Czym jest suchość w ustach (kserostomia)?
Suchość w ustach, określana medycznie jako kserostomia, to stan charakteryzujący się zmniejszeniem lub całkowitym brakiem wydzielania śliny. Nie należy jej mylić z chwilowym uczuciem suchości podczas gorączki czy w upalne dni. Kserostomia to długotrwały stan wymagający specjalistycznego leczenia.
Medycyna rozróżnia dwa typy kserostomii. Pierwszy to kserostomia prawdziwa, w której dochodzi do rzeczywistego zmniejszenia wydzielania śliny przez gruczoły ślinowe. Drugi rodzaj to kserostomia rzekoma, gdzie pacjent odczuwa suchość w jamie ustnej, mimo że ślinianki pracują prawidłowo. Ten drugi typ często wiąże się z problemami neurologicznymi lub psychologicznymi.
Jakie funkcje pełni ślina w organizmie?
Ślina pełni kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia jamy ustnej i całego organizmu. W ciągu doby człowiek produkuje średnio od 1 do 1,5 litra śliny. Choć w 99% składa się ona z wody, pozostały 1% zawiera niezwykle istotne substancje.
Prawidłowa ślina nie powinna być zbyt gęsta - pojawienie się gęstej śliny może świadczyć o zaburzeniach w pracy gruczołów ślinowych. Ślina zawiera enzymy trawienne, które rozpoczynają proces trawienia już w jamie ustnej. Wspomaga także proces mówienia, ułatwia przełykanie i chroni zęby przed próchnicą. Substancje zawarte w ślinie mają również właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze.
Reklama
Przyczyny kserostomii
Przyczyny suchości w jamie ustnej są bardzo złożone i często trudne do jednoznacznego zidentyfikowania. Problem zmniejszonego wydzielania śliny może mieć podłoże w przyjmowanych lekach, chorobach ogólnoustrojowych lub być efektem ubocznym radioterapii. Zrozumienie źródła dolegliwości jest kluczowe dla skutecznego leczenia, dlatego warto przyjrzeć się najczęstszym czynnikom wywołującym te dolegliwości.
Leki i używki
Problem suchości jamy ustnej dotyka szczególnie osoby starsze i pacjentów przyjmujących określone leki. Lista substancji powodujących suchość w ustach obejmuje około 400 różnych preparatów. Szczególnie często problem ten występuje przy stosowaniu:
- leków przeciwdepresyjnych,
- leków przeciwhistaminowych,
- leków moczopędnych,
- leków na nadciśnienie,
- leków przeciwbólowych,
- leków uspokajających.
Również używki mogą przyczyniać się do wystąpienia kserostomii. Palenie tytoniu znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia suchości w ustach. Podobnie działa regularne spożywanie alkoholu oraz nadmierne picie kawy.
Choroby powodujące suchość w ustach
Suchość w ustach często towarzyszy różnym chorobom. Do najczęstszych schorzeń wywołujących kserostomię należy cukrzyca, szczególnie gdy poziom cukru we krwi nie jest dobrze kontrolowany. Problem często pojawia się także w przypadku:
- zespołu Sjögrena,
- nadczynności tarczycy,
- chorób autoimmunologicznych,
- stanów zapalnych ślinianek,
- chorób neurologicznych,
- depresji i stanów lękowych.
Suchość w ustach a radioterapia
Szczególnie ciężka postać kserostomii występuje u pacjentów poddawanych radioterapii w obszarze głowy i szyi. Promieniowanie może trwale uszkodzić gruczoły ślinowe, prowadząc do znacznego zmniejszenia lub całkowitego zatrzymania produkcji śliny. Problem ten dotyka wielu pacjentów onkologicznych, istotnie wpływając na jakość ich życia.
Suchość w ustach w nocy
Suchość w ustach w nocy to bardzo częsta dolegliwość, która może znacząco wpływać na jakość snu. Przyczyną może być oddychanie przez usta podczas snu, stosowanie leków nasennych lub innych preparatów wysuszających błonę śluzową. Problem często nasila się u osób starszych oraz przy stosowaniu aparatów CPAP w leczeniu bezdechu sennego.
