to o zaburzeniu harmonijności rozwoju).
Na siatkę centylową można również nanieść wartość tzw. MPH ( mid parental height) – średniego wzrostu rodziców, która określa wzrost docelowy dziecka. Wartość MPH nanosi się wzdłuż linii pionowej wieku 18 lat dziecka.
Jak obliczyć MPH?
MPH ( wzrost docelowy dziewczynek) = (( wzrost mamy + wzrost taty) – 13 cm): 2
MPH ( wzrost docelowy chłopców) = ( wzrost mamy + wzrost taty) + 13 cm) :2
Niski wzrost oznacza wzrost poniżej 3 centyla dla wieku i płci dziecka w odniesieniu dla norm populacji ogólnej lub wzrost niższy o dwa lub więcej kanałów centylowych w porównaniu z centylem dla tzw. średniego wzrostu rodziców.
W jakim tempie dziecko powinno rosnąć?
Podczas dojrzewania płciowego ma miejsce skok pokwitaniowy wzrostu: u dziewczynek w wieku ok. 11 lat i szybkość wrastania wynosi wtedy 9 cm/rok, u chłopców w wieku ok. 13 lat i szybkość wzrastania jest równa 10,5 cm/rok.
Niski wzrost dziecka najczęściej wzbudza niepokój rodziców. W przeciwieństwie, wzrost nadmierny postrzegany jest jako cecha pozytywna i zwykle rodzice uważają to za „normę” i nie zgłaszają się z dzieckiem do lekarza. Jednak w części przypadków nadmierny wzrost jest objawem choroby.