Reklama
Najczęstsze objawy suchości w ustach
Oprócz podstawowego uczucia suchości, pacjenci często zgłaszają szereg innych dolegliwości. Charakterystyczne jest występowanie białego nalotu na języku i suchości w ustach jednocześnie. Pojawia się też nadmierne pragnienie i potrzeba częstego popijania wody. Uporczywe uczucie suchości często prowadzi nawet do problemów z mówieniem.
Do typowych objawów należą również trudności w mówieniu i przełykaniu, zwłaszcza suchych pokarmów. Pacjenci skarżą się na problemy z odczuwaniem smaków oraz nieprzyjemny posmak w ustach. Często występuje też przykry zapach z ust i problemy z używaniem protez dentystycznych. W skrajnych przypadkach w obrębie jamy ustnej mogą pojawić się bolesne nadżerki i owrzodzenia, a stan błony śluzowej znacząco pogarsza się przy długotrwałej kserostomii.
Reklama
Jak diagnozuje się kserostomię?
Diagnostyka kserostomii rozpoczyna się od dokładnego wywiadu lekarskiego. Specjalista pyta o odczuwane dolegliwości, stosowane leki i współistniejące choroby. Przeprowadza też szczegółowe badanie jamy ustnej, oceniając stan błony śluzowej i uzębienia.
Ważnym elementem diagnostyki jest sialometria - badanie ilości wydzielanej śliny. Pacjent przez określony czas oddaje ślinę do specjalnego pojemnika. Badanie można wykonać w spoczynku lub po stymulacji. Wyniki poniżej 0,1 ml/min dla śliny spoczynkowej i poniżej 0,5 ml/min dla stymulowanej wskazują na kserostomię.
Reklama
Leki i preparaty na suchość w ustach
W leczeniu farmakologicznym stosuje się różne preparaty. Podstawę stanowią substytuty śliny, dostępne w formie żeli, sprayów i płynów do płukania ust. Zawierają one substancje nawilżające i ochronne, często wzbogacone o związki fluoru.
W przypadkach, gdy zachowana jest częściowa funkcja ślinianek, stosuje się leki zwiększające wydzielanie śliny, jak pilokarpina. Jest ona szczególnie skuteczna u pacjentów po radioterapii. Należy jednak pamiętać, że każdy lek powinien być stosowany pod kontrolą lekarza.
Reklama
Domowe sposoby na suchość w ustach
W leczeniu suchości jamy ustnej stosuje się zarówno metody farmakologiczne, jak i naturalne. Istnieje wiele domowych sposobów na złagodzenie objawów suchości w ustach. Skuteczne są płukanki z siemienia lnianego, które tworzą ochronną warstwę na błonie śluzowej. Regularność płukania jamy ustnej ziołowymi naparami zwiększa szansę na regenerację śluzówki i ulgę przy kserostomii. Pomocne może być także żucie bezcukrowej gumy lub ssanie bezcukrowych cukierków, co stymuluje wydzielanie śliny.
Warto też zadbać o odpowiednie nawilżenie powietrza w sypialni, szczególnie gdy problem nasila się w nocy. Można stosować nawilżacze powietrza lub stawiać w pomieszczeniu pojemniki z wodą.
Nawet przy nasilonych objawach kserostomii należy zachować prawidłową higienę jamy ustnej. Warto bowiem pamiętać, że zmniejszone wydzielanie śliny prowadzi do szybszego rozwoju próchnicy.
Dieta i nawodnienie przy suchości w ustach
Odpowiednie nawilżenie jamy ustnej jest kluczowe dla komfortu pacjenta. Zaleca się picie małych ilości wody przez cały dzień, łącznie 8-12 szklanek. Warto unikać napojów zawierających kofeinę i alkohol, które mogą nasilać problem.
Dieta również odgrywa istotną rolę. Należy wybierać potrawy łatwe do przeżucia i przełknięcia, najlepiej z dodatkiem sosów lub oliwy. Unikać należy pokarmów suchych, twardych i mocno przyprawionych. Pomocne może być dodawanie do potraw naturalnych olejów i sosów, które ułatwiają przełykanie.
